Мифтахетдинов Альберт Вәли улы

Мифтахетдинов Альберт Вәли улы
	Мифтахетдинов Альберт Вәли улы
Зат	ир-ат
Гражданлыҡ	СССР
Ҡушамат	Мифта
Тыуған көнө	11 май 1937
Тыуған урыны	Өфө, РСФСР, СССР
Вафат булған көнө	4 ноябрь 1991 (54 йәш)
Вафат булған урыны	Мәскәү, СССР
Ерләнгән урыны	Магадан
Яҙма әҫәрҙәр теле	урыҫ теле
Һөнәр төрө	яҙыусы, журналист, сәйәхәтсе
Уҡыу йорто	Тарас Шевченко исемендәге Киев милли университеты
Маҡтаулы исемдәре һәм башҡа бүләктәре

Мифтахетдинов Альберт Вәли улы (11 май 1937 йыл — 4 ноябрь 1991 йыл) — Алыҫ Көнсығыш совет яҙыусыһы, журналист, сәйәхәтсе, йәмәғәт эшмәкәре.

Биографияһы

Альберт Вәли улы Мифтахетдинов 1937 йылдың 11 майында Өфө ҡалаһында флот офицеры ғаиләһендә тыуа. Мәктәп йылдары Североморскиҙа, студент йылдары — Киевта үтә. Бында ул Киев университетының журналистика факультетында уҡый. 1959 йылда димлом алғандан һуң эшкә Чукоткаға китә. Хеҙмәт юлын «Совет Чукоткаһы» гәзитенең үҙ хәбәрсеһе булып башлай.

1960—1970 йылдарҙа урындағы гәзиттәрҙә хәбәрсе, техник-ихтиолог, коллектор, каюр, «ҡыҙыл яранга» инспекторы (күсмә культуртрегер бригадаһы) була, киносценарийҙар яҙа, төрлө журналдар менән хеҙмәттәшлек итә.

1962 йыл — «Советская Чукотка» гәзитенең яуаплы сәркәтибе вазифаһын башҡара.
1965 йыл — Чукотка радиоһы хәбәрсеһе.
1966 йыл — Анадырь комплекслы геологик экспедицияның кесе технигы.
1966 йыл — телевидениеның Магадан студияһының өлкән мөхәррире.
1970 йыл — СССРЯҙыусылар союзы ағзаһы.
1970 йыл — «Магаданская правда» гәзитенең Чукотка һәм Провиденск райондары буйынса үҙ хәбәрсе.
1973 йыл — Магадан яҙыусылар ойошмаһының яуаплы сәркәтибе.
1973 йылдан Магаданда йәшәй.

А. Мифтахетдинов — СССР география йәмғиәтенең тулы хоҡуҡлы ағзаһы, Йәш әҙәбиәтселәрҙең V Бөтә союз кәңәшмәһендә ҡатнаша, 1973—1982 йылдарҙа СССР Яҙыусылар союзының Магадан бүлексәһен етәкләй, РСФСР Яҙыусылар союзының 4-се һәм 5-се съездары делегаты, РСФСР Яҙыусылар союзы идараһы ағзаһы (1974—1978 йылдар).

Альберт Вәли улы — «Встреча с Чукоткой», «Амгуэма», «Перевал», «Сиреники», «Берег молчания», «Фруктовый рейс» һәм башҡа документаль фильмдар сценарийы авторы. Телевизион фильмдар конкурсында «Перевал» беренсе премия ала, ә атҡаҙанған сәнғәт эшмәкәре оператор А. Ю. Личко менән эшләгән документаль фильмдары Монреалдә кинодокументалистиканың иң яҡшы эштәре рәтендә күрһәтелә.

А. Мифтахетдинов символик «Ключ от Полярного круга», «Кодекс Чести Северянина» уйлап таба^[1]. Һуңғы тапҡыр Чукоткала 1991 йылдың авгусында, вафатына ике ай ҡала була — «Чукотка үҙәге» геодезия билдәһен урынлаштырыу буйынса экспедиция ойоштора^[2].

Дуҫтары уны «Мифта» тип йөрөтә^[3].

А. Мифтахетдинов 1991 йылдың ноябрендә Мәскәүҙә вафат була. Магаданда ерләнә.

Ижады

Тәүге әҫәрҙәре 1960 йылдар башында «Смена» журналында, «На Севере Дальнем» альманахында донъя күрә. Магадан китап нәшриәтендә «Расскажи про Одиссея» (1967) и «Головы моих друзей» (1969) тәүге хикәйәләре һәм повестары йыйынтығы сығыуы авторҙа өлкәлә билдәлелек килтерә. Күләме ҙур булмаған был китаптарҙың төп темаһы булып геройҙар өсөн тундра мөхите һәм уның хәйләһеҙ йән эйәләре, ысын төньяҡ дуҫлығы тора.

