Эпикур

Википедия — ирекле энциклопедия мәғлүмәте
Эпикур
бор. грек. Ἐπίκουρος[1]
Рәсем
Зат ир-ат[2]
Гражданлыҡ Древние Афины[d]
Тыуған көнө б. э. т. 342[3][4]
Тыуған урыны Самос[d], Северные Эгейские острова[d], Греция
Вафат булған көнө б. э. т. 270[3][4]
Вафат булған урыны Афина
Үлем төрө тәбиғи үлем[d]
Үлем сәбәбе Почечнокаменная болезнь[d]
Ерләнгән урыны Афина
Атаһы Неокл Самосский[d][5][6]
Әсәһе Chaerestrate[d]
Бер туғандары Chaeredemus[d] һәм Aristobulus[d][7]
Яҙма әҫәрҙәр теле боронғо грек теле[d]
Һөнәр төрө фәлсәфәсе, яҙыусы
Эшмәкәрлек төрө фәлсәфә
Биләгән вазифаһы scholarch of the Epicurean school[d][8]
Уҡыусылар Гермарх[d], Полиэн из Лампсака[d], Леонтей из Лампсака[d], Фемиста из Лампсака[d], Колот из Лампсака[d], Леонтион[d], Mys[d], Менекей[d], Pythocles[d], Nicanor[d], Ctesippus[d], Apelles[d], Mammarion[d], Hedeia[d], Erotion[d], Nicidion[d], Boison[d], Demetria[d], Athenaios[d] һәм Mentorides[d]
Кемдә уҡыған Навсифан[d][9][5]
Сәнғәт йүнәлеше эпикуреизм[d]
Член дема Gargettos[d][5]
Йоғонто яһаусы Аристипп[d], Демокрит һәм Пиррон[d]
Эра эллинизм[d]
Вики-проект Проект:Математика[d]
Авторлыҡ хоҡуҡтары статусы авторлыҡ хоҡуҡтарының ғәмәлдә булыу ваҡыты үткән[d]
 Эпикур Викимилектә

Эпику́р (бор. грек. Ἐπίκουρος; б.э.т. 342/341, Самос — б.э.т. 271/270, Афина) — боронғо грек фәлсәфәһе вәкиле, Афинала эпикуреизмды нигеҙләүсе («Эпикур баҡсаһы»).

Өс йөҙләп хеҙмәтенән ҡайһы бер фрагменттар ғына һаҡланған[10].

Биографияһы[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Диоген Лаэртский яҙғанынса, афиналы Эпикур Неокл менән Херестратаның улы, Самос утрауында үҫә һәм 14 (башҡа мәғлүмәт буйынса, 12) йәшенән фәлсәфә менән ҡыҙыҡһына башлай. 18 йәштә Афинаға килә. Пердикка (б.э.т. 323-321 йылдарҙа Македония регенты) Искәндәр Зөлҡәрнәй үлгәндән һуң афиналарҙы Самостан ҡыуа, һәм Эпикур атаһы янына Колофона (Кесе Азияла Иониялағы ҡала), бер аҙ ваҡыт шунда йәшәй һәм үҙе тирәләй уҡыусылар йыя[11].

32 йәшендә үҙенең философия мәктәбен булдыра, ул башта Митиленала (Лесбос утрауында) һәм Лампсакта (Дарданелл боғаҙы буйында) урынлаша, ә беҙҙең эраға тиклем 306 йылдан — Афинала. Был ҡалала Эпикур уҡыусылары менән бергә үҙе һатып алған баҡсала урынлаша, шунлыҡтан эпикурейҙарҙы «баҡса фәлсәфәселәре» тип йөрөтәләр.

Хеҙмәттәре[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Эпикур хеҙмәттәренең һаны өс йөҙгә етһә лә, һаҡланғандары дуҫтарына яҙған өс хаттан, һикһән афоризмдан һәм хеҙмәттәренән алынған бер нисә өҙөктән тора[12].

