Иңкештәр

	Иңкештәр
Фәнни классификация
Домен:	Эукариоттар
Батшалыҡ:	Хайуандар
Суб-батшалыҡ:	Эуметазойҙар
Тип/Бүлек:	Ике яҡлы - симметриялы
Ярым бүлек:	Беренсел ауыҙлылар
Рангаһыҙ:	Ҡау һалыусылар
Тип:	Быуынтыҡ аяҡлылар
Ярым тип:	Трахеялылар
Юғары класс:	Алты аяҡлылар
Класс:	Бөжәктәр
Подкласс:	Асыҡ яңаҡ һөйәклеләр
Инфракласс:	Ҡанатлы бөжәктәр
Инфракласс:	[[Neoptera\|Яңы ҡанатлы бөжәктәр ru:Новокрылые насекомые]]
Суб отряд:	Әүермән бөжәктәр
Рәт:	Ярыҡ ҡанатлылар
Подотряд:	Һабаҡ ҡорһаҡлылар
Ғаилә өҫтө:	Пчёлы
Ғаилә:	Ысын бал ҡорттары
Ярым ғаилә:	Apinae
Триба:	Bombini
Ырыу:	Иңкештәр
Халыҡ-ара фәнни исеме
	Bombus Latreille, 1802
Синонимдар
	вкл. Psithyrus Lepeletier, 1833; Agribombus Skorikov, 1938; Agrobombus (Adventoribombus) Skorikov, 1922; Agrobombus (Laesobombus) Skorikov, 1922; Alpigenibombus Skorikov, 1938; Alpinibombus Skorikov, 1937; Apathus Newman, 1834; Bombus (Agrobombus) Vogt, 1911; Bombus (Anodontobombus) Krüger, 1917; Bombus (Boopobombus) Frison, 1927;
Подроды
	Alpigenobombus; Alpinobombus; Bombias; Bombus; Cullumanobombus; Kallobombus; Megabombus; Melanobombus; Mendacibombus; Orientalibombus; Psithyrus; Pyrobombus; Sibiricobombus; Subterraneobombus; Thoracobombus;
ITIS	154397
NCBI	28641
EOL	104136

Иңкештәр (рус. Шмели^[2], лат. Bombus) — ысын бал ҡорттары ғаиләһенә ҡараған яры ҡанатлылар заты.

Яҡынса 300 төрө билдәле; улар Төньяҡ Евразияла, Төньяҡ Америкала, Көньяҡ Америкала, Төньяҡ Африкала, шулай уҡ ҡайһы бер төбәктәрҙә йәшәй^[3]. Башҡортостанда 30‑ҙан ашыу төрө бар: баҡса иңкеше, баҫыу иңкеше, ер иңкеше, ҡала иңкеше, өң иңкеше һ.б.

Ҡыҫҡаса биологик мәғлүмәт[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]

Тәне 3,5 см тиклем оҙонлоҡта, ҡуйы төклө, ҡара, аҡ, сағыу ерән һәм һары һыҙатлы. Инә һәм эшсе заттарҙың (үҫешеп етмәгән инә бөжәктәр) ҡаяуы бар; артҡы сирағы һеркә ташыуға яраҡлашҡан: оҙон ныҡлы төк менән уратылған уйымы бар. Ата заттар (әре ҡорттар) оҙон мыйыҡлы, ҡушылыу ҡыҫҡыстары бар, инә бөжәктәрҙән вағыраҡ, эшсе заттарҙан ҙурыраҡ. Ояны (йомро, төҙөк булмаған овал күҙәнәкле, ҡоро үлән ҡатыш балауыҙҙан эшләнгән) аталанған ҡышлап сыҡҡан инә зат яҙын кимереүселәрҙең буш өңөндә, таш араһында, мүк аҫтында төҙөй. Кәрәҙ күҙәнәгенә 8—16 (оҙонлоғо 2—4, диам. 0,5—1,0 мм) йомортҡа һала. 5—6‑сы көнгә йомортҡаларҙан балағорттар сыға, улар 10—12, ҡурсаҡтар 2 аҙна үҫә. Эшсе заттар май аҙағында—июндә сыға, ата һәм инә заттар — августа. Башҡортостан Республикаһы шарттарында миҙгеленә бер нисә быуын үҫә. Аталанған йәш инә заттар ҡышлай.

Йәшәйеше[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]

Иңкеш көндөҙ әүҙем. Сәскәле үҫемлектәр нектары һәм һеркәһе менән туҡлана. Бөтә ерҙә лә осрай. Иңкеш үҫемлектәрҙе, бигерәк тә клеверҙарҙы һеркәләндерә. Әрмән иңкеше, үҙгәреүсән иңкеш, таңҡа иңкеше Башҡортостан Республикаһының Ҡыҙыл китабына индерелгән.

