Эстәлеккә күсергә

Һинд океаны

Һылтанмаларҙы төҙәтергә
Википедия — ирекле энциклопедия мәғлүмәте
Һинд океаны
Майҙаны76,174 млн[1] км²
Күләме282 650 мең км³
Иң ҙур тәрәнлек7729 м
Уртаса тәрәнлек3711 м
 Һинд океаны Викимилектә

Һинд океа́ны — Ер йөҙөндәге океандар араһында ҙурлығы буйынса өсөнсө урында тора. Һыу өҫтөн ҡаплау даирәһе 20 % тирәһе. Уның майҙаны 76,17 миллион км², күләме — 282,65 миллион км³[2]. Океандағы иң тәрән урын Зонд һыулығында иҫәпләнә (7729[3][4]).

Төньяҡта — Азияның, көнбайышта — Африканың, көнсығышта — Австралияның, көньяҡта Антарктиданың ярын йыуа. Атлантик океан менән сиге 20° меридиана буйылап көнсығыш оҙонлоҡта һуҙыла. Тымыҡ океан менән 146°55’ меридианаһында көнсығыш оҙонлоҡта, Иң төньяҡ нөктәһе төньяҡ киңлектең 30° урынлашҡан. Ул Фарсы ҡултығында. Киңлеге яҡынса Австралия менән Африка араһында 10 000 км. Майҙаны буйынса ҡитғаларҙың барыһынан да ҙур.

Этимология

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Боронғо гректар үҙҙәренә таныш булған океандың көнбайыш өлөшөн Эритрей диңгеҙе (бор. грек. Ἐρυθρά θάλασσα — ҡыҙыл, — тип йөрөткәндәр. Иҫке урыҫ сығанаҡтарынан күренеүенсә ҡара: Ҡара диңгеҙ. Океан булараҡ исеме Һиндостанға бәйле. Һиндостан ул ваҡытта бай ил булған. Б.э.т. IV быуатта Александр Македонский Индикон пелагос (бор. грек. Ἰνδικόν πέλαγος) — «Һинд диңгеҙе» тип атай. Ғәрәптәрҙә Бар-эль-Хинд (хәҙерге ғәр. المحيط الهندي‎ — әл-му̣хӣ̣т әл-hиндий) — «Һинд океаны» булараҡ йөрөй.

XVI быуаттан рим ғалимы Өлкән Плиний тарафынан I быуатта уҡ аталған Океанус Индикус (лат. Oceanus Indicus) исеме нығынып килгән — Һинд океаны[5].

Физик-географик ҡылыҡһырлама

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]
Океандарҙың төп морфологик ҡылыҡһырламалары
( «Океандар атласы» китабы мәғлүмәттәренән. 1980 йыл)[2]
Океандар Майҙан
һыу
өҫтө, млн.км² 		Күләме,
млн.км³ 		Уртаса
тәрәнлеге,
м 		океандың
иң тәрән урындары,
м
Атлантик 91,66 329,66 3597 Пуэрто-Рико һыулығы (8742)
Һинд 76,17 282,65 3711 Зон һыулығы (7209)
Боҙло 14,75 18,07 1225 Гренланд диңгеҙе (5527)
Тымыҡ 178,68 710,36 3976 Мариана сөңгөлө (11022)
Донъя 361,26 1340,74 3711 11 022

Дөйөм мәғлүмәттәр

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Һинд океаны Ҡыҫала тропигынан Евразия араһында төньяҡта, Африканан көнбайышта, Афстралиянан көнсығышта һәм Антрактиданан көняҡта башлыса көньяҡҡа һуҙылған[6]. Атлантик океан менән сиге Энәле морононан мердианаль буйынса уҙа (20° в. д. Антарктида ярҙарынаса (Мода королеваһы Ере)).

Тымыҡ океан менән сиге Австралиянан көньяҡтараҡ Бассатр ҡултығынан алып Тасмания утрауҙарынаса, артабан 146°55’ меридианаһы буйынса Антарктикағаса.

