Мумбаи

Википедия — ирекле энциклопедия мәғлүмәте
Ҡала
Мумбаи
маратһи मुंबई, һинд मुम्बई, ингл. Mumbai
Ил

Һиндостан

Штат

Махараштра

Координаталар

18°58′ с. ш. 72°50′ в. д.HGЯO

Мэр

Датта Далви

Элекке исеме

1995 йылға тиклем — Бомбей

Майҙаны

603 км²

Высота НУМ

11 м

Халҡы

12,478,447 кеше (2011)

Тығыҙлығы

20 694 кеше/км²

Агломерация

21 347 412

Сәғәт бүлкәте

UTC+5:30

Телефон коды

+91 22

Почта индексы

110 xxx

Һанлы танытмалар
Автомобиль коды

MH-01, MH-02, MH-03

Рәсми сайт

mcgm.gov.in  (инг.)

Мумбаи (Һиндостан)
Мумбаи
Мумбаи
Мумбаи (Һиндостан Махараштра)
Мумбаи

Мумба́и (маратһи मुंबई, һинд मुम्बई, ингл. Mumbai; 1995 йылға тиклем — Бомбе́й, Bombay) — Ғәрәбстан диңгеҙе ярында, Һиндостандың көнбайышында урынлашҡан ҡала. Махараштра шатының баш ҡалаһы.

Мумбаи — Һиндостандың халыҡ иң күп йәшәгән ҡалаһы: ҡала төшөнсәһендә Мумбай муниципаль корпорацияһы бар, уның составына Махараштра штатының ике дистрикты керә: беренсеһе — «Мумбаи» (157 км², 3 145 966 кеше 2011 й.), һәм дистрикт «Мумбаи (ҡала яны)» (446 км², 9 332 481 кеше 2011 й.), барлығы 603 км², 12 478 447 кеше 2011 й.[1]. Юлдаш ҡалалары менән бергә 21,3 млн кеше йәшәгән ҙурлығы буйынса донъяла бишенсе агломерация булып тора[2].

Диңгеҙ кимәленән 10 метр бейеклектә урынлашҡан. Халыҡ тығыҙлығы 1 км²-ға 21 665 кеше (халыҡ тығыҙлығы буйынса донъяла беренсе урында), халыҡтың 1/2 өлөшө — маратхи, 1/4 өлөшө — гуджарат. Ҡала Бомбей утрауында урынлашҡан (ингл. Isle of Bombay), һәм Солсетт утрауының көньяғына йәйелгән. Утрауҙар күперҙәр һәм дамбалар менән тоташҡан.

Мумбаи — эре халыҡ-ара юлдар узелы.Ҡаланың караптар туҡтар өсөн тәбиғи ышыҡ урыны — гаване бар, шуға көнбайыш Һиндостандың иң ҙур порты булып тора. Пассажирҙар терминалы аша Һиндостанға килеүсе пассажирҙар ағымының яртыһы үтә. Мумбай—Һиндостандың иҡтисади һәм мәҙәни үҙәге; муллыҡ һәм байлыҡ хәйерселек һәм ярлылыҡ менән йәнәшә торған контрастар ҡалаһы. Хәҙерге заман кварталдары, ҡаланың төньяҡ районындағы төрлө ауырыуҙар үрсеткесе булған, иҫке емерек өйҙәр менән күрше тора.

Һиндостандың башҡа ҡалалары менән сағыштырғанда Мумбай сағыштырмаса йәшәү кимәле һәм эшлекле әүҙемлек юғары ҡала булып иҫәпләнә. Эшкә урынлашыу мөмкинлеге эшсе көстәрҙе, Һиндостандың үҙен иҫәпкә алмағанда, бөтә Көньяҡ Азиянан йәлеп итә.

