Фетнәле ваҡыт
Уҡыу көйләүҙәре
Фетнәле ваҡыт, йәки Сыуалышлы осор[1] — Рәсәй тарихында 1598 йылдан 1613 йылға тиклемге осор (ҡайһы бер фекерҙәргә ярашлы, 1618 йылға тиклем)[2], тәбиғәт һәләкәттәре, стихиялы бәлә-ҡазалар, күп һанлы ялған исем йөрөтөү осраҡтары һәм тышҡы интервенция, граждандар, рус-поляк һәм рус-швед һуғыштары, ауыр дәүләт-сәйәси һәм социаль-иҡтисади көрсөк менән бәйле осор.
Сыуалыштар сәбәптәре
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]Фетнәле ваҡыт бер нисә сәбәп һәм факторҙар арҡаһында килеп сыға. Тарихсылар түбәндәгеләрҙе айырып күрһәтә::
- Рюриковичтар династияһын туҡтатыу.
- Боярҙар һәм батша власы араһында көрәш.
- Дәүләттең ауыр иҡтисади хәле. Иван Грозныйҙың баҫып алыу походтары һәм Ливон һуғышы байтаҡ матди ресурстар талап ителә. 1600—1603 йылдарҙағы меңәрләгән ҙур һәм ваҡ хужалыҡтарҙы бөлдөргән аслыҡ[3] ситуацияны катастрофалы рәүештә киҫкенләштерә .
- Илдә тәрән социаль һыйышмаусанлыҡ.
- Опричнина эҙемтәләре, ул, Рәсәй тарихсыһы Е.Ф.Шмурло фекеренсә, власты һәм законды хөрмәт итеүҙе ҡаҡшата.
Фетнәләр башланыуы
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]Ялған Дмитрий I
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]-
Ялған Дмитрий I портреты
(в коронационном одеянии — портрет из замка Мнишков в Вишневце)
Шимон Богушович,яҡ. 1606[4] -
«Марьяна Мнишковна Георгий воеводаһы Сандомирский ҡыҙы,Мосоквия Императоры ҡатыны»
(таж кейҙергәндәге күлдәге )
Шимон Богушович, ок. 1606[4]
Иван Болотников ихтилалы
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]-
«Болотников ғәскәре Мәскәү янында» И. И. Болотников отрядтарының Мәскәү эргәһендәге Түбәнге Котлы янында батша ғәскәрҙәре менән алышы башлана.
Эрнест Лисснер, 1941 йылға тиклем -
Болотников батша Василий Шуйский алдына ғәйебен танып килә. Билдәһеҙ рәссам
Ялған Дмитрий II
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]-
С. В. Ивановтар. "Фетнәле заманда«
-
Кенәз Михаил Скопин-Шуйский швед воеводаһы Делагардиҙы Новгород янында ҡаршы ала
Рус-поляк һуғышы башланыуы
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]-
Клушин янындағы алыш
Шимон Богушович, 1620 йылға тиклем[6]
Ете бояр хакимлығы
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]-
Неврев Н. В. Василий Шуйскийҙы алып ташлау
Ополчениелар
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]-
Рәсәйҙең көнбайыш өлөшө XVII быуат башында
-
„Минин өндәүе“
Константин Маковский, 1896[7] -
Пожарскийҙың Поляктарҙы Кремлдән ҡыуыуы
Эрнест Лисснер, 1938
Батшаны һайлау
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]-
„1613 Йылғы Земство Соборы ултырышы“. 1673 йылда „М. Ф. Романовтың батшалыҡҡа һайланыуы“ ҡулъяҙмаһынан миниатюра.
Һуңғы сыуалыштар
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]Фетнәле осор эҙемтәләре һәм йомғаҡтары
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]Йылдары
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]Сыуалыштар тураһында фильмдар
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]Шулай уҡ ҡарағыҙ
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]- Бойондороҡһоҙ осор хакимдары
- Смутное время Самозванцы
- Халыҡтар берҙәмлеге көнө
- Рус-поляк һуғышы (1609—1618)
Иҫкәрмәләр
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]- ↑ Шмурло Е. Ф., 2005, С. 154
- ↑ Смутное время // Большая российская энциклопедия : [в 35 т.] / гл. ред. Ю. С. Осипов. — М. : Большая российская энциклопедия, 2004—2017.
