Эстәлеккә күсергә

Сүпрә бәшмәктәре

Википедия — ирекле энциклопедия мәғлүмәте
Сүпрә бәшмәктәре
Рәсем
Өлөшләтә тура килә дрожжеподобные грибы[d]
 Сүпрә бәшмәктәре Викимилектә
Икмәк сүпрәһе күҙнәктәре, флюоресцент микроскопия. Буяғыс — аҡ калькофлюор

Сүпрә бәшмәктәре — бер күҙәнәкле бәшмәктәрҙең таксондан тыш төркөмө. Улар органик матдәләргә бай шыйыҡ һәм ярымшыйыҡ субстраттарҙа үрсергә өйрәнгәнлектән, мицелийлы төҙөлөшөн юғалтҡан. 1500-ләп төрө бар, бәшмәктәрҙең аскомицет һәм базидиомицеттар төркөмөнә ҡарай.

Дөйөм мәғлүмәттәр

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Төркөм сиктәре аныҡ ҡына түгел: күп бәшмәктәр вегетатив рәүештә бер күҙәнәкле формала үрсей ала, шунлыҡтан уларҙы сүпрәләргә индерәләр, әммә үҫешенең башҡа стадияларында ныҡлы мицелий, ә ҡайһы бер осраҡтарҙа макроскопик тәнсә барлыҡҡа килтерә. Молекуляр анализ ысулы барлыҡҡа килгәнгә тиклем уларҙы айырым сүпрә кеүек бәшмәктәргә индерһәләр, уларҙы хәҙер сүпрәләр менән ҡушып ҡарайҙар. 18S рРНК-ны тикшеренеүҙәр мицелий рәүешендә генә үҫергә һәләтле төрҙәрҙең сүпрәләр менән яҡын туғанлығын күрһәткән[1].

Сүпрә бәшмәктәренең күҙәнәк дәүмәле диаметры ғәҙәттә 3—7 мкм, ә ҡайһы бер төрҙәре 40 мкм дәүмәлгә етә[2].

Сүпрәләр күнкүрештә бик әһәмиәтле, бигерәк тә икмәк бешергәндә һәм һыра ҡайнатҡанда күп ҡулланыла (Saccharomyces cerevisiae). Ҡайһы бер төрҙәре факультатив һәм шартлы патоген булып тора. Хәҙерге көндә Saccharomyces cerevisiae сүпрә геномы тулыһынса асыҡланған [3].

Тарихы

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Башҡорт телендә сүпрә бәшмәктәренә бәйле бер нисә төшөнсә ҡулланыла: сүпрә, сүпрә бәшмәге, ҡур,әсетке, ойғолоҡ, ойотҡо, трожай, дража [4] [5] [6]

Сүпрә бәшмәктәре, моғайын, иң бороноғо «өй организмдарының» береһелер. Кешеләр меңәр йылдар дауамында уларҙы ферментлау өсөн ҡулланған. Археологтар Боронғо Мысыр харабаларын ҡаҙғанда тирмән таштары, икмәк мейестәре, икмәк бешереүселәр һәм һыра ҡайнатыусылар һүрәттәрен тапҡандар[7]. Ҡалған әсеткене ҡуллана барып, тәбиғәттә осрамаған яңы физиологик расалар барлыҡҡа килгән[8].

Луи Пастер — спирт барлыҡҡа килеүендә сүпрәнең ролен асҡан ғалим

1680 йылда голланд натуралисы Антони ван Левенгук тәүге тапҡыр оптик микроскоп аша сүпрә бәшмәген күрә, әммә хәрәкәт итеү булмағанлыҡтан, уларҙы тере организм итеп танымай[9]. 1838 йылда француз тәбиғәт белгесе Шарль Каньяр де Ла-Тур эксперимент юлы менән сүпрәнең тере организмдар икәнен иҫбатлай [10].Әммә уның һығымтаһын атаҡлы химиктар Йёнс Якоб, Ю. Либих, Ф. Вёлер кире ҡаға.