Систематика[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]

Төркөмләү[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]

Донъяла яҡынса 50 ярым төрҙән 300-гә яҡын төрө билдәле^[4]^[5]. Иңкеш-кәкүктәр (Psithyrusр) элек ҡайһы берҙә айырым ырыу кеүек ҡаралған, ләкин һуңғы ваҡытта уларҙы иңкештәр (Bombus) составына индерәләр. Ярым төрҙәрҙең дөйөм һаны 15-кә тиклем кәмей, улар морфологияһы, тәртибе һәм экологияһы буйынса монофилетик тип һанала^[5]^[6].

Bombus

Mendacibombus, 12 төр

Bombias, 3 төр

Kallobombus, 1 төр

Orientalibombus, 3 төр

Subterraneobombus, 10 төр

Megabombus, 22 төр

	Thoracobombus, 50 төр

	Psithyrus, 30 төр

Pyrobombus, 50 төр

	Alpinobombus, 5 төр

	Bombus (ярым төр), 5 төр

Alpigenobombus, 7 төр

Melanobombus, 17 төр

	Sibirocobombus, 7 төр

	Cullumanobombus, 23 төр

Иңкештәр геральдикала[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]

ФРГ-ның Бавариялағы Хуммельталь коммунаһы гербындағы иңкеш һүрәте
Эстонияның Хуммули волосы гербындағы иңкеш һүрәте

Иҫкәрмәләр[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]

↑ ^1,0 ^1,1 ^1,2 ^1,3 ^1,4 ^1,5 ^1,6 ^1,7 ^1,8 ^1,9 BioLib Ҡалып:Ref-cz Profil taxonu — rod čmelák Bombus Latreille, 1802
↑ Горностаев Г. Н. Насекомые СССР. — Москва: Мысль, 1970. — 372 с. — (Справочники-определители географа и путешественника).
↑ Paul H. Williams An annotated checklist of bumble bees with an analysis of patterns of description (инг.) // Bulletin of the Natural History Museum (Entomology) : journal. — 1998. — Т. 67. — С. 79—152.
↑ Өҙөмтә хатаһы: <ref> тамғаһы дөрөҫ түгел; BBaE төшөрмәләре өсөн текст юҡ
↑ ^5,0 ^5,1 Williams, Paul; Cameron, Sydney A.; Hines, Heather M.; Cederberg, Bjorn; Rasmont, Pierre A simplified subgeneric classification of the bumblebees (genus Bombus) (инг.) // Apidologie : journal. — 2008. — Т. 39. — С. 46—74. — DOI:10.1051/apido:2007052
↑ Bombus 2017 йыл 24 август архивланған.. www.nhm.ac.uk

Әҙәбиәт[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]

Шмели // Брокгауз һәм Ефрондың энциклопедик һүҙлеге: 86 томда (82 т. һәм 4 өҫтәмә том). — СПб., 1890—1907. (рус.)
Определитель насекомых Дальнего Востока России. Т. IV. Сетчатокрылообразные, скорпионницы, перепончатокрылые. Ч. 1. / под общ.ред. П. А. Лера. — СПб.: «Наука», 1995. — С. 552—553. — 606 с. — 3150 экз. — ISBN 5-02-025944-6..
Иңкештәр // Башҡорт энциклопедияһы. — Өфө: «Башҡорт энциклопедияһы» ғилми-нәшриәт комплексы, 2015—2020. — ISBN 978-5-88185-143-9.

Һылтанмалар[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]

Башҡорт энциклопедияһы 2021 йыл 15 ғинуар архивланған.

[BioLib-1] 1,0 ^1,1 ^1,2 ^1,3 ^1,4 ^1,5 ^1,6 ^1,7 ^1,8 ^1,9 BioLib Ҡалып:Ref-cz Profil taxonu — rod čmelák Bombus Latreille, 1802

[2] Горностаев Г. Н. Насекомые СССР. — Москва: Мысль, 1970. — 372 с. — (Справочники-определители географа и путешественника).

[3] Paul H. Williams An annotated checklist of bumble bees with an analysis of patterns of description (инг.) // Bulletin of the Natural History Museum (Entomology) : journal. — 1998. — Т. 67. — С. 79—152.

[BBaE-4] Өҙөмтә хатаһы: <ref> тамғаһы дөрөҫ түгел; BBaE төшөрмәләре өсөн текст юҡ

[WilliamsClassification-5] 5,0 ^5,1 Williams, Paul; Cameron, Sydney A.; Hines, Heather M.; Cederberg, Bjorn; Rasmont, Pierre A simplified subgeneric classification of the bumblebees (genus Bombus) (инг.) // Apidologie : journal. — 2008. — Т. 39. — С. 46—74. — DOI:10.1051/apido:2007052

[nhmbombus-6] Bombus 2017 йыл 24 август архивланған.. www.nhm.ac.uk

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]