- ↑ Шмурло Е. Ф., 2005
- ↑ 4,0 4,1 Собрание Государственного исторического музея, Москва.
- ↑ Государственная Третьяковская галерея, Москва.
- ↑ Львовская картинная галерея.
- ↑ Собрание Нижегородского государственного художественного музея
Әҙәбиәт
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]Замандаштары һәм ваҡиғаларҙа ҡатнашыусылар документтары
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]- Иосиф Будило. Дневник событий, относящихся к смутному времени, ч. 1
- Иосиф Будило. Дневник событий, относящихся к смутному времени, ч. 2
- Иосиф Будило. Дневник событий, относящихся к смутному времени, ч. 3
- Сказания польского историка Кобержицкого о походах польского короля Сигизмунда и королевича Владислава в Россию
- Инструкция благородному Самуилу Грушецкому, секретарю его королевского величества, посланнику при светлейшем короле государства Испанского и обеих Индий, данная в Варшаве, в 10-й день апреля месяца, 1612 г. 2013 йыл 31 ғинуар архивланған. // Иностранные сочинения и акты относящиеся до России, собранные К. М. Оболенским. — Ч. 3. — М., 1848. — С. I—II, 1-7 (2-я паг.).
Тарихы буйынса хеҙмәттәр
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]- Бутурлин Д. П. История Смутного времени в России в начале XVII века. — М.: Кучково поле; Беркут, 2012. — 576 с. ISBN 978-5-9950-0314-4
- Ҡалып:Книга:Соловьёв [1] 2013 йыл 13 май архивланған.
- Ҡалып:Книга:Ключевский [2] 2010 йыл 15 ноябрь архивланған.
- Жукович П. Н. Смутное время и воцарение Романовых. — М., 1913. — 110 с.: ил., портр.
- Валишевский К. Ф. Смутное время — 1905.
- Гневушев А. М. Сибирские города в смутное время — Киев: Тип. 2-й артели, 1914. (Российская государственная библиотека)
- Каргалов В. В. Московские воеводы XVI–XVII вв. — М., 2002.
- Кобрин В. Б. Смутное время — утраченные возможности // «Очерки истории России IX — начала XX века». — М.: «Политиздат», 1991. — С. 163—185.
- Коваленский М. Н. Смутное время. Триста лет назад. 1611—1911. — М., 1911. — 60 с.
- Коваленский М. Н. Московская смута XVII века. — 2-е изд. — М.: Гос. изд-во, 1922. — 82 с.
- Солодкин Я. Г. О двух спорных вопросах истории русской публицистики кануна и времени Смуты // «Древняя Русь. Вопросы медиевистики». — 2008. — № 1 (31). — С. 83-94.
- Станиславский А. Л. Гражданская война в России XVII в.: Казачество на переломе истории. — М.: Мысль, 1990. — 270 с.
- Флоря Б. Н. Польско-литовская интервенция в Россию и русское общество / Институт славяноведения РАН. — М.: «Индрик», 2005. — 416 с. — 800 экз. — ISBN 5-85759-303-4. (в пер.)
- Платонов С. Ф. Очерки по истории смуты в Московском государстве XVI—XVII веков: Опыт изучения общественного строя и сословных отношений в Смутное время / Послесловие М. В. Ходякова. — СПб.: Наука, 2013. — 400, [2] с. — (Русская библиотека). — 1000 экз. — ISBN 978-5-02-037134-7. (в пер.)
- Селезнёв Ф. А. Нижегородцы и преодоление Смуты (1606—1618) — Н. Новгород: ДЕКОМ, 2015. — 144 с.
- Шмурло Е. Ф. История России IX–XX век. — М.: «Вече», 2005. — ISBN 5-9533-0230-4.
- Архимандрит Леонид. Смутное время и Московско-Польская война: от появления первого самозванца из Польши в 1604 году до Деулинского перемирия 1618 года. Из славянского перевода Хроники Перемышльского бискупа Павла Пясецкого / Сообщил архимандрит Леонид — Санкт-Петербург: Тип. В. Балашева. 1887.