Каньяр де Ла-Турҙың хаҡлы икәнен 1857 йылда француз микробиологы Луи Пастер «Mémoire sur la fermentation alcoholique» тигән хнҙмәтендә бәхәс ҡалдырмаҫлыҡ итеп иҫбатлап ҡуя[11][12]. XIX быуатта Эмиль Һансен ҡатнашлығында беренсе тапҡыр сүпрәләрҙе кластарға бүләләр. XX быуат башында сүпрә культураларын билдәләгестәр һәм коллекциялар барлыҡҡа килә. XX быуаттың уртаһында сүпрә бәшмәктәре тураһындағы фән (зимология) ғәмәли мәсьәләләрҙән тыш уларҙың тәбиғәттәге экологияһына, цитологияһына, генетикаһына иғтибарҙы нығыраҡ йүнәлтә.


Ҡулланылышы

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Элек-электән кешеләр икмәк бешереү , һыра, шарап, кеүәҫ, әсе бал, ҡымыҙ, буҙа етештереүҙә һ. б. ҡайһы бер төр сүпрәне ҡулланған. Сүпрә менән етештерлегән эсемлектәрҙән көслө спиртлы эсемлектәр етештергәндәр. Файҙалы физиологик үҙенсәлектәре уларҙы биотехнологияла ҡулланаырға мөмкинлек бирә. Әлеге ваҡытта уларҙан ксилит [13], ферменттар, аҙыҡ өҫтәмәләре етештерелә, нефттән бысраныуҙарҙы таҙартыуҙа ҡулланалар.

Аҙыҡ-түлек, эсемлек етештереүҙә

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]
  • икмәк бешереүҙә
  • шарап етештереүҙә
  • һыра һәм кеүәҫ әсетеүҙә
  • бал ҡойоуҙа
  • ҡымыҙ, буҙа эшләүҙә

Медицинала

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]
  • Киптерлегән һыра сүпрәһен дарыу препараттары һәм биологик актив өҫтәмә (БАД) етештереүҙә ҡулланалар.
  • Оҙайлы ваҡыт сәләмәтлекте нығыта торған Гефефитин тигән дарыу сығарылды.
  • Шыйыҡ һыра сүпрәһе аллергияны дауалауҙа ҡулланыла.
  • Saccharomyces boulardii нигеҙендә ашҡаҙан-эсәк флораһын тергеҙеү һәм тейешле кимәлдә тотоу өсөн препараттар етештерелә.S. boulardii балаларҙың эсе китеүен (диарея) дауалай [14][15], Clostridium difficile реинфекцияһын киҫәтә[16], ул эс ауыртыуын баҫа [17], диарея башланыу ихтималын кәметә[18][19][20].

Аҙыҡ-түлек боҙолоуға килтергән сүпрә бәшмәктәре

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Сүпрә бәшмәктәре водород күрһәткестәре түбән (pH 5,5 һәм хатта түбәнерәк) булған осраҡта ла , бигерәк тә углеводтар, органик кислоталар һәм башҡа органик углеродтар ҡатнашлығында, үрсей[21]. Улар мицелиялы бәшмәктәр үҫә алмаған 5—10 °C шартта ла үҫешә. Шуға күрә аҙыҡ-түлекте боҙа [22]. Уларҙың үҫеше йыш ҡына аҙыҡ-түлек өҫтөндә күренеп тора, шыйыҡ эсемлектәрҙе, хатта ҡайнатмаларҙы әсетә.

Сүпрә бәшмәгенең Zygosaccharomyces төрө күптән инде аҙыҡ-түлек сәнәғәтендә иң ныҡ зыян килтереүсе булып тора. Уларға ҡаршы көрәш хатта көслө консерванттар сахароза, этанол, һеркә кислотаһы , бензой кислотаһы һәм көкөрт диоксиды мөхитендә лә үрсей алыуы арҡаһында бик ҡатмарлы [23]

Патоген сүпрәләр

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]
Candida albicans

Ҡайһы бер төр сүпрә бәшмәктәре факультатив йәки шартлы рәүештә патоген булып тора, улар иммун системаһы көсһөҙ кешеләрҙә ауырыу тыуҙыра.