Ҡаланың атамаһының килеп сығышы[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Ҡаланың исеме индус алиһәһе «Мумб» һәм «аи» (әсә) һүҙенән килеп сыҡҡан. «Бомбаин» исемен XVI быуатта португалдар биргән тигән фараз бар, был һүҙ «яҡшы диңгеҙ ҡултығы» тигәнде аңлата, әммә хәҙерге заман тикшереүҙере был фаразды кире ҡаға[3]. Бөйөк Британия хакимлығында инглизсә Бомбей тип йөрөтә башлайҙар. 1995 йылда ҡала исеме рәсми рәүештә Мумбай тип үҙгәртелә.Ҡаланың элекке исемен ҡала халҡы, билдәле институттар ҡуллана.

Географик урынлашыуы[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Мумбаи һәм уның тирә-яғы, космос фоторәсеме LandSat-5, 30 января 2011

Мумбаи Улхас йылғаһының тамағында урынлашҡан, ул Бомбей, Солсетт утрауҙарын һәм уның эргәһендәге яр буйын биләй. Мумбаиның күп өлөшө диңгеҙ кимәленән 10—15 метр бейеклектә урынлашҡан. Мумбаиның төньяҡ өлөшө убалы, ҡаланың иң бейек нөктәһе — диңгеҙ кимәленән 450 метр бейеклектә ята. Дөйөм майҙаны — 603,4 км².

Ҡала сиктәрендә Тулси, Вихар, Поваи күлдәре урынлашҡан. Тәүге икәүһе Санджай-Гандхи милли паркында урынлашҡан, ҡаланың бер өлөшөн эсәр һыу менән тәьмин итәләр. Мумбаила милли паркта баш алған өс йылға аға. Ҡала сиктәрендә мангр һаҙлыҡтары бар. Ҡаланың яр буйы һыҙаты күп һанлы шишмәләр һәм ҡултыҡтар менән йырғыланған. Ҡаланың тупрағы башлыса диңгеҙҙең яҡын булыуына бәйле ҡомло,ә биҫтәләрендә аллювиаль һәм балсыҡлы. Ҡая тоҡомдары ҡара базальттарға ҡарай. Мумбаи сейсмик әүҙемлек зонаһында урынлашҡан.

Климаты[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Ҡала сиктәрендә дингеҙ буйы

Мумбаиның климаты субэкваториаль. Ике миҙгел сағыла: ямғырҙар миҙгеле һәм ҡоро миҙгел. Ямғырҙар миҙгеле июндән октябргә тиклем дауам итә, бигерәк тә ҡалала юғары дымлылыҡ тыуҙырып июндән сентябргә тиклем көслө муссон ямғырҙары яуа. Уртаса температура — яҡынса 30 °C, температура тирбәлеүе — 11 °C -тан 38 °C-ҡа тиклем.

Йыллыҡ яуым-төшөм күләме — 2200 мм. Бигерәк тә күп яуым-төшөм 1954 йылда яуа — 3451,6 мм. Декабрҙән майға тиклем ҡоро миҙгелгә хас уртаса дымлылыҡ тора.

Төньяҡ һалҡын елдәре күп булғанға, ғинуар һәм февраль — иң һалҡын айҙар булып торалар.

Ҡала климаты
Күрһәткес Ғин Фев Мар Апр Май Июн Июл Авг Сен Окт Ноя Дек Йыл
Абсолют максимум, °C 40,0 39,1 41,3 41,0 41,0 39,0 34,0 34,0 36,0 38,9 38,3 37,8 41,3
Уртаса максимум, °C 31,1 31,4 32,8 33,2 33,6 32,3 30,3 30,0 30,8 33,4 33,6 32,3 32,1
Уртаса температура, °C 23,8 24,7 27,1 28,8 30,2 29,3 27,9 27,5 27,6 28,4 27,1 25,0 27,3
Уртаса минимум, °C 18,4 19,4 22,1 24,7 27,1 27,0 26,1 25,6 25,2 24,3 22,0 19,6 23,5
Абсолют минимум, °C 8,9 8,5 12,7 19,0 22,5 20,0 21,2 22,0 20,0 17,2 14,4 11,3 8,5
Яуым-төшөм нормаһы, мм 15,1 1,0 0,1 0,5 20,6 504,2 819,4 546,8 325,2 81,1 11,3 4,1 2431,2
Һыу температураһы, °C 26 25 26 27 29 29 29 28 28 29 28 26 28
Сығанаҡ: Погода и Климат, World Climate Guide