Австралиянан төньяҡтараҡ — Андаман диңгеҙе һәм Малакк ҡултығы арауығында, артабан Суматра утрауҙары ярҙарының көньяҡ-көнсығышынан, Зонд ҡултығына, Ява утрауҙарының көньяҡ ярынан, Бали диңгеҙҙәренән һәм Савуҙың көньяҡ стгенән, Арафур диңгеҙенең төньяҡ сигенән, Яңы Гвинеяның көньяҡ-көнбайыш ярынан һәм Торресов ҡултығынан үтә[7].Ҡайһы саҡ океандың көньяҡ өлөшөн, төньяҡ сиген көньяҡ киңлектең 35°-нан (һыу һәм атмосфераның әйләнеш билдәләре буйынса) көньяҡ киңлектең 60°-наса (диңгеҙ төбөнөң рельефтар характере буйынса), әлегәсә рәсми рәүештә билдәләнмәгән Көньяҡ океанға индерәләря[8].

Диңгеҙҙәре, ҡултыҡтары, утрауҙары

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Һинд океаны диңгеҙҙәренең, ҡултыҡтарының һәм боғаҙҙарының майҙаны — 11,68 млн км² (дөйөм океан майҙанының 15 %), күләме — 26,84 млн км² (9,5 %). Диңгеҙҙәре һәм төп ҡултыҡтары океан ярҙары буйлап урынлашҡан (сәғәт уғы буйлап): Ҡыҙыл диңгеҙ, Ғәрәбстан диңгеҙе (Аден ҡултығы, Оман ҡултығы, Фарсы ҡултығы), Лаккадив диңгеҙе, Бенгал ҡултығы, Андаман диңгеҙе, Тимор диңгеҙе, Арафур диңгеҙе (Карпентария ҡултығы), Бөйөк Австралия ҡултығы, Маусон диңгеҙе, Дейвис диңгеҙе, Содружество диңгеҙе, Космонавтар диңгеҙе (һуңғы дүртәүһен ҡайһы берҙә Көньяҡ океанға индерәләр)[2].

Ҡайһы бер утрауҙар — мәҫәлән, Мадагаскар, Сокотра, Мальдив утрауҙары — боронғо материктарҙың ҡалдыҡтары, икенселәре — Андаман, Никобар йәки Рождеств утрауы — вулкан сығышлы. Һинд океанының иң ҙур утрауы — Мадагаскар (590 мең км²). Эре утрауҙар һәм архипелагтар: Тасмания, Шри-Ланка, Кергелен архипелагы, Андаман утрауҙары, Мелвилл, Маскарен утрауҙары (Реюньон, Маврикий), Кенгуру, Ниас, Ментавай утрауҙары (Сиберит), Сокотра, Грут-Айленд утрауы, Комор, Тиви утрауҙары (Батерст), Занзибар, Симёлуэ, Фюрно (Флиндерс) утрауҙары, Никобар утрауҙары, Кешм, Кинг, Бахрейн утрауҙары, Сейшел Утрауҙары, Мальдив утрауҙары, Чагос архипелагы[2]. Ҡалып:Стиль галереи

  • Флиндерс утрауы
    Флиндерс утрауы
  • Танзания ярҙарынан океанға күренеш
    Танзания ярҙарынан океанға күренеш
  • Австралиялағы пляжда ҡояш байыуы
    Австралиялағы пляжда ҡояш байыуы
  • Уджунг Кулон милли паркы, Индонезия
    Уджунг Кулон милли паркы, Индонезия

Океандың формалашыу тарихы

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Иртә Юра осоронда боронғо суперконтинент Гондвана бүленә башлай. Нәтижәлә Африка, Һиндостан, Антарктида һә Автрия плитәләре барлыҡҡа килә. Был процесс Юра осоронда тамамланып Аҡбур осоро (бынан 140—130 миллион йылдар элек) башланған ваҡытта тамамлана. Ошо осорҙа Һинд океаны уйһыулыға формалаша башлай. Һиндостан плитәһе төньяҡҡа күсеү, Тымыҡ һәм Тетис океандарының майҙаны бәләкәйләнеү иҫәбенә Һинд океанының майҙаны ҙурая. Аҡбур осоро аҙағында бер бөтөн булған Автралия-Антарктика материгы бүленә. Ошо осорҙа Ғәрәбстан плитәһе Африканан айырылы, Ҡыҙыл диңгеҙ һәм Аден ҡултығы барлыҡҡа килә. Кайнозой эраһы башында Һинд океанының Тымыҡ океан яғына ҙурайыуы туҡтала, Тетрис диңгеҙе яғына киңәйеүе дауам итә. Эоцен эраһы аҙағында — олигоцен эраһы башында Һиндостан плитәһа Азия плитәһе менән бәрелешә[9].