Candida төрө кешелә нормаль микрофлора компоненты булып тора, әммә төрлө сәбәптән кеше ауырыуға бирешеүсән булып китһә — кандидоз сире килеп сығыуы мөмкин. Ул хатта бик хәүефле ауырыуҙар килтереп сығарыуы ихтимал [24].

Cryptococcus neoformans криптококкоз тыуҙыра, был иһә ВИЧ-инфекциялы кешеләр өсөн ҡурҡыныс. Был төр бәшмәктәр ҡош тиҙәгендә йыш осрай, әммә улар үҙҙәре ауырымай.

Malassezia тирелә генә була, иммунитет ҡаҡшағанда питириаз (сыбар тимерәү), фолликулит һәм себореялы дерматит тыуҙыра. Сәләмәт кешелә иһә ул хатта ыңғай роль дә уйнай - ҡайһы бер ҡурҡынысыраҡ патогендарҙан һаҡлай[25].


Шулай уҡ ҡара

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]
  • Альтернативная энергетика
  • Брожение
  • Кандидоз
  • Пивоваренные дрожжи
  • Пищевые дрожжи
  • Хлебопекарные дрожжи

Иҫкәрмәләр

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]
  1. ↑ Wang QM, Bai FY., Molecular phylogeny of basidiomycetous yeasts in the Cryptococcus luteolus lineage (Tremellales) based on nuclear rRNA and mitochondrial cytochrome b gene sequence analyses: proposal of Derxomyces gen. nov. and Hannaella gen. nov., and description of eight novel Derxomyces species. FEMS Yeast Res. 2008 Aug;8(5):799-814.
  2. ↑ Walker K, Skelton H, Smith K., Cutaneous lesions showing giant yeast forms of Blastomyces dermatitidis., J Cutan Pathol. 2002 Nov;29(10):616-8.
  3. ↑ Глик Б., Пастернак Дж. Молекулярная биотехнология. — 2-е издание. — М.: Мир, 2002. — С. 27. — ISBN 5-03-003328-9.
  4. ↑ Русско-башкирский словарь (З.Г.Ураксин, Ю.З.Ураксин) - Уфа, 2004
  5. ↑ Русско-башкирский словарь по ботанике (С.И.Янтурин, Г.А.Хисамов) - Уфа, 1981
  6. ↑ Русско-башкирский словарь медицинских терминов (В.З.Гумеров) - Уфа, 1981
  7. ↑ Бабьева И. П., Чернов И. Ю. Биология дрожжей. М.: Товарищество научных изданий КМК, 2004
  8. ↑ Liti G, Carter DM, Moses AM, Warringer J, Parts L et al. Population genomics of domestic and wild yeasts. (ингл.). Nature (2009 Mar;19;458(7236):337-41)). Дата обращения: 18 май 2009. Архивировано 18 август 2011 года.
  9. ↑ Yeast, The Contemporry Review (1871), Collected Essays VIII..
  10. ↑ Cagniard-Latour, " Mémoire sur la fermentation vineuse, présenté à l’Académie des sciences le 12 juin 1837 ", Annales de chimie et de physique, 2·10{{{1}}} série, t. 68, 1838, pp. 206—222, consultable sur Google Books. On lit déjà dans les Comptes rendus de l’Institut de 1836 que Cagniard de Latour considérait la levure de bière comme une substance vivante. (Cagniard de Latour, " Observations sur la fermentation du moût de bière ", L’Institut, 23 novembre 1836, IV, pp. 389—390; voir L. Pasteur, Mémoire sur la fermentation alcoolique, Œuvres complètes de Pasteur, t. 2, p. 83, consultable sur Gallica, et P. Pinet, Pasteur et la philosophie, Paris, 2005, p. 51.) En 1787, Adamo Fabbroni avait déjà attribué la fermentation à une substance " végéto-animale "; voir citation dans L. Pasteur, Mémoire sur la fermentation alcoolique, Œuvres complètes de Pasteur, t. 2, p. 80, consultable sur Gallica.
  11. ↑ Planets in a Bottle, More about Yeast 2009 йыл 4 ноябрь архивланған., Science@NASA
