Эссен

Эссен
нем. Essen
Флаг	Герб
Рәсми атамаһы	Essen
Ҡыҫҡаса атамаһы	E
Архивы хранятся в	Luisenschule Essen[d]
Дәүләт	Германия
Административ үҙәге	Gau Essen[d]
Административ-территориаль берәмек	Дюссельдорф[d]
Һыу ятҡылығы буйында урынлашҡан	Рур[d] һәм Дайльбах[d]
Хөкүмәт башлығы	Томас Куфен[d]
Ойошма ағзаһы	association for pedestrian and bicycle-friendly cities, townships and districts in North Rhine Westphalia[d], Climate Alliance[d], Emschergenossenschaft[d], Мэры за мир[d], Städtetag Nordrhein-Westfalen[d] һәм краевой союз Рейнланд[d]
Халыҡ һаны	584 580 кеше (31 декабрь 2022)
Ир-егеттәр	283 169
Ҡатын-ҡыҙҙар	299 246
Диңгеҙ кимәленән бейеклек	116 метр
Туғандаш ҡала	Сандерленд[d], Тампере[d], Гренобль, Түбәнге Новгород, Тель-Авив һәм Забже
Милке	Essener Verkehrs-AG[d], Stadion Essen[d], Стадион им. Георга Мельхеса[d] һәм Ruhrbahn[d]
Штаб-фатирҙың урынлашыуы	Эссенская ратуша[d], Эссен, Дюссельдорф[d], Төньяҡ Рейн-Вестфалия, Германия
Сиктәш	Эннепе-Рур[d], Оберхаузен[d], Мюльхайм-ан-дер-Рур[d], Меттман[d], Бохум[d], Гельзенкирхен[d], Реклингхаузен[d], Ботроп[d], Фельберт[d] һәм Хайлигенхаус[d]
Маҡтаулы исемдәре һәм башҡа бүләктәре	Европаның мәҙәни баш ҡалалары[d] (2010) Зелёная столица Европы[d] (2017) Q51239704? (1991)
Майҙаны	210,34 км² (2016)
Почта индексы	45127–45359
Рәсми сайт	essen.de
URL-да тасуирланған	kek-online.de/medienkonz…
Портал открытых данных	Essen Open Data Portal[d]
Тема иҡтисады	economy of Essen[d]
Фолловерҙар һаны	18 754
Урындағы телефон коды	201 һәм 2054
Номер тамғаһы коды	E
Бында ерләнгән кешеләр категорияһы	Категория:Похороненные в Эссене[d]
Элементтың күренеше өсөн категория	Category:Views of Essen[d]
Эссен Викимилектә

Эссен (нем. Essen [ˈɛsən]) — Германияның көнбайышында Төньяҡ Рейн-Вестфалия ерендәге ҡала. Ҡала Рур өлкәһе һәм Рейн-Рур төбәктәренең үҙәгендә урынлашҡан. Кёльн, Дюссельдорф һәм Дортмундтан һуң ҙурлығы буйынса дүртенсе ҡала һәм мөһим иҡтисади үҙәктәрҙең береһе. Дюссельдорф административ округы составында 570 мең халҡы менән бойондороҡһоҙ ҡала булып, Эссен ГФР-ҙың эре ҡалалары исемлегендә туғыҙынсы урынды биләй. Эссен эре сәнәғәт концерны үҙәге булараҡ билдәле, ә 1972 йылдан, ҡалала күп профилле университет ойошторолғас, ул илдә Юғары мәктәптең мөһим үҙәге лә булып тора. 2003 йылда Эссен университетын Дуйсбург университеты менән берләштергәс, студенттар һаны буйынса был уҡыу йорто Германия университеттары араһында туғыҙынсы урынды биләй. 1958 йылдан Эссен шулай уҡ католик епархия үҙәге.

845 йылда Рур йылғаһы буйында ҡатын-ҡыҙҙар штифты (затлы сығышлы ҡатын-ҡыҙҙар өсөн ярым монастырь) кеүек барлыҡҡа килеп, Эссен беҙҙең ваҡытта «Рейн ерҙәренең край союзы» (Ландшафтсфербанд Райнланд, Landschaftsverband Rheinland) һәм «Рур төбәге союзы» (Регионалфербанд Рур, Regionalverband Ruhr) ағзаһы булып тора. «Рур 2010 — Европаның мәҙәни баш ҡалаһы» проекты сиктәрендә Эссен был проектта бөтә Рур төбәген күрһәтеп, «Европаның мәҙәни баш ҡалаһы» тип һайлана.

Яҡынса 800 йылда Изге Людгер хәҙерге заман ҡалаһы сиктәрендә ирҙәр монастыры Верденға нигеҙ һала, ул иртә христиан яҙыуының мөһим үҙәге була.

Географияһы

Күрше ҡалалар (көнсығыштантан сәғәт уғы буйынса):

• Бохум
• Хаттинген ( Эннепеталь-Рур округы)
• Фельберт (Меттманн округы)
• Хайлигенхаус (Меттманн округы)
• Рурҙағы Мюльхайм
• Оберхаузен
• Боттроп
• Гладбек (Реклингхаузен округы)
• Гельзенкирхен

Халҡы

Ҡала халҡының һаны 2011 йылдың 31 декабрендәге мәғлүмәттәр буйынса ( 2011 йылғы халыҡ иҫәбен алыу һөҙөмтәләрен иҫәпкә алып,) 565 900 кеше тәшкил итә (шул уҡ датаға ҡарата элегерәк 573 468 кеше була). 2000 йылдың 31 декабренә ҡарата мәғлүмәттәр буйынса, ҡалала 595 243 кеше йәшәгән, 1990 йылға — 626 973 кеше, 1970 йылға — 696 419 кеше йәшәгән.

Тарихы

800 йылда Верден аббатлығына нигеҙ һалына, унан Эссен тарихы башлана. Артабан рур бассейны ҡалаларын, шул иҫәптән Эссенды берләштереү башлана.

Климаты

Эссенда уртаса йомшаҡ климат.

Ҡала климаты
Күрһәткес	Ғин	Фев	Мар	Апр	Май	Июн	Июл	Авг	Сен	Окт	Ноя	Дек	Йыл
Уртаса максимум, °C	3,9	5,1	8,3	12,4	17,1	20,0	21,6	21,6	18,4	14,0	8,1	4,9	13,0
Уртаса температура, °C	1,9	2,5	5,1	8,5	12,9	15,7	17,4	17,2	14,4	10,7	5,7	2,9	9,6
Уртаса минимум, °C	−0,3	0,0	2,2	4,8	8,7	11,5	13,2	13,3	11,1	7,9	3,5	0,9	6,4
Яуым-төшөм нормаһы, мм	81	57	75	68	73	97	89	77	73	70	83	90	933
Сығанаҡ: World Climate

Административ бүленеше

Эссен районының административ картаһы

Эссен ҡала округтарына (stadtbezirk), ҡала округтары ҡала кварталдарына бүленә (stadtteil).

• Штадтмитт округы I/Фриллендорф/Хуттроп
  • 01 Штадткерн
  • 02 Остфиртель
  • 03 Нордфиртель
  • 04 Вестфиртель
  • 05 Зюдфиртель
  • 06 Зюдостфиртель
  • 11 Хуттроп
  • 36 Фриллендорф
• Рюттеншайд округы II/Бергерхаузен/Реллингхаузен/Штадтвальд
  • 10 Рюттеншайд
  • 12 Реллингхаузен
  • 13 Бергерхаузен
  • 14 Штадтвальд
• Эссен-Вест округы iii
  • 07 Альтендорф
  • 08 Фронхаузен
  • 09 Хольстерхаузен
  • 15 Фулерум
  • 28 Хаарцопф
  • 41 Маргаретхенхеэ
• Борбек округы IV
  • 16 Шенебек
  • 17 Бединграде
  • 18 Фринтроп
  • 19 Деллвиг
  • 20 Гершед
  • 21 Борбек
  • 22 Бохольд
  • 23 Бергеборбек
• Альтенэссен округы V/. Карнап/Фогельхайм
  • 24 Альтенэссен-Норд
  • 25 Альтенэссен-Зюд
  • 40 . Карнап
  • 50 Фогельхайм
• Катернберг округы vi /Шоннебек/Штоппенберг
  • 37 Шоннебек
  • 38 Штоппенберг
  • 39 Катернберг
• Штеель округы VII /Крайы
  • 34 Штееле
  • 35 Край
  • 45 Фрайзенбрух
  • 46 Хорст
  • 47 Лайте
• Эссен-Рурхалбинзель округы VIII
  • 31 Хайзинген
  • 32 Купфердрее
  • 33 Бифанг
  • 43 Юберрур-Хинзель
  • 44 Юберрур-Хольтхаузен
  • 48 Бургальтендорф
• Верден округы IX/Кеттвиг/Бреденай
  • 26 Бреденай
  • 27 Шуир
  • 29 Верден
  • 30 Хайдхаузен
  • 42 Фишлакен
  • 49 Кеттвиг

Элекке шахталар

• Зильбербанк.
• Цольферайн.

Эссен ҡалаһында иң эре газ-транспорт һәм газ һатыу E.ON Ruhrgas компанияһының штаб-фатиры урынлашҡан.

Messe Essen күргәҙмә комплексында йыл һайын донъялағы иң ҙур өҫтәл уйындары күргәҙмәһе — Spieltage Internationale үткәрелә.

Транспорты

Эссен ҡалаһында Deutsche Bundesbahn тимер юл дирекцияларының береһе урынлашҡан. Классификацияның немец системаһы буйынса Эссен тимер юлы вокзалы беренсе категориялы вокзал була, был уны илдең 20 төп вокзалы иҫәбенә индерә.

Ҡалала метрограмдың өс линияһы эшләй. Эссендә Европаның иң ҙур автомобиль баҙары урынлашҡан.

Мәҙәниәт һәм иҫтәлекле урындары

2010 йылда, венгр Пече һәм төрөк Истанбулы менән Эссен Европаның мәҙәни баш ҡалаһы була.

Ҡалала Фолькванг художество музейы урынлашҡан

• 

  Реллингхаузенда Шелленберг һарайы

• 

  Ной Изенбург һарайы емереклектәре

• 

  Бальденай һарайы

• 

  Хюгель виллаһы.

• 

  Хайзинген усадьбаһы

• 

  Эссен соборы

• 

  Кеттвигта фахверк йорттары

• 

  Цольферайн шахтаһы

• 

  Эссен ратушаһы

Туғандаш ҡалалары

Эссен ҡалаһы менән туғанлашҡан ҡалалар:

• Сандерленд, Бөйөк Британия (1949)
• Тампере, Финляндия (1960)
• Гренобль, Франция (1974)
• Түбәнге Новгород, Рәсәй (1991)
• Тель-Авив, Израиль (1991)

Ҡара Ҡалып:Категорию

Әҙәбиәт

• Эссен, город // Брокгауз һәм Ефрондың энциклопедик һүҙлеге: 86 томда (82 т. һәм 4 өҫтәмә том). — СПб., 1890—1907. (рус.)

Һылтанмалар

• Эссен ҡалаһында рәсми сайтында (нем.)