Тектоник плитәләрҙең хәрәкәте хәҙер ҙә дауам итә. Африка- Антарктида һырты, Үҙәк Һиндостан һырты, Австралия- Антарктида ҡалҡыулыға был хәрәкәттең күсәре булып тора. Австрия плитәһе төньяҡҡа табан йылына 5-7 см-ға күсә. Шул уҡ йүнәлештә йылына 3-6 см тиҙлектә Һиндостан плитәһе лә күсә. Ғәрәбстан плитәһе төньяҡ-көнсығышҡа табан йылына 1-3 см тиҙлектә шыуыша. Африка плитәһенән төньяҡ-көнсығышҡа табан йылына 1-2 см тиҙлектә Самали һәм Көнсығыш Африка плитәләре айырыла бара. [10]. 2004 йылдың 26 декабрендә Һинд океанының Симёлуэ янында бығаса күҙәтелмәгән 9.3 магнитудалы ер тетрәү булды. Ер тетрәүҙең сәбәбе — 1200 км киңлектәге (ҡаһы бер мәғлүмәттәр буйынса 1600 км) Һиндостан плитәһе 15 метрға Бирма плитәһе аҫтына кереп киткән. Ер тетрәүҙән барлыҡҡа килән цунами ҙур емеректәр һәм ҡорбандарға сәбәпсе була (300 мең тирәһе кеше)[11].

Экологик проблемалар

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Һинд океанында кеше эшмәкәрлеге уның һыуҙарын бысратыуға һәм биотөрлөлөктөң кәмеүенә килтергән. XX быуат башында киттарҙың ҡайһы бер төрҙәре тулыһынса тиерлек юҡ ителә, икенселәре — кашалоттар һәм сейвалдар — һаҡланған, әммә уларҙың һаны ныҡ кәмегән[12]. 1985—1986 йылдарҙан башлап кит аулау буйынса Халыҡ-ара комиссия сауҙа маҡсатында кит аулауға мораторий индерә. 2010 йылдың июнендә Кит аулау буйынса халыҡ-ара комиссияның 62-се ултырышында Япония, Исландия һәм Дания баҫымы аҫтында мораторий оҙайтылмай[13]. 1651 йылда Маврикий утрауында юҡ ителгән Маврикий дронты төрҙәрҙең юҡҡа сығыуы һәм юғалыуы символы булып тора. Уның юҡҡа сығыуы башҡа хайуандарҙың да юғалыуына килтереүе ихтимал тигән фекер барлыҡҡа килә[14].

Океан һыуының нефть һәм нефть продукттары (төп бысратыусылар), ҡайһы бер ауыр металдар һәм атом сәнәғәте ҡалдыҡтары менән бысраныуы ҙур хәүеф тыуҙыра. Фарсы ҡултығы илдәренән нефть ташыған танкерҙарҙың маршруттары океан аша үтә. Теләһә ниндәй ҙур авария экологик һәләкәткә һәм күп хайуандарҙың, ҡоштарҙың һәм үҫемлектәрҙең һәләк булыуына килтереүе мөмкин[15].

Һинд океаны дәүләттәре

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Һинд океаны сиктәре буйлап дәүләттәр (сәғәт уҡсы буйынса): Көньяҡ Африка Республикаһы, Мозамбик, Танзания, Кения, Сомали, Джибути, Эритрея, Судан, Мысыр, Израиль, Иордания, Сәғүд Ғәрәбстаны, Йәмән, Оман, Берләшкән Ғәрәп Әмирлектәре, Катар, Индонезия, Катар, Кувейт, Ирак, Иран, Пакистан, Һиндостан, Бангладеш, Мьянма, Таиланд, Малайзия, Көнсығыш Тимор, Австралия. Һинд океанында утрау дәүләттәре һәм төбәктән ситтәге дәүләттәрҙең биләмәләре бар: Бахрейн, Һинд океанындағы Британия территорияһы (Бөйөк Британия), Комор утрауҙары, Маврикий, Мадагаскар, Майотта (Франция), Мальдив, Реюньон (Франция), Сейшел утрауҙары, Францияның Көньяҡ һәм Антарктида территориялары (Франция), Шри-Ланка.