  12. ↑ Barnett, James A., Beginnings of microbiology and biochemistry: the contribution of yeast research 2007 йыл 28 апрель архивланған., Microbiology 149 (2003), 557—567
  13. ↑ R. Sreenivas Rao, R.S. Prakasham, K. Krishna Prasad, S. Rajesham,P.N. Sarma, L. Venkateswar Rao (2004) Xylitol production by Candida sp.: parameter optimization using Taguchi approach, Process Biochemistry 39:951-956
  14. ↑ Centina-Sauri G, Sierra Basto G (1994). «Therapeutic evaluation of Saccharomyces boulardii in children with acute diarrhea». Ann Pediatr 41: 397—400.
  15. ↑ Kurugol Z, Koturoglu G (2005 Jan). «Effects of Saccharomyces boulardii in children with acute diarrhoea». Acta Paediatrica 94: 44—47.
  16. ↑ McFarland L, Surawicz C, Greenberg R (1994). «A randomised placebo-controlled trial of Saccharomyces boulardii in combination with standard antibiotics for Clostridium difficile disease». J Am Med Assoc 271: 1913–8.
  17. ↑ Maupas J, Champemont P, Delforge M (1983). «Treatment of irritable bowel syndrome with Saccharomyces boulardii: a double blind, placebo controlled study». Medicine Chirurgie Digestives 12(1): 77–9.
  18. ↑ McFarland L, Surawicz C, Greenberg R (1995). «Prevention of β-lactam associated diarrhea by Saccharomyces boulardii compared with placebo». Am J Gastroenterol 90: 439–48.
  19. ↑ Kollaritsch H, Kemsner P, Wiedermann G, Scheiner O (1989). «Prevention of traveller's diarrhoea. Comparison of different non-antibiotic preparations». Travel Med Int: 9–17.
  20. ↑ Saint-Marc T, Blehaut H, Musial C, Touraine J (1995). «AIDS related diarrhea: a double-blind trial of Saccharomyces boulardii». Sem Hôsp Paris 71: 735–41.
  21. ↑ Kurtzman, C.P. 2006. Detection, identification and enumeration methods for spoilage yeasts. In: Blackburn, C. de. W, editor. Food spoilage microorganisms. Cambridge, England: Woodhead Publishing. p. 28-54.
  22. ↑ Fleet, G.H., and Praphailong, W., Yeasts, In: Spoilage of Processed Foods: Causes and Diagnosis, AIFST (2001), Southwood Press. p 383—397
  23. ↑ Fugelsang, K.C., Zygosaccharomyces, A Spoilage Yeast Isolated from Wine 2008 йыл 1 ғинуар архивланған., California Agriculture Technology Institute.
  24. ↑ Diana K. Morales, Deborah A. Hogan Candida albicans Interactions with Bacteria in the Context of Human Health and Disease (инг.) // PLoS Pathogens. — 2010.
  25. ↑ Siobahn M Bower, MD, Internal Medicine Resident, Creighton University; Daniel J Hogan, MD, Clinical Professor of Internal Medicine (Dermatology), NOVA Southeastern University; Investigator, Hill Top Research, Florida Research Center; Stephen H Mason, MD, Assistant Professor of Dermatology, Medical College of Georgia.: Malassezia (Pityrosporum) Folliculitis (ингл.). eMedicine (21 декабрь 2009). Дата обращения: 1 июль 2010. Архивировано 18 август 2011 года.

Әҙәбиәт

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Һылтанмалар

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]
Викиһүҙлек логотипы
Викиһүҙлек логотипы
Викиһүҙлектә «дрожжи» мәҡәләһе бар
«https://ba.wikipedia.org/w/index.php?title=Сүпрә_бәшмәктәре&oldid=1247495» битенән алынған