Флаг

Википедия — ирекле энциклопедия мәғлүмәте
Флаг
Рәсем
Барлыҡҡа килгән, эшләнгән ткань[d]
Нимә менән тоташа флагшток[d]
Ҡайҙа өйрәнелә вексиллология[d]
 Флаг Викимилектә
Дәүләттәрҙең (шул иҫәптән танылмағандарҙың да) территориялары өҫтөнә уларҙың флагы төшөрөлгән донъя картаһы. 2018 йыл
Дания флагы — ғәмәлдәге дәүләт флагтарының иң боронғоһо, XIII быуатта ҡабул ителгән
Парламент өсмөйөшөндәге флагтар, Канберра (Австралия)

Флаг (нидерл. vlag[1]) — дөрөҫ геометрик (йышыраҡ тура дүртмөйөшлө) формалағы туҡыма, махсус төҫ-биҙәктәре була.

Байраҡ — ул бер даналы, ә флаг — күпләп етештерелгән әйбер[2]. Дәүләт флагы дәүләт символдарының береһе булып тора. Дәүләт флагынан тыш, күп дәүләттәрҙә хәрби-диңгеҙ һәм сауҙа (коммерция) флагтары була[⇨]. Ғәҙәттә, флаг махсус мачтаға — флагштокҡа күтәрелә. Флагтарҙы өйрәнеү менән вексиллология (лат. vexillum — «байраҡ», «флаг») шөғөлләнә.

Рәсәйҙең Хәрби-диңгеҙ флагы булып Андрей флагы һанала, шул уҡ ваҡытта сауҙа флагы (гражданлыҡ судноларындағы флаг) итеп дәүләт флагы ҡулланыла. Ҡайһы бер илдәрҙә, мәҫәлән, АҠШ-та, был маҡсаттарҙың өсөһөндә лә бер флаг ҡулланыла.

Дәүләттәрҙең генә түгел, уларҙың айырым төбәктәре һәм ҡалаларының да[⇨]; шулай уҡ халыҡ-ара ойошмаларҙың (мәҫәлән, БМО флагы), коммерция компаниялары, диаспоралар һәм милли хәрәкәттәр, ижтимағи хәрәкәттәр (мәҫәлән, пацифистар флагы), хатта спорт командаларының да флагы була.

Бынан тыш, сигнал флагтары флотта караптар араһында хәбәрләшеү өсөн ҡулланыла. Реклама һәм биҙәү маҡсатында флаглы композициялар ҡулланыла.

Тарихы[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Беренсе билдәле вексиллоидтар һәм байраҡтар хәрби һәм церемония билдәһе булып хеҙмәт итә. Әммә XII быуатҡа улар хакимдарҙы һәм уларҙың биләмәләрен билдәләү өсөн хеҙмәт итә башлай, ә диңгеҙҙә караптарҙың һәм судноларҙың ҡайһы дәүләттеке икәнен аңлата.

Ҡытай[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Ҡытайҙа ебәк туҡыма уйлап табылғас, туҡыманан тегелгән байраҡтар ҡулланыла башлай. Еңел һәм ныҡлы туҡыма байраҡты вексиллоидҡа ҡарағанда ҡулда тотоп йөрөү бик уңайлы булып сыға[3]. Байраҡтар алыҫтан күренә. Ҡытайҙан туҡыма байраҡтар ҡулланыу Монголияға, Һиндостанға һәм Фарсияға күсә һәм, ниһайәт, Римда, башҡа Европа илдәренә барып етә[4].

Япония[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Японияла урта быуаттарҙа, айырым яугирҙарҙың мәнфәғәтендә геральдика файҙаланыуҙан тыш, флаг һәм төҫтәр самурай армияларын ойоштороуҙың мөһим элементы булып тора. Төрлө төҫтәге геральдик флагтар ярҙамында ғәскәрҙең айырым подразделениелары таныла һәм алыштан һуң улар күҙәтеү аҫтында тотола.

Һуғышыусы провинциялар дәүерендә бер береһе менән көнәркәшлек иткән хәрби феодалдар хата-дзируси тибындағы флагтар ҡуллана[5], ләкин сасимоно[6] һәм нобори[7] типтарын тәүгеләрҙән булып ҡулланыуға индерә.

Япон геральдикаһы бик ҡатмарлы система хасил итә, уны европалар ауыр аңлай. Мәҫәлән, хәрби барон (даймё) Арим Тоёудзиҙың (1570—1642) бөтә флагтары ҡара-аҡ төҫтә була, бөтә ҡабарынҡы тамғалары алтынһыу лак менән ҡапланған була. Асигаруҙар, йәки Аримдың рядовой пехотасылары, яу ҡорал-ҡорамалдарының артына ҡуш флаг беркетә; уның сапҡындары сығып килгән ҡояш нурҙары рәүешендә ҡабарынҡы билдә йөрөтә; уның самурайҙары ҡабарынҡы ярымай рәүешендәге сасимоно йөрөтә; Аримдың «бәләкәй штандарты» өсъяпраҡ рәүешендә була. «Ҙур штандартта» мон йәки ырыу тамғаһы төшөрөлә, улар Аримдың ярҙамсылары һәм яугирҙары йөрөткән набори флагтарында ла ҡабатлана[8].