Тарихы[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Ҡала картаһы. 1888 йыл

Мумбаиның төньяҡ өлөшөндәге археологик табылдыҡтар буйынса был утрауҙарҙа таш быуатта уҡ йәшәгәндәр. Беҙҙең эраға тиклем III быуатта утрауҙар Магадха империяһы һәм император Ашока идара иткән дәүләт составында булғандар. Мумбаиның төньяғында борон Сопара (Шурапака) ҡалаһы урынлашҡан, ул беҙҙең эраға тиклем III быуаттан алып X быуатҡа тиклем иң мөһим сауҙа һәм хәрби порт булған. Сопаранан ситтәге өлкәне (Мумбаи утрауҙары) Птолемей тарафынан телгә алынған. Һуңыраҡ был ерҙәр Гуджарат солтандарына күскәс, Сильхара династияһының индуис хакимдары утрауҙарға 1343 йылға тиклем хужа булалар. Был ваҡытта Мумбаи ете утрауҙа урынлашҡан була: Колаба (ингл. Colaba), Малый Колаба (ингл. Little Colaba), Мазагаон (ингл. Mazagaon), Вадала (ингл. Wadala), Махим (ингл. Mahim), Парель (ингл. Parel) һәм Матунга-Сион (ингл. Matunga-Sion). Архипелагтың ҡайһы бер боронғо биналары: Элефанта мәмерйәләре һәм Валкшвар замогы комплексы ошо ваҡыт менән даталана.

1534 йылда португалдар утрауҙарҙы солтан Бахадур шах хакимлығы осоронда Гуджарат солтанлығынан айырып алалар. Португалдар килеү менән урындағы халыҡты католик диненә суҡындырыу башлана.

1661 йылда Португалия был утрауҙарҙы португал принцессаһы Екатерина де Браганса артынан, Англия короле Карл II-гә бирнә итеп бирә.

1668 йылда Карл II утрауҙы йылына 10 фунт стерлинг алтынға Англияның East India Company компанияһына ҡуртымға бирә. Эре сауҙа суднолары инһен өсөн компанияға яҡшы тәрән гавань кәрәк була. Бының өсөн Мумбаиның гаване яраҡлы була. Күпмелер ваҡыттан һуң бында ҙур сауҙа факторияһы һәм инглиздәрҙең хәрби терәк пункты барлыҡҡа килә.

Асылда, хәҙерге Мумбаиға 1672 йылда нигеҙ һалынған. Утрауҙарҙың беренсе британ губернаторы сэр Джордж Оксенден була. Ҡалаға чиновниктар, төҙөүселәр, сауҙагәрҙәр йәлеп ителә башлана.

1687 йылда East India Company компанияһы үҙенең штаб-фатирын Сурат ҡалаһынан (унда император Джахангирҙан сауҙа факторияһы төҙөргә рөхсәт алып, 1618 йылдан була) Бомбейға күсерә.

Ҡала халҡы 1661 йылда 10000 кешенән 1675 йылда 60000 кешегә тиклем бик тиҙ арта. Яйлап ҡала Көнбайыш Һиндостанда инглиз колонизациялауының төп базаһына әүерелә. Бомбей президентлығының административ үҙәге була (XVIII быуат аҙағы — XIX быуат уртаһы). Ҡаланың утрауҙарҙа уңайһыҙ урынлашыуы был тирәнең һаҙлыҡҡа әйләнеү процесына килтерә. Был унда йәшәүселәргә ҡыйынлыҡтар тыуҙыра.

1817 йылдан утрауҙарҙы бер ҡалаға берләштереү маҡсаты менән ҡаланы үҙгәртеп ҡороу башлана. Был проект 1845 йылда губернатор Хорнби Велларде етәкселегендә тамамлана.