Һуңыраҡ А. Мифтахетдинов Мәскәүҙең «Современник» нәшриәтендә баҫыла — «Очень маленький земной шар» (1972) һәм «Аттаукай — похититель женщин» (1977) китаптары сыға. Һуңынан «Время Игры в Эскимосский Мяч» (Магадан, 1978), «Дни ожиданий» (Владивосток, 1979), «Спроси заклинателя духов» (М., 1982), «Совершенно секретное дело о ките» (Магадан, 1983), «Закон полярных путешествий» (Магадан, 1986) әҫәрҙәре донъя күрә.

Альберт Вәли улының төп темалары — Төньяҡ, уның тәбиғәте, кешеләре, хеҙмәт, әхлаҡи ориентир эҙләү, изгелек һәм дуҫлыҡҡа тоғролоҡ. Яҙыусы ижадына Төньяҡҡа, Чукотканың изге һәм балаларса бер ҡатлы аҫаба халҡына һөйөү. Яҙыусының әҫәрҙәре ниндәйҙер кимәлдә документаль: ул, нигеҙҙә, үҙ ҡатнашҡан ваҡиғалар тураһында яҙа.

А. Мифтахетдинов ижадына мажор тон хас, ул юмор, ирония ярата. Уның әҫәрҙәре композиция оҫталығы, диалогтарҙың төҙөклөгө, һүҙҙәрҙең моңо, әммә иң мөһиме — геройҙарҙың эске донъяһын психологие аныҡ һүрәтләнеүе менән айырыла.

Ижадын баһалауҙар

Альберт Мифтахутдинов порой пишет слишком красиво. Я бы не назвал это недостатком. Скорее это свойство меняющегося, развивающегося таланта. Избыток чувств и мыслей ищет выхода, ищет своего выражения. Иногда берутся первые попавшиеся слова и из них пытаются лепить образ Севера. Порой проглядывает что-то знакомое, волнующее, но в целом это лишь вызывает сочувственную улыбку. Север сдержан и мужествен в проявлении своих чувств. Все это трудно выразить словами, трудно написать, потому что это по-настоящему прекрасно. Мифтахутдинов ищет. Находки с годами становятся все более частыми. Юрий РЫТХЭУ.

Из этого парня выйдет настоящий писатель. Потому что он долго и тяжело болеет типичной болезнью — романтической влюбленностью в Север. Люди, перенесшие эту болезнь, на всю жизнь сохраняют верность к холодным краям и (это — уже загадка эволюции) почему-то становятся писателями... Фарли МОУЭТ.

Маҡтаулы исемдәре һәм башҡа бүләктәре

Магадан комсомолы премияһы лауреаты (1973, «Бик бәләкәй ер шары» йыйынтығы өсөн).
«Почет билдәһе» ордены (1984) .
«РСФСР-ҙың атҡаҙанған мәҙәниәт хеҙмәткәре» (1989).

Төп баҫмалары

1963 йылда «Смена» журналында тәүге «Я привезу тебе кактус» хикәйәһе баҫыла.
1967 йылда «Расскажи про Одиссея» тәүге хикәйәләр китабы сыға (Магадан).
1969 йыл — «Головы моих друзей» (Магадан).
1972 йыл — «Очень маленький земной шар» (Мәскәүҙә нәшер ителгән беренсе китап).
1977 йыл— «Аттаукай — похититель женщин» («Слвременник» нәшриәте, Мәскәү).
1979 йыл — «Дни ожиданий: повести и рассказы» (Владивосток).
1978 йыл — «Аремя игры в эскимосский мяч» (Магадан).
1982 йыл — «Спроси заклинателей духов» (Мәскәү).
1983 йыл — «Совершенно секретное дело о ките» (Магадан).
1986 йыл — «Закон полярных путешествий» (Магадан).
1994 йыл — «Крестовый поход на блондинок» (Магадан).