Хәҙерге флагтар[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Илдәрҙең һәм ойошмаларҙың өҫтәл өҫтө флагтары

XVII быуатта герблы байраҡтар файҙаланыу осоро тамамлана. Ҡайһы бер илдәрҙең, шул иҫәптән Бөйөк Британияның, монархтары герблы флагтарынан баш тартмай.

Нидерланд революцион Принсфлагы («принц флагы») тәүге хәҙерге заман флагы тип иҫәпләнә. Ул геральдик һындар урынына ябай буйҙар менән биҙәлә. Рәсәйҙә, Төньяҡ Америка, Франция, Италияла буйлы флагтар барлыҡҡа килә, Бөйөк Британияла һәм Скандинавия илдәрендә тәреле флагтар ҡабул ителә. Бик ябай композиция формалары һәм бик ябай эмблемалар ҡулланыла. Биш ҡанатлы йондоҙ эмблемаһы, азатлыҡ һәм бойондороҡһоҙлоҡ символы булараҡ, иң популяр булып китә.

Корнелиус Данкертс сама менән 1700 йылда беренсе хәрби-диңгеҙ флагтары таблицаһын төҙөй. Жак ван ден Киб иһә «Дәүләттәр диңгеҙҙә күтәргән флагтар һәм байраҡтар тураһында белем» тигән китап яҙа.

1967 йылда Халыҡ-ара вексиллологик ассоциациялар федерацияһы төҙөлә. Хәҙерге ваҡытта 32 илдән 50-нән ашыу ойошма[асыҡларға], шул иҫәптән Флаг ғилеме һәм геральдика Рус Үҙәге, уның ағзаһы булып тора[9].

Иллюстрациялар[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Иҫкәрмәләр[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

  1. Советский энциклопедический словарь / Гл. ред. А.М. Прохоров. — 4-е изд. — М.: Советская энциклопедия, 1988. — 1600 с.
  2. Флажная терминология
  3. Длинный парадный жезл, палка или копьё, увенчанное украшением или какой-то эмблемой.
  4. Знамиеровский Альфред, 2009, с. 8
  5. Длинное, узкое полотнище, верхней частью закрепленное на поперечной перекладине, которая, в свою очередь, крепилась за середину на вертикально установленном древке. Получалось подобие хоругви шириной 60-90 см и в 8-10 раз большей длины. Нижний конец обычно никак не закрепляли, и знамена свободно развевались на ветру, что широко представлено на иллюстрированных свитках того времени. Источник: Куросукэ Арисада, Миннакири Дзёю. Знаки различия воинов Феодальной Японии. — 2002.
  6. Сасимоно — заспинное знамя. Похожие идентификационные знаки встречаются в истории лишь дважды: это знаменитые «крылья» польских гусар XV—XVI вв., которые служили отличием главнейших полков (хоругвей) и заспинные фигуры животных, использовавшиеся в государстве ацтеков как знаки воинского ранга. Однако ни один из этих знаков не был так информативен, как сасимоно. Сасимоно появились как минимум после 1485 г., когда впервые возник сам тип такого знамени. Источник: Куросукэ Арисада, Миннакири Дзёю. Знаки различия воинов Феодальной Японии. — 2002.
  7. Нобори — основной тип сасимоно, только значительно уменьшенный в размерах. Средние размеры полотнища составляли 1 сяку в поперечнике (30 см) и 3-4 сяку в длину (90-120 см). Оно крепилось на легком и прочном каркасе из бамбука. Одевая эту конструкцию, нижний конец древка сначала пропускали через кольцо, располагавшееся на доспехах приблизительно посередине лопаток или чуть выше, а затем упирали в кожаный кармашек на уровне пояса сзади. Позднее, во второй половине XVI в., когда ношение сасимоно стало почти повсеместным, для держания заспинного знамени стали использовать узкий деревянный короб, четырёхугольный в поперечном сечении, располагавшийся на задней части доспеха от пояса до лопаток. Источник: Куросукэ Арисада, Миннакири Дзёю. Знаки различия воинов Феодальной Японии. — 2002.
  8. Тёрнбулл, С. Символика японских самураев. / Пер. с англ. В. Г. Яковлева. Художник А. Макбрайд. — М.: АСТ: Астрель, 2007. — ISBN 978-5-17-038884-4 (Издательство АСТ). — ISBN 978-5-271-14518-6 (Издательство Астрель). — ISBN 1-84176-304-7 (англ.).
  9. Знамиеровский Альфред, 2009

Әҙәбиәт[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Һылтанмалар[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]