Үҙенең философияһын Эпикур өс өлөшкә бүлә:

Эпикур үҙенең танып белеү теорияһын «каноника» тип атай, сөнки уларҙың нигеҙендә критерийҙар тураһындағы йәки хәҡиҡәт ҡанундары тураһындағы тәғлимәт ята. Платон һәм Аристотель менән ризалашмаған Эпикур тойоуҙы (грек. αἰσθήσεις) хәҡиҡәттең төп һәм беренсе критерийы тип һанай. Аҡылды Эпикур тойғоларға тулыһынса бойондороҡло тип һанай[10]. Үҙенең тәғлимәтендә Эпикур стремился тормош өсөн ғәмәли ҡулланма бирергә тырыша (этику); быға физика (натурфилософия) хеҙмәт итә, ә физикаға — логика. Эпикур өсөн кеше идеалы булып аҡыл эйәһе (грек. σοφός) тора, ул үҙен йәмғиәттән айыра, сөнки уның аҡылһыҙлыҡ, ғәҙелһеҙлек һ.б. йәһәтенән камиллыҡтан мәңгегә айырылғанлығын аңлай.  Социумды һәр ваҡыт тышҡы фактор тип ҡарарға һәм үҙ-үҙең менән гармония һаҡлап, уға тыныс мөнәсәбәттә булырға кәрәк. Был Эпикурҙы стоиктарға һәм скептиктарға яҡынайта[13]. Эпикур «күҙгә салынмай йәшә» (грек. λάθε βιώσας) тигән принципты яҡын күрә, тормошта иғтибар йәлеп итмәй йәшәү, данға, власҡа һәм байлыҡҡа ынтылмау, ә тәмле аҙыҡ, яҡын дуҫтар менән аралашыу кеүек бәләкәй ҡыуаныстарҙан тәм табыу яҡлы була.

Иҫкәрмәләр[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

  1. ↑ Bibliothèque nationale de France Record #13091438g // BnF catalogue général (фр.) — Paris: BnF.
  2. ↑ Record #64141756, Record #107158790629738851739, Record #261765060, Record #1763151778254618130009, Record #306159474328327662862, Record #792154380977930291600, Record #7112161211540840070008, Record #540144647707488902684, Record #556144647703875543964 // VIAF (билдәһеҙ) — [Dublin, Ohio]: OCLC, 2003.
  3. ↑ 3,0 3,1 Encyclopædia Britannica (ингл.): a dictionary of arts, sciences, literature and general information / H. Chisholm — 11 — New York, Cambridge, England: University Press, 1911.
  4. ↑ 4,0 4,1 различные авторы Энциклопедический словарь (урыҫ) / под ред. И. Е. Андреевский, К. К. Арсеньев, Ф. Ф. Петрушевский — СПб.: Брокгауз — Ефрон, 1907.
  5. ↑ 5,0 5,1 5,2 (not translated to la) Prosopographia Attica (лат.) — Berolinum: 1901.
  6. ↑ Любкер Ф. Neocles (урыҫ) // Реальный словарь классических древностей по Любкеру / под ред. Ф. Ф. Зелинский, А. И. Георгиевский, М. С. Куторга, Ф. Гельбке, П. В. Никитин, В. А. Канский, пер. А. Д. Вейсман, Ф. Гельбке, Л. А. Георгиевский, А. И. Давиденков, В. А. Канский, П. В. Никитин, И. А. Смирнов, Э. А. Верт, О. Ю. Клеменчич, Н. В. Рубинский — СПб.: Общество классической филологии и педагогики, 1885. — С. 913.
  7. ↑ Arnim H. v. Aristobulos 16 (нем.) // Kategorie:RE:Band II,1 — 1895.
  8. ↑ Dictionnaire des philosophes antiques (фр.) // Dictionnaire des philosophes antiques / R. Goulet — Paris: CNRS, 1994. — P. 162.
  9. ↑ Dictionnaire des philosophes antiques (фр.) // Dictionnaire des philosophes antiques / R. Goulet — Paris: CNRS, 1994. — P. 164.
  10. ↑ 10,0 10,1 Чанышев А. Н. Курс лекций по древней и средневековой философии. — М.: Высшая школа, 1991. — 512 с. — ISBN 5-06-000992-0. — с.74-92.
  11. ↑ Диоген Лаэртский. О жизни, учениях и изречениях знаменитых философов. Книга 10 «Эпикур»
  12. ↑ Эпикур и спасение людей
  13. ↑ Гусев Д. А. — Социальные предпосылки зарождения античного скептицизма и специфика стоической теории познания // Философская мысль. — 2015. — № 1. — С. 148—191.

