Ҡараташ (тау, Ҡуҫа районы)
| Карандаш | |
|---|---|
 | |
| Характеристикалары | |
| Абсолют бейеклеге | 610 м |
| Урынлашыуы | |
| 55°31′52″ с. ш. 59°54′17″ в. д.HGЯO | |
| Страна | |
| РФ субъекты | Силәбе өлкәһе |
| Тау системаһы | Южный Урал |
Ҡараташ (Карандаш) — (төркиҙәр. karadaş, «ҡара» — ҡара, «даша» — таш, һүҙмә-һүҙ, — ҡара таш) Көньяҡ Уралда Силәбе өлкәһе Ҡуҫа районында урынлашҡан тау. Геологик тәбиғәт ҡомартҡыһы.
Этимологияһы
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]Тауҙың түбәһендә ҡара төҫтәге таштары сығып ятҡан ҡаялы урын бар, шуға күрә тауҙы Кара-таш тиҙәр. Урыҫтар был атаманы Карандаш тип үҙгәрткәндәр.
Икенсе бер фараз буйынса, XVIII быуаттан алып яҡындараҡ бер урында эшкәртелеп ятҡан графит ятҡылығына бәйле булыуы бар.
Географияһы
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]Бик боронғо тау. Арша заказнигы биләмәһендә, Тураташ, Тағанай һәм Йүрмә тауҙары менән күршелә, Әҙәш һәм Ҡуҫа йылғалары араһында урынлашҡан. Ҡуҫа районында Александровка ҡасабаһынан (Ҡуҫы районы) төньяҡ-көнбайышҡа 7,8 саҡрым алыҫлыҡта ята.
Ҡуҫанан - 39 саҡрым, Силәбенән - 177 км, Екатеринбургтан 300 км аралыҡта ята.
Координаталары: 55 һыҡсым 31 '52 ", 59 54' 17-се" E "
Һүрәтләмә
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]Был ҡатнаш урман менән ҡапланған ҙур булмаған тау. Башында металл вышка тора.
Карандаштың бейеклеге диңгеҙ кимәле буйынса 610 метр. Тау конус формаһында, түбәһе өҫкә ҡарай оҙонлоҡҡа һуҙылып ослайып бөтә.
Тауҙың күп өҫкө өлөшө ағастар менән ҡапланған. Тау ҡара төҫтәге бик һирәк осрай торған магма тау тоҡомы израндиттан тора. Быға тиклем ул ер мантияһының өлөшө булған, әммә йылдар үткәс тышҡа сыҡҡан.Израндит бик ныҡ һәм ауыр минерал.
Нимә ул израндит
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]Түбәһенә яҡын ерҙәрендә тауҙы төҙөүсе тоҡомдар ер өҫтәнә ҡалҡып сығып асылғандар. Тауҙың көньяҡ-көнсығыш өлөшөндә (Александровка һәм Йүрмә (элекке) ҡасабалары араһындағы юл эргәһендә ғәҙәти булмаған составлы һәм үҙенсәлекле структуралы плагиоклаз перидотиттар (титанавгит, оливин, лабрадор) ер өҫтөнә сығып ятҡан урындары бар. Көньяҡ Уралда уларҙы израндит тип атайҙар.
Израндит - ул мантияның өҫкө өлөшө булған магматик тау тоҡомо. Был минерал башлап Карандаш тауынан алыҫ түгел, тауҙың көньяҡ-көнбайыш битләүендә башланғыс алған, Ҡуҫа йылғаһының һул ҡушылдығы булған Изранд йылғаһы янында табылған. Атамаһы шул йылға исеменә бәйле.
Атама 1958 йылда был тау тоҡомдарын тәүге тапҡыр тикшергән геологтар Л.Н. Овчинников һәм В.А. Дунаев тарафынан бирелә. Израндиттар ныҡлыҡ һәм ҙур тығыҙлыҡ менән айырылып тора (3,35 г / см3).
Уларҙың составында ғәҙәти булмағанса күп миҡдарҙа титан оксиды (2-3%) булыуы асыҡланған. Овчинников һәм Дунаев калий-аргон ысулы ярҙамында израндиттарҙың йәшен ( 3,3-4,2 миллиард ) асыҡлаған. Был уларҙы Урал һәм дөйөм Ерҙең боронғо тоҡомдарына индерергә мөмкинлек бирә.
Һуңыраҡ ғалимдар бер нисә ярҙамсы тестар үткәргән һәм минералдарҙың йәшен 3,3-3,5 миллиардҡа тип билдәләгән. Сағыштырыу өсөн: Урал тауҙарын килтергән тоҡомдарҙың уртаса йәше 2-2,2 миллиард йыл тәшкил итә.
Составы буйынса океан төбөндәге тоҡомдарға яҡын һәм органик берләшмәләре юҡ тиерлек. Бындай геологик табылдыҡтар бик һирәк.
Ундай тоҡомдар Һинд океанының Резольон (океанит) һәм Мадейра (мадейрит) утрауҙарында табылған.Был титанавгит клинопироксениттар тоҡомдар емереүсе тәбиғәт көстәренә бик сыҙамлы.
Улар тәрән Йүрүҙән - Йөрәккүл һынылышына ҡарай. Ер өҫтәнә тектоник процестар һөҙөмтәһендә сығарылыуы мөмкин. Составы, йәше һәм океан утрауҙарына хас булыуы буйынса тәбиғәт ҡомартҡыһы ҙур фәнни әһәмиәткә эйә.
Күпмелер дәрәжәлә был минералдарға оҡшаш тау тоҡомдары тағын Өпәйле районының Шигир ҡасабаһы эргәһендә, Алясканың Дюк утрауында, Карелияла һәм Украинала осрай.
