Руханиҙар

Руханиҙар (рус. Духовенство) - теге йәки был диндең профессиональ ғибәҙәт ҡылыусыларынан торған кешеләрҙе, йәмәғәт ҡатламын йәки социаль төркөмдө билдәләү өсөн йыйылма термин. Ғәҙәттә, монотеистик диндәргә генә ҡулланыла.

Христианлыҡта

Православ сиркәүҙәрендә руханиҙарға (клир) ирҙәр генә инә. Руханиҙарға өс дәрәжә бирелә: диакон, священник (иерей) һәм епископ (архиерей). Архиерейлыҡ тик монахтар өсөн генә билдәләнә.

Протестант сиркәүҙәренә руханиҙарға һәм донъяуиҙарға ҡәтғи бүленеш юҡ. Вазифалар буйынса епископ, пастор һәм пресвитер айырыла, әммә улар вазифа тип түгел, ә сан тип ҡабул ителә.

Православиела руханиҙарҙың никахҡа ингәне лә була ( аҡ руханилыҡ), шулай уҡ ҡара руханилыҡ тип аталған никахһыҙлыҡҡа монах нәҙере биргәндәре лә бар.

Латин йолаһы католиклығында никахһыҙ йәшәү бөтә руханиҙар өсөн мотлаҡ, аҡ руханиҙарға монахлыҡ нәҙерҙәрен ҡабул итмәгән епархия руханиҙары, ә ҡара руханиҙарға — берәй монах орденына ҡараған руханиҙар инә.

Православиела һәм католицизмда сиркәү хеҙмәткәре термины ҡулланыла (католицизмда шулай уҡ тәғәйенләнгән хеҙмәткәр).

Православиела сиркәү хеҙмәтселәренә түбәндәгеләр ҡарай:

Православиела сиркәү хеҙмәтселәренә түбәндәгеләр ҡарай:

• иподиакон
• доға уҡыусы
• шәмдәл йөрөтөүсе (свещеносец)

Католик динендә Икенсе Ватикан соборына тиклем:

• аколит
• экзорцист
• доға уҡыусы
• остиарий

Икенсе Ватикан соборынан һуң доға уҡыусылар һәм аколиттар ғына ҡалдырыла.

Христиан руханиҙарына ҡараған ҡайһы бер айырым терминдар

аббат архидиакон архиепископ архиерей архимандрит викарий епископ игумен иподиакон иеродиакон

иеромонах капеллан кардинал кюре митрополит падре папа пастор патер патриарх

пресвитер протодиакон свещеносец протоиерей протопоп протопресвитер прелат чтец хорепископ экзарх

Ислам

Ислам руханиҙары — шартлы термин, сөнки «исламда функциональ һәм структур йәһәттән христиан сиркәүенә оҡшаш руханиҙар институттары юҡ».

«Мосолман руханиҙары культты башҡарыуға бәйле кешеләр йыйылмаһын күҙ уңында тота (мулла, мәзин), судьялар (ҡаҙый), хоҡуҡ белгестәре (фаҡиһ) һәм дин белгестәре (ғөләмә, мөжтәһид), йәмәғәт башлыҡтары (имам), дәүләт башлыҡтары (хәлифә), шулай уҡ айырым дини йәмәғәттәрҙең башлыҡтары (мөфтөй), мәҙһәбтәр, дини ағымдар (шәйех, ишан)».

Шиғыйҙарҙа сөнниҙәргә ҡарағанда руханиҙар иерархияһы анығыраҡ (ҡар. аятулла). Ҡәтғи иерархия суфый тәриҡәттәренең күпселегенә, ҡайһы бер йәмәғәттәргә һәм ойошмаларға хас".

мөхәддис мөфтөй имам

хафиз

хәлифә хажи

Иудаизм

• баш рухани
• коэн
• сеган ха-коhаним (инг.)баш.
• левит
• пәйғәмбәр

Тарихи закон сығарыусылар

• пары
• таннаи
• амораи
• савораи
• гаоны
• ришоним
• ахароним

Дин ҡанунын уҡытыусылар

• раввин (рав, раббай) / раббанит (рабба)
• даян
• ав бейт-дин
• посек
• машгиах рухани
• рош ешива
• магид
• машпиа
• кессох (эфиоп йәһүдтәре)
• дабатарох (эфиоп йәһүдтәре)

Йәһүд общиналары башлыҡтары

• баш раввин
• гахам
• хахам-баши
• Главный раввин Израиля
• нагид
• мешуллам

Иудаизмда абруйлы дини титулдар

• ребе адмор, цадик
• ребецн
• Хойзер (титул)
• гадоль
• майниах
• Ришон ле-Цион

Йәһүд общиналарындағы вазифалары

• раввин
• меламед
• шаммаш (инг.)баш. (синагогус, шалиах бет-дин, шулклапер)
• шо (й)хет (резник, шехтер), машгиах, менаккер, бодек, каццав)
• моэль
• хаззан (шалиах цибур, кантор, зингер)
• газзан
• габбай
• баал-крия (баал-коре)
• балан / баланит
• софер стам