Әҙәбиәт[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

  • Диоген Лаэртский. О жизни, учениях и изречениях знаменитых философов. Пер. с древнегреч. М. Л. Гаспарова. — М.: Мысль, 1986.
  • Герлак Г. Ньютон и Эпикур // Физика на рубеже XVII—XVIII вв. — М.: Наука, 1974. — С.44-74.
  • Гончарова Т. В. Эпикур. — М., 1988. (ЖЗЛ)
  • Гюйо М. Мораль Эпикура и её связь с современными учениями. Собр. соч., т. 2. — СПб., 1899.
  • Конш М. Эпикур и квантовый анализ // Разум и культура. Труды международного франко-советского коллоквиума. Лилль, 26-29 апреля 1978 года. — М., 1983. — С.42-56.
  • Никольский Б. М. Эпикур о наслаждении: проблема кинетического и статического наслаждения 2013 йыл 25 март архивланған.. // Марк Туллий Цицерон. О пределах блага и зла. Парадоксы стоиков. — М.: РГГУ, 2000. — С.421—451.
  • Танхилевич О. Эпикур и эпикуреизм. — М., 1926.
  • Тер-Аракельянц, Владимир. Критика русскими религиозными философами XIX—XX вв. принципов этики Эпикура(недоступная ссылка) // Культура и религия. — 2011. — № 1(01).
  • Тер-Аракельянц В.А. Эразм Роттердамский и Томас Мор против Эпикура //Гуманитарные и социально-экономические науки. 2016. № 2 (87). С. 41-45.
  • Шакир-Заде А. С. Эпикур. — М.: Соцэкгиз (Серия: Мыслители прошлого), 1963. — 224 с.
  • Шахнович, М. М. Христианизация эпикуреизма в эпоху Возрождения и раннего Нового времени // Христианская культура на пороге третьего тысячелетия. Материалы научной конференции. 12-14 июня 2000 г. — СПб.: Санкт-Петербургское философское общество, 2000. — С.21-28 (Symposium, 5).
  • Шахнович, М. М. Парадоксы теологии Эпикура. — СПб., 2000. — 152 с. — ISBN 5-93597-008-2.
  • Шахнович, М. М. Сад Эпикура. Философия религии Эпикура и эпикурейская традиция в истории европейской культуры. — СПб.: Изд-во СПбГУ, 2002. — 284 с. — ISBN 5-288-02654-8.
  • Шахнович, М. М. Эпикур // Новая философская энциклопедия / Ин-т философии РАН; Нац. обществ.-науч. фонд; Предс. научно-ред. совета В. С. Стёпин, заместители предс.: А. А. Гусейнов, Г. Ю. Семигин, уч. секр. А. П. Огурцов. — 2-е изд., испр. и допол.. — М.: Мысль, 2010. — ISBN 978-5-244-01115-9.
  • Bailey C. The Greek Atomists and Epicurus. — Oxford, 1928.
  • Г. Гегель «Лекции по истории философии». — Гегель. Сочинения — том X — М.., Партиздат, 1932. — С. 361—390

Һылтанмалар[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

«https://ba.wikipedia.org/w/index.php?title=Эпикур&oldid=1152043» битенән алынған