Өйрәнеү тарихы

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]
Һинд океаны картаһы. 1658 йыл

Һинд океаны ярҙары — боронғо халыҡтар йәшәгән һәм тәүге йылға цивилизациялары барлыҡҡа килгән райондарҙың береһе. Боронғо дәүерҙәрҙә үк кешеләр елкән ярҙамында джонкалар һәм катамарандар тибындағы судноларҙы Һиндостандан Көнсығыш Африкаға һәм кирегә йөҙөү өсөн файҙалана. Мысырлылар беҙҙең эраға 3500 йыл элек Ғәрәбстан ярымутрауы, Һиндостан һәм Көнсығыш Африка илдәре менән диңгеҙ аша йәнле сауҙа алып бара. Месопотамия илдәре б.э.т. 3000 йыл дауамында Ғәрәбстан һәм Һиндостанға диңгеҙ аша менән бара. Б. э. т. VI быуаттан алып финикийҙар, грек тарихсыһы Геродот фекеренсә, Ҡыҙыл диңгеҙҙән Һинд океаны буйлап Һиндостанға һәм Африка тирәләй йөҙә. Беҙҙең эраға тиклем VI—V быуаттарҙа фарсы сауҙагәрҙәре Һинд йылғаһы тамағынан алып Африканың көнсығыш ярҙарына тиклем диңгеҙ сауҙаһы алып бара. Б. э. т. 325 йылда Александр Македонскийҙың һинд походы тамамланғас, гректар көслө дауылда биш меңлек команда менән Һинд һәм Евфрат йылғалары тамағы араһында йөҙә. Византия сауҙагәрҙәре IV—VI быуаттарҙа Көнсығышта Һиндостанға, ә көньяҡта — Эфиопия һәм Ғәрәбстанға үтеп инә[16]. Ғәрәп диңгеҙселәре Һинд океанын VII быуаттан башлап ныҡлап өйрәнә башлай. Көнсығыш Африка, Көнбайыш һәм Көнсығыш Һиндостан ярҙарын, Сокотра, Ява һәм Цейлон утрауҙарын бик яҡшы өйрәнәләр, Лаккадив һәм Мальдив утрауҙарында, Сулавеси, Тимор утрауҙарында һәм башҡаларҙа булалар[17].

1872 йылдан 1876 йылға тиклем «Челленджер» инглиз елкәнле-пар корветында беренсе фәнни океан экспедицияһы үтә[18], океан һыуҙары составы, үҫемлек һәм хайуандар донъяһы, төбө һәм тупраҡ рельефы тураһында яңы мәғлүмәттәр алына, океан тәрәнлегенең тәүге картаһы төҙөлә һәм тәрәнлектә йәшәүсе һыу хайуандарының тәүге коллекцияһы йыйыла. Ғалим-океанограф С. О. Макаров етәкселегендә Рәсәйҙең «Витязь» елкән-винтлы корветы 1886—1889 йылдарҙа Һинд океанында күләмле тикшеренеү эштәре үткәрә[19].

1960—1965 йылдарҙа ЮНЕСКО ҡарамағындағы Хөкүмәт-ара океанографик экспедиция эгидаһы аҫтында Һинд океанына халыҡ-ара экспедиция үткәрелә. Океанографик программа бөтә океанды тиерлек күҙәтеүҙе үҙ эсенә ала, унда 20-гә яҡын илдең ғалимдары ҡатнаша. Совет һәм сит ил ғалимдары «Витязь», «А. И. Воейков», «Ю. М. Шокальский», магнитһыҙ «Заря» шхунаһында (СССР), «Наталь» (Көньяҡ Африка Республикаһы), «Диамантина» (Австралия), «Кристна» һәм «Варуна» (Һиндостан), «Зулфиквар» (Пакистан) тикшеренеү судноларында йөҙә. Һөҙөмтәлә Һинд океаны гидрологияһы, гидрохимияһы, метеорология, геология, геофизика һәм биология буйынса ҡиммәтле яңы мәғлүмәттәр туплана[20]. 1972 йылдан «Гломар Челленджер» америка судноһы даими тәрән диңгеҙҙә быраулау эштәре алып бара, һыу массаларының ҙур тәрәнлектә хәрәкәтен өйрәнеү, биологик тикшеренеүҙәр алып бара[21].

Һуңғы йылдарҙа йыһан юлдаштары ярҙамында океанды күп тапҡыр үлсәйҙәр. Һөҙөмтәлә 1994 йылда Америка геофизик мәғлүмәттәр милли үҙәге сығарған океандарҙың батиметрик атласы сыға[22].