Сэр Роберт Грант губернаторлығы осоронда (1779—1838) 1835 йылдан 1838 йылға тиклем ара эсендә Бомбейҙы континент менән тоташтырыусы юлдар төҙөлә.

1851 йылда Бомбейҙа беренсе кизе-мамыҡ фабрикаһы барлыҡҡа килә.

Вокзал Чхатрапати-Шиваджи — ҡалала берҙән-бер Бөтә донъя мираҫы һәйкәле.

1853 йылдың апрелендә Бомбей менән Тхананы тоташтырыусы 21 миль Һиндостандың беренсе тимер юл линияһы сафҡа инә. Киләһе йылдарҙа Бомбей портын Гуджараттың эске райондары менән тоташтырыусы тимер юл линиялары төҙөлә. Унан Англияла артабан эшкәртеү өсөн Гуджараттың эске районындарынан мамыҡ сығаралар. Англияла мамыҡ эшкәртелә, туҡыма эшләнә, һәм ул донъяның күп илдәрендә, шул иҫәптән Һиндостанда ла һатыла.

АҠШ-тағы Граждандар һуғышы ваҡытында, 1861—1865 йылдарҙа мамыҡҡа һорау ныҡ арта, ҡала мамыҡ менән сауҙа итеүҙең донъя үҙәгенә әйләнә. Мамыҡ әйләнеше үҫеү менән уның сауҙаһы менән бәйле кешеләрҙең муллығы арта.

1869 йылда Суэц каналын асыу Бомбейҙың мамыҡ менән сауҙа итеүҙәге позицияһын тағы ла нығыта һәм ҡаланы Ғәрәбстан диңгеҙенең иң эре порттарының береһенә әйләндерә. Ҡала халҡы һаны артыуын дауам итә.

1900 йылдың 14 февралендә Бомбейҙа Рәсәй империяһының Һиндостанда Василий Клемм етәкселегендәге беренсе консуллығы асыла.

1906 йылға ҡала халҡы миллионға яҡын була. Бомбей халыҡ һаны буйынса Һиндостанда Калькуттанан һуң икенсе була.

1944 йылдың 14 апреле — порттағы причал стенаһы янында «Форт Стайкин» пароходы шартлай, уның ҡорбандары 1000-дән ашыу кеше тәшкил итә. Ҙур матди зыян ҡоро ерҙә лә (шартлау ҡала кварталдарының яҡынса бер квадрат миляһын юҡҡа сығара, янғындар ике аҙнанан һуң ғына туҡтатылаэх), шулай уҡ порттағы караптарға ла килтерелә.

XIX быуаттың икенсе яртыһында Бомбейҙа, Һиндостанда беренсе милли сәнәғәт һәм эре милли сауҙа-сәнәғәт буржуазияһы барлыҡҡа килә башлай. Шул уҡ ваҡытта ҡала Һиндостандың хеҙмәт хәрәкәте үҙәгенә әйләнә. Күп тапҡыр эшселәрҙең, моряктарҙың күмәк демонстрациялары була. 1946 йылдың февралендә Бомбейҙа үткән моряктар ихтилалы Һиндостандың бойондороҡһоҙлоҡ алыуына килтерә (1947).

1993 йыл — енәйәтселәр төркөмдәре үткәргән шартлауҙар серияһы 250-гә яҡын кешенең ғүмерен өҙә.

2008 йыл — ҡалаға террористик атака.