Буддизм

Будда общинаһы иерархтары

• Далай-лама
• Дхармараджа (Чогьял)
• Сангхараджа|||Sangharaja}}
• Верховный Патриарх Таиланда
• Верховный Патриарх Камбоджи
• Дже Кхемпо
• бонза
• саядо
• ширетуй (монг. ширээтширээт, бүр. шэрээтэшэрээтэ)
• Гэгэн (монг. гэгээнгэгээн)
• хутухта
• тойн
• тиба (Вайли
• Го ши
• бакша (ҡалм. багш
• Хамбо-лама
• Пандита Хамбо-лама
• Камбы-лама
• Шаджин-лама
• тулку (хубилган)

Монахлыҡ дәрәжәһе

• бхикша (бхиккху, гэлонг) (227/250/253 нәҙер)
• бхикшуни (бхиккхуни, гэлонгма) (311/348/360/364 нәҙер)
• шикшамана
• шраманера
• шраманерика
• правраджья (паббаджа рабчжунг, банди/хуварак,
• анагарика
• дасасил мата
• мэчи
• силадхара
• монахтар-бодхисаттвалар

Башҡалар

• лама (гималай-монгол буддизмы)
• адзяри (Сингон)
• митра
• рухани Дзэн
• рухани Дзедо-синсю
• рухани Нитирэн-сю
• ваджрачарья (неварский буддизм)
• патриарх чжай цзяо
• кру (рухтарҙан һаҡлаусы талсым етештереүселәр) Лаос)
• бейеүсе дуань-гун (шаман төрө, Көньяҡ-Көнбайыш Һәм Үҙәк Ҡытай)
• ярлыҡсылар ( алт. дьарлыкчы, борханизм)
• кемгә (вон-буддизм)
• капува (капуа, капурала) (индуизм культтары ҡанбабаһы Шри-Ланка)
• бали-эдура (бандханая) (астрология культы ҡанбабаһы, Шри-Ланка)
• эдура (якадура, каттадия, каттандия) (жрец/шаман - демон культы, Шри-Ланка)

• медлгч (знаток буддизма, не имеющий сана, Калмыкия)
• ерөөлч (исполнитель благопожеланий, Монголия)

Индуизм

• гуру

Мәжүсилек

• ҡанбаба
• волхв
• вещун
• ведун
• тылсымсы
• халыҡ табибы
• кәрәмәтсе
• сихырсы
• күрәҙә
• чародей
• шаман

Ҡара. шулай уҡ

• Клир
• Руханиҙар
• Рухи сан
• Дин әһеле
• Иерархия
• Причт
• Синод
• Конклав

Әҙәбиәт

• Барсов Н. И., Василенко Н. П. Духовенство // Брокгауз һәм Ефрондың энциклопедик һүҙлеге: 86 томда (82 т. һәм 4 өҫтәмә том). — СПб., 1890—1907. (рус.)
• Густерин П. В. Мусульманское духовенство по законодательству Российской империи. — Саарбрюккен: LAP LAMBERT Academic Publishing, 2014. — 80 с. — ISBN 978-3-659-57965-3.
• <i id="mwAgM">Густерин П. В.</i> Католическое духовенство по законодательству Российской империи. — Саарбрюккен: LAP LAMBERT Academic Publishing, 2014. — 80 с. — ISBN 978-3-659-63693-6
• Марков Н. Ф. Духовенство // Православная богословская энциклопедия. — Издание Петроград. Приложение к духовному журналу «Странник», 1904. — Т. 5. — Стб. 89
• Марков Н. Ф. Духовенство в настоящее время // Православная богословская энциклопедия. — Издание Петроград. Приложение к духовному журналу «Странник», 1904. — Т. 5. — Стб. 114
• Прот. Владислав Цыпин Духовенство // Православная энциклопедия. Том XVI. — М.: Церковно-научный центр «Православная энциклопедия», 2007. — С. 374-390. — 752 с. — 39 000 экз. — ISBN 978-5-89572-028-8

Һылтанмалар

• Л. Н. Толстой. Руханиҙарға мөрәжәғәт / «Толстовский Листок — Тыйылған Толстой " журналы, өсөнсө Сығарылыш. - М.: АВИКО ПРЕСС, 1993.
• Густерин П. В. Исламда һәм православиела рухани дәрәжәләренең һәм вазифаларының яҡынса тап килеүе.