2014 йылда, Һинд океанының көньяғында Malaysia Airlines авиакомпанияһының Boeing 777 пассажир самолеты һәләкәткә осрау сәбәпле, киң күләмле эҙләү эштәре үткәрелә. Эҙләү райондарында диңгеҙ төбөнөң ентекле картографияһы үткәрелә, һөҙөмтәлә яңы һыу аҫты тауҙары, һырттар һәм вулкандар табыла[23][24][25].

Иҡтисад һәм хужалыҡ әһәмиәте

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Балыҡсылыҡ һәм диңгеҙ кәсептәре

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Һинд океанының донъялағы балыҡсылыҡ өсөн әһәмиәте бик аҙ: бында балыҡ аулау дөйөм күләмдең 5 процентын ғына тәшкил итә. Урындағы һыуҙарҙың төп сауҙа балыҡтары — тунец, сардина, камса, бер нисә төр акула, барракуда һәм скат; бында шулай уҡ диңгеҙ ҡыҫалаһы, омар һәм лангуст тотола[26]. Һуңғы ваҡытҡа тиклем океандың көньяҡ райондарында кит аулау туҡтатыла, сөнки киттарҙың ҡайһы бер төрҙәре бөтөнләй тиерлек юҡҡа сығып бара[12]. Австралияның төньяҡ-көнбайыш ярында, Шри-Ланкала һәм Бахрей утрауҙарында ынйы һәм перламутр табыла[26].

Сауҙа юлдары

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Һинд океанының мөһим транспорт юлдары булып Фарсы ҡултығынан Европаға, Төньяҡ Америкаға, Японияға һәм Ҡытайға, шулай уҡ Аден ҡултығынан Һиндостанға, Индонезияға, Австралияға, Японияға һәм Ҡытайға маршруттар тора. Һинд боғаҙының суднолар төп йөрөгән боғаҙҙары: Мозамбик, Баб-эль-Мандеб, Ормуз, Зонд. Һинд океаны Атлантик океандың Урта диңгеҙе менән яһалма Сүәйс (Суэц) каналы менән тоташа. Суэц каналында һәм Ҡыҙыл диңгеҙҙә Һинд океанының барлыҡ бөтә төп йөк ағымы осраша һәм айырыла.

Ҙур порттары;
  • Дар-әс-Сәләм (экспорт: мамыҡ, кофе, сизаль, алмас, алтын, нефть продукттары, кешью сәтләүеге, ҡәнәфер, сәй, ит, тире, импорт: етештерелгән тауарҙар, аҙыҡ-түлек, химик матдәләр)
  • Джиддә, Салала, Дубай, Бендер-Аббас, Басра (экспорт: май, иген, тоҙ, мамыҡ, күн, импорт: машиналар, ағас, туҡыма, шәкәр, сәй)
  • Карачи (экспортҡа: мамыҡ, туҡыма, йөн, күн, аяҡ кейеме, келәм, дөгө, балыҡ, импорт: күмер, кокс, нефть продукттары, минераль ашламалар, ҡорамалдар, металдар, иген, аҙыҡ-түлек, сәй, шәкәр)
  • Мумбаи (экспорт: марганец һәм тимер мәғдәне, нефть продукттары, шәкәр, йөн, йөн, күн, мамыҡ, туҡыма, импорт: нефть, күмер, сусҡа тимере, ҡорамалдар, иген, химик матдәләр, сәнәғәт тауарҙары)
  • Коломбо, Ченнаи (тимер мәғдәне, күмер, гранит, ашламалар, нефть продукттары, контейнерҙар, автомобилдәр)
  • Калькутта (экспорт: күмер, тимер һәм баҡыр мәғдәне, сәй, импорт: етештерелгән тауарҙар, иген, аҙыҡ-түлек, ҡорамалдар), Читтагонг (кейем, джут, күн, сәй, химик матдәләр)
  • Янгон (экспорт: дөгө, ҡаты ағас, ҡара булмаған металдар, торт, каучук, каучук, ҡиммәтле таштар, импорт: күмер, машиналар, аҙыҡ-түлек, туҡымалар)
  • Перт-Фремантль (экспорт: мәғдән, алюмин, күмер, кокс, каустик сода, фосфат сеймалы, импорт: нефть, ҡорамалдар)[27][28].
  • Мумбаи порты, Һиндостан
    Мумбаи порты, Һиндостан
  • Оман солтаны яхтаһы, Маскат порты (Оман)
    Оман солтаны яхтаһы, Маскат порты (Оман)
  • Суэц каналы
    Суэц каналы
  • Сейшель халыҡ-ара аэропорты
    Сейшель халыҡ-ара аэропорты