Халҡы[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Мумбайҙағы диндәр[4]
Дин Процент
индуизм
  
67.39 %
ислам
  
18.56 %
буддизм
  
5.22 %
христианлыҡ
  
4.2 %
другие
  
4.63 %

Мумбаи халҡы 17 миллиондан ашыу кеше тәшкил итә. Ҡатын-ҡыҙҙарҙың ирҙәргә нисбәте — 811—1000. Ир-егеттәрҙең күпселеге аҡса эшләү өсөн ҡалаға ауыл еренән ир-ат ағымы менән бәйле. Белемлеләр кимәле — 77 %, был ил буйынса уртаса күрһәткестәрҙән юғары. Ирҙәрҙең белемлеге — 82 %, ҡатын-ҡыҙҙарҙың белемлеге— 71,6 %. Ҡала халҡының 68 процентын индуистар тәшкил итә, мосолмандар — 17 %, христиандар — 4 %, буддистар — 4 %. Бынан тыш, ҡалала зороастризм, джайнизм, сикхизм һәм иудаизм эйәреүселәре йәшәй, атеистар ҙа бар. Мумбаи һинд теленең һөйләш формаһын ҡуллана (һинд, маратхи һәм инглиз телдәре ҡатнашмаһы), әммә рәсми теле — маратхи[5]. Эшсе интеллигенция араһында инглиз теле популяр. Шулай уҡ ҡалала бенгал, тамил, пенджаб, непал һәм башҡа телдәрҙе ишетергә мөмкин.

Иҡдисади ҡеүәте[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Мумбаи — илдең иң эре иҡтисади үҙәктәренең береһе. Был ҡалала илдәге бөтә эшселәрҙең яҡынса 10 проценты эшләй. Ҡала килем һалымы килемдәренең 33 процентын һәм бөтә таможня йыйымдарының 60 процентын бирә. Һиндостандың дөйөм тышҡы сауҙаһының 40 проценты Мумбаиға тура килә. Мумбаила күп кенә финанс ойошмалары урынлашҡан: Һиндостандың Резерв банкыһы, Һиндостан дәүләт банкының штаб-фатиры, Бомбей фонд биржаһы, Һиндостандың Милли фонд биржаһы, Аҡса һарайы. Ҡалала Tata Group, Godrej Group, Bajaj Group һәм башҡа күп кенә эре компанияларҙың штаб-фатирҙары урынлашҡан. Бизнес-үҙәк Мумбаиның көньяҡ өлөшөндә урынлашҡан. Һиндостан финанс ойошмаларынан тыш, бизнес-үҙәктә төрлө сит ил ойошмалары ла урынлашҡан.

Ҡалала кизе-мамыҡ, нефть эшкәртеү, химия, машиналар етештереү сәнәғәте үҫешкән. Электр энергия менән Көнбайыш Гат итәгендә урынлашҡан ГЭС һәм Тромбей утрауындағы ТЭС тәьмин итә. АЭС та бар. 1980 йылдарға тиклем Мумбаи иҡтисады туҡыу сәнәғәтенә һәм диңгеҙ сауҙаһына ныҡ бәйле була. Нава-Шева портының йөк әйләнеше 25 миллион тонна тәшкил иткән. Бөтә импорттың 60 проценты йөк порты аша үткән. XX быуаттың 80-се йылдарынан һуң Мумбаила башҡа прогрессив һәм юғары квалификациялы тармаҡтар үҫешә башлай, мәҫәлән: алмас сығарыу һәм шымартыу, юғары мәғлүмәт технологиялары, һаулыҡ һаҡлау.

Дәүләткә эшләүсе хеҙмәткәрҙәр ҡала эшсе көстәренең байтаҡ өлөшөн тәшкил итә, әммә шул уҡ ваҡытта түбән һәм урта квалификациялы хеҙмәт менән шөғөлләнеүселәр ҙә күп: такси водителдәре, кибетселәр, механиктар, ремонтсылар һәм башҡалар.

Мумбаила урам хәрәкәте

Мумбаи — күңел асыу индустрияһының төп үҙәге. Һиндостандың күпселек телевидение һәм спутник селтәрҙәре ошо ҡалала урынлашҡан. Һиндостандың Болливуд тип аталған киноиндустрия үҙәге лә Мумбаила урынлашҡан, шулай уҡ унда башҡа, аҙ билдәле киностудияларҙа бар.

Торлаҡ-коммуналь хужалыҡ[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Муниципалитет ҡаланы милли парк күлдәренән эсәр һыу менән тәьмин итә, сүп-сар йыя (йылына 78 000 метрик тонна).

Электр энергияһын шәхси компаниялар тәьмин итә. АЭС һәм ГЭС-та етештерелгән электр энергияһы ҡулланыла.

Ҡалала телефон селтәре үҫешкән һәм ҙур майҙандарҙы биләгән мобиль операторҙар эшләй.

Халыҡ араһында енәйәтселек[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Һиндостан үлсәүҙәре буйынса Мумбаила енәйәтселек уртаса кимәлдә. Мумбаила 2004 йылда 27577 осраҡ теркәлгән (2001 йылда — 30991), был ваҡыт эсендә енәйәтселек 11 процентҡа кәмегән. Ҡаланың төп төрмәһе — Артур Роад. 2008 йылдың 27 ноябрендә Мумбаила сыуалыштар һәм шартлауҙар сылбыры башлана. Ҡорбандар була.

Ҡала идаралығы[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Мумбаи — штаттың баш ҡалаһы. Ике айырым райондан, ҡала һәм ҡала ситенән тора, улар шулай уҡ Махараштра штатында ике районды барлыҡҡа килтерә.

Ҡала менән тик номиналь функцияларҙы үтәгән мэр етәкселегендәге муниципаль совет идара итә. Ысын башҡарма власть штат власы тәғәйенләгән комиссионер ҡулында тупланған.

Ҡала төҙөлөшө өсөн муниципаль ҡала советы яуаплы.

Мумбаи 23 ҡала райондарына бүленә, уларҙа комиссионер ярҙамсыһы етәкселек итә.

Ҡаланың ижтимағи-мәҙәни тормошо, архитектураһы, иҫтәлекле урындары[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Һиндостанға ҡапҡалар
Джама-Масджид — иң боронғо һәм ҙур мәсете
Бандра — Ворли дингеҙ күпере — Һиндостандың иң оҙон һыу өҫтө күпере

Мумбаи — Һиндостандың иң космополит ҡалаларының береһе. Ҡалала Европа һәм Азия мәҙәни традициялары бергә йәшәй. Төрлө этник төркөмдәрҙең һәм диндәрҙең байрамдары һәм фестивалдәре үтә. Ҡала халҡы, дингә ҡарамай, уларҙа киң ҡатнаша.

Мумбаиның үҙ юл буйындағы фаст-фуд селтәре бар: «Вада Павс» һәм «Бхелпури».

Ҡалала Ҡытай һәм көньяҡ һинд аш-һыуын яратыусылар күп. Ҡала музыка, аш-һыу, сәнғәт өлкәһендә халыҡ-ара һәм һинд ҡатнашмаһы булып тора.

2004 йылда Мумбаи милли традицияларҙы һаҡлаған өсөн ЮНЕСКО-ның өс наградаһын ала. Мумбаи — һинд киноһының тыуған ере, беренсе фильм 1896 йылда прокатҡа сыға. Ҡалала бик күп кинотеатрҙар, шул иҫәптән Азияла иң ҙуры — «IMAX» кинотеатры бар, унда Болливуд һәм Голливудтың яңы фильмдары күрһәтелә.

Мумбаила Һиндостандың берҙән-бер даими эшләп килгән симфоник оркестры (The Bombay Chamber Orchestra) урынлашҡан.

Ҡалала иң боронғо йәмәғәт китапханаһы — Азия йәмғиәте китапханаһы, 1833 йылда төҙөлгән.

Мумбаиның 8 туғандаш ҡалалары бар:

Мәғариф[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Мумбаила дәүләт һәм шәхси мәктәптәр бар. Шәхси мәктәптәр үҙ сәйәсәтен яҡшыраҡ белем алыуға һәм инглиз телен яҡшы белеүгә нигеҙләй. Дәүләт мәктәптәрендә шәхси мәктәптәр өсөн түләй алмаған ярлыларҙың балалары уҡый. Ун йыл уҡығандан һуң (урта белем) студенттар колледждарҙа 2 йыл дүрт йүнәлеш буйынса уҡый: сәнғәт, сауҙа, фән һәм ҡануниәт. Был профессиональ курстар менән оҙатылып килә. Мумбаилағы профессиональ колледждарҙың күпселеге Мумбаи университетына (донъялағы иң ҙур университеттарҙың береһе) ҡарай. Шулай уҡ Мумбаила юғары уҡыу йорттарында белем биреүҙең һәм университет фәненең үҫешкән системаһы эшләй. Мумбаи университеттары Һиндостанда ла, бөтә Азияла ла иң яҡшы университеттарҙың береһе тип һаналалар.