2017 йылда яҙыусының 80 йәшенә ҡарата Магадандың «Охотник» нәшриәтендә өс томлыҡ йыйынтыҡ сығарыла, унда А. Мифтахетдиновтың хикәйәләре һәм повестары, фотоһүрәттәр, таныштары һәм дуҫтарының хәтирәләре баҫыла^[4]^[5]:

Мифтахутдинов, А. В. Головы моих друзей : рассказы. — Магадан : Охотник, 2017. — Т. 1 — 505 с. — ISBN 978-5-906641-26-7
Мифтахутдинов, А. В. Очень маленький земной шар : повести. — Магадан : Охотник, 2017. — Т. 2. — 553 с. — ISBN 978-5-906641-26-7
Мифтахутдинов, А. В. Альберт Мифтахутдинов : воспоминания, письма, фотографии, очерки. — Магадан : Охотник, 2017. — Т. 3. — 479 с. — ISBN 978-5-906641-26-7

Китаптарының тәржемәләре

«Очень маленький земной шар» китабы Варшавала, поляк телендә сыға (1975).
«Аттаукай — похититель женщин» китабы Пловдивта — болгар телендә (1981), Варшавала поляк телендә (1983) нәшер ителә.

Иҫкәрмәләр

Әҙәбиәт

Писатели Дальнего Востока. Биобиблиографический справочник. Вып. 2 — Хабаровск: Хабаровское книжное издательство, 1989

Тормошо һәм ижады тураһында әҙәбиәт

Николаев К. Севером овеянные строки: Ст. и очерки о творчестве писателей Северо-Востока. — Магадан: Кн. изд-во, 1977. — 230 с. — Из содерж.: [О творчестве А. Мифтахутдинова]. — С. 213—219.
На польском языке: [Изд. кн. А. Мифтахутдинова в Польше]//Магад. правда. — 1978. — 18 февр.
Казарин В. В поиске: О молодых прозаиках Дал. Востока// Литературный Владивосток. — Владивосток, 1979. — С. 322—329. — Из содерж.: [О творчестве А. Мифтахутдинова]. — С. 324—325:
На разных языках: [Изд. кн. А. Мифтахутдинова на венг., чехосл., болг. и пол. яз.]//Магад. правда. — 1980. — 31 дек.
Подзорова Н. Причастны лично: Заметки о прозе писателей-дальневосточников: [В том числе о творчестве А. Мифтахутдинова, его повести «Перегон лошадей к устью реки Убиенки»]//Правда. — 1980. — 22 сент.
В Болгарии читают о Чукотке: [Изд. кн. Мифтахутдинова в Болгарии]//Магад. правда. — 1981. — 4 дек.
Бирюков А. Чукотка стала мне родиной: [О творчестве А. Мифтахутдинова]//Созвездие братства. — Улан-Удэ, 1982. — С. 72—77.
Христофоров В. Похвала повторению пройденного: Заметки о прозе А. Мифтахутдинова//На Севере Дальнем. — 1983. — № 2. — С. 121—124.
Литвиненко И. Северный орнамент: Размышление о прозе А. Мифтахутдинова//Дал. Восток. — 1984. — № 4. — С. 143—154.
Шпрыгов Ю. М. Творчество, рожденное Чукоткой//Библиотека и читатель. — Магадан, 1984. — Вып. 26. — С. 27—42.
Лобов Д. О Чукотке читают за рубежом: [Изд. кн. Мифтахутдинова в Чехословакии]//Магад. Правда. — 1985. — 22 окт.
Альберту Мифтахутдинову — 50 лет//Дал. Восток. — 1987. — № 5. — С. 160.
Христофоров В. Не размениваясь на суету: А. Мифтахутдинову — 50 лет//На Севере Дальнем. — 1987. — № 1. — С. 140—141.
Литвиненко И. Северный орнамент//Литвиненко И. Утренний берег России: Лит.-крит. очерки. — Хабаровск, 1988. — С. 31—55.
Юрина, М. А. Эволюция жанра повести в творчестве А. Мифтахутдинова : учебное пособие / М. А. Юрина ; Федеральное агентство по образованию, Северо-Восточный гос. ун-т. — Магадан : Северо-Восточный гос. ун-т, 2008. — 80, [1] с.

Сығанаҡтар

Мифтахутдинов Альберт Валеевич // Северная энциклопедия = [Practical Dictionary of Siberia and North] / сост. Е. Р. Акбальян. — [На рус. и англ. яз.]. — М.: Paulsen : Европейские издания, 2004. — С. 566. — 5000 экз. — ISBN 5-98797-001-6.

Һылтанмалар

[а-1] Ключ от Полярного круга

[2] На Чукотке обозначили географический центр < Новости | Дебри-ДВ (билдәһеҙ).

[3] Ко дню рождения Альберта Мифтахутдинова в Магадане выйдет первое собрание его сочинений

[4] Мифтахутдинов в трех томах 2017 йыл 11 май архивланған.

[5] Собрание сочинений Мифтахутдинова подготовили магаданские книгоиздатели к юбилею автора

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]