Файҙалы ҡаҙылмалар

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Һинд океанының иң мөһим файҙалы ҡаҙылмалары булып нефть һәм тәбиғи газ тора. Уларҙың ятҡылыҡтары Фарсы һәм Суэц ҡултыҡтары шельфтарында, Басс боғаҙында, Һинд субконтиненты шельфында урынлашҡан. Һиндостан, Мозамбик, Танзания, Көньяҡ Африка Республикаһы, Мадагаскар һәм Шри-Ланка утрауҙары буйҙарында ильменит, монацит, рутил, титанит һәм цирконий табыла. Һиндостан һәм Австралия ярҙарында барит һәм фосфорит ятҡылыҡтары бар, ә Индонезия, Таиланд һәм Малайзияның шельф зоналарында сәнәғәт масштабтарында касситерит һәм ильмент ятҡылыҡтары файҙаланыла[29].

Рекреация ресурстары

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Һинд океанының төп рекреацион зоналары: Ҡыҙыл диңгеҙ, Таиландтың көнбайыш яры, Малайзия һәм Индонезия утрауҙары, Шри-Ланка утрауы, Һиндостандың яр буйы ҡала агломерациялары районы, Мадагаскар утрауының көнсығыш яры, Сейшел Утрауҙары һәм Мальдив утрауҙары[30].

Һинд океаны илдәре араһында иң күп туристар ағымы (Бөтә донъя туристик ойошмаһының 2010 йыл мәғлүмәттәре буйынса) түбәндәге илдәрҙә: Малайзия (йылына 25 миллион кеше ҡабул итә), Таиланд (16 миллион), Египет (14 миллион), Сауд Ғәрәбстаны (11 миллион), Көньяҡ Африка (8 миллион), Ғәрәп Әмирлектәре (7 миллион), Индонезия (7 миллион), Австралия (6 миллион), Һиндостан (6 миллион), Катар (1,6 миллион), Оман (1,5 миллион)[31].