Матбуғат[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Мумбаила инглиз телендә («Таймс оф Индия», «Миддей», «Афтонун», «Эйша Эйдж», «Экономик Таймс», «Индиан Экспресс»), бенгали һәм тамил, маратхи һәм һинд телендә гәзиттәр баҫылып сыға.

Ҡалала телеканалдар (төрлө телдәрҙә йөҙҙән ашыу), радиостанциялар (FM төркөмөндә 8 һәм АМ-да 3 станция) эшләй.

Спорт[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Крикет ҡалала иң популяр спорт төрө булып тора һәм уны күп йәшәүселәр уйнай. Ҡалала ике халыҡ-ара крикет стадионы — Ванкхид һәм Брабурн бар. Футбол — популярлығы буйынса икенсе спорт төрө. Мумбаи марафоны йыл һайын үткәрелә[7][8].

Ҡалала үләндә хоккей, теннис, бадминтон, бильярд, гольф, өҫтәл теннисы, регби популяр. Ат спорты үҫешкән, дерби уҙғарыла. Башлыса мәктәптәрҙә волейбол һәм баскетбол үҫешкән[9][10][11].

Һылтанмалар[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Әҙәбиәт[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Иҫкәрмәләр[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

  1. Provisional Population Totals and data products - Census 2011 : MaharashtraDistribution of Population, Decadal Growth Rate, Sex-Ratio and Population Density. Office of the Registrar General and Census Commissioner, India under Ministry of Home Affairs, Government of India.. Дата обращения: 21 май 2011.
  2. India: metropolitan areas. World Gazetteer. Дата обращения: 24 август 2009. Архивировано 24 август 2011 года. 2010 йыл 8 октябрь архивланған.
  3. Machado, José Pedro, «Dicionário Onomástico Etimológico da Língua Portuguesa», Livros Horizonte, 2003, «Bombaim», vol. I, pp. 265/266.
  4. Census of India – Socio-cultural aspects. Government of India, Ministry of Home Affairs. Дата обращения: 2 март 2011.
  5. National Commissioner Linguistic Minorities 50th report, page 131. Government of India. Дата обращения: 16 август 2017. Архивировано 8 июль 2016 года. 2016 йыл 8 июль архивланған.
  6. İzmir'in kardeş kentleri. İzmir Büyükşehir Belediyesi. Дата обращения: 13 июль 2012. Архивировано 4 август 2012 года. 2012 йыл 27 июль архивланған.
  7. Makarand, Waingankar Attacking pattern of play has delivered. The Hindu (18 ғинуар 2009). Дата обращения: 8 июнь 2009.
  8. Aussies claim elusive trophy. The Sydney Morning Herald (6 ноябрь 2006). Дата обращения: 18 июнь 2009. Архивировано 15 март 2011 года.
  9. Bubna, Shriya Forget cricket, soccer's new media favourite. Rediff News (7 июль 2006). Дата обращения: 9 июнь 2009. Архивировано 6 август 2011 года.
  10. I-League: Mahindra United to face Mumbai FC. The Hindu (10 октябрь 2008). Дата обращения: 9 июнь 2009. Архивировано из оригинала 14 июль 2011 года. 2011 йыл 14 июль архивланған.
  11. Pal, Abir Mallya, Diageo fight for McDowell Derby. The Times of India (17 ғинуар 2007). Дата обращения: 8 июнь 2009. Архивировано 24 октябрь 2012 года.