Ниязбаев Ғәбделрәүеф Хәким улы
| Ғәбделрәүеф Хәким улы Ниязбаев | |
| Тыуған көнө | |
|---|---|
| Тыуған урыны |
Ырымбур губернаһы Ырымбур өйәҙе (хәҙ. Ырымбур өлкәһенең Һаҡмар районы) Ҡарғалы ауылы