Иҫкәрмәләр

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]
  1. ↑ Географический атлас. — М.: ГУГК, 1982. — С. 206. — 238 с. — 227 000 экз.
  2. ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 Атлас океанов. Термины, понятия, справочные таблицы. — М.: ГУНК МО СССР, 1980. — С. 84—119.
  3. ↑ Зондский жёлоб // География. Современная иллюстрированная энциклопедия / Главный редактор А. П. Горкин. — М.: Росмэн-Пресс, 2006. — 624 с. — ISBN 5-353-02443-5.
  4. ↑ Индийский океан // Казахстан. Национальная энциклопедия. — Алматы: «Қазақ энциклопедиясы», 2005. — Т. II. — ISBN 9965-9746-3-2.
  5. ↑ Поспелов Е. М. Географические названия мира: Топонимический словарь. — 2-е изд., стереотип.. — М.: Русские словари, Астрель, АСТ, 2001. — С. 75—76.
  6. ↑ Физическая география материков и океанов / Под общей ред. А.М.Рябчикова. — М.: Высшая школа, 1988. — С. 527—530.
  7. ↑ Большая Российская энциклопедия. Т.11. — М.: Большая Российская энциклопедия, 2008. — С. 228.
  8. ↑ Южный океан. Российские универсальные энциклопедии Брокгауз-Ефрон и Большая Советская Энциклопедия объединенный словник. Дата обращения: 24 июль 2012. Архивировано 4 август 2012 года.
  9. ↑ Ушаков С.А., Ясаманов Н.А. Дрейф материков и климаты Земли. — М.: Мысль, 1984. — С. 142—191.
  10. ↑ Ушаков С.А., Ясаманов Н.А. Дрейф материков и климаты Земли. — М.: Мысль, 1984. — С. 10—15.
  11. ↑ Землетрясение в Индийском океане в 2004 году. Данные цунами. Цунами.ком. Дата обращения: 20 июнь 2012. Архивировано 23 июнь 2012 года. 2012 йыл 21 сентябрь архивланған.
  12. ↑ 12,0 12,1 Физическая география материков и океанов / Под общей ред. А. М. Рябчикова. — М.: Высшая школа, 1988. — С. 530—535.
  13. ↑ Япония, Исландия и Дания продолжат убивать китов. BuenoLatina. Дата обращения: 18 май 2012. Архивировано из оригинала 20 ғинуар 2011 года.
  14. ↑ Дронт. 4ygeca.com. Дата обращения: 18 июнь 2012. Архивировано из оригинала 10 декабрь 2011 года.
  15. ↑ Индийский океан, Между Индией и Антарктикой. Web Design. Дата обращения: 14 июнь 2012. Архивировано из оригинала 15 ноябрь 2012 года.
  16. ↑ Серебряков В. В. География морских путей. — М.: Транспорт, 1981. — С. 7—30.
  17. ↑ Освоение арабскими мореходами Индийского океана. Мир океана. Дата обращения: 6 июнь 2012. Архивировано 7 сентябрь 2011 года.
  18. ↑ Челленджер. Океанология. Океанография - изучение, проблемы и ресурсы мирового океана. Дата обращения: 8 февраль 2012. Архивировано из оригинала 11 октябрь 2012 года.
  19. ↑ Исследования Мирового океана в 19 в. Океанология. Океанография - изучение, проблемы и ресурсы мирового океана. Дата обращения: 8 февраль 2012. Архивировано из оригинала 2 апрель 2015 года.
  20. ↑ Работы в Индийском океане. GeoMan.ru: Библиотека по географии. Дата обращения: 14 июнь 2012. Архивировано 2 ноябрь 2012 года.
  21. ↑ «Гломар Челленджер» и проект глубоководного бурения. Мир океана. Дата обращения: 8 февраль 2012. Архивировано 7 сентябрь 2011 года.
  22. ↑ 3.5 Батиметрические карты и базы данных. Океанология. Океанография - изучение, проблемы и ресурсы мирового океана. Дата обращения: 8 февраль 2012. Архивировано из оригинала 3 февраль 2014 года.
  23. ↑ Газета. Ру — «Альпы выглядели бы как предгорья». В поисках малайзийского Boeing 777 учёные нашли подводные вулканы и высокие хребты. www.gazeta.ru. Дата обращения: 19 август 2020. Архивировано 21 февраль 2018 года.
  24. ↑ BBC News: MH370 search faces tough next phase (ингл.). www.bbc.com. Дата обращения: 19 август 2020. Архивировано 11 ноябрь 2020 года.
  25. ↑ Карты дна океана в районах поисков (ингл.). www.jacc.gov.au. Дата обращения: 19 август 2020. Архивировано 17 октябрь 2018 года.
  26. ↑ 26,0 26,1 Индийский океан // Ива — Италики. — М. : Советская энциклопедия, 1972. — (Большая советская энциклопедия : [в 30 т.]; vol. 1969—1978, вып. 10).
  27. ↑ Серебряков В. В. География морских путей. — М.: Транспорт, 1981. — С. 69—187.
  28. ↑ WORLD PORT RANKING - 2008 (ингл.). Дата обращения: 23 июль 2012. Архивировано 2 декабрь 2012 года.
  29. ↑ Каплин П. А., Леонтьев О. К., Лукьянова С. А., Никифоров Л. Г. Берега. — М.: Мысль, 1991. — С. 284—295.
  30. ↑ Рекреационные ресурсы. Страны и континенты. Дата обращения: 18 май 2012. Архивировано из оригинала 24 июнь 2013 года.
  31. ↑ UNWTO World Tourism Barometer. 2011 edition (ингл.). Всемирная туристская организация ЮНВТО. Дата обращения: 18 май 2012. Архивировано из оригинала 21 ғинуар 2012 года.

Һылтанмалар

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]
П: Портал «География»
commons: Һинд океаны Викимилектә
n: Һинд океаны Викияңылыҡтарҙа

Әҙәбиәт

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]
  • Атлас океанов. Термины, понятия, справочные таблицы. — М.: ГУНК МО СССР, 1980.
  • Физическая география материков и океанов / Под общей ред. А. М. Рябчикова. — М.: Высшая школа, 1988.
  • Нейман В. Г., Бурков В. А., Щербинин А. Д. Динамика вод Индийского океана. — М.: Научный мир, 1995. — С. 223. — ISBN 5-89176-023-1.
  • Edward A. Alpers. The Indian Ocean in World History (инг.). — Oxford University Press, 2014. — ISBN 978-0-19-533787-7.

Ер

«https://ba.wikipedia.org/w/index.php?title=Һинд_океаны&oldid=1252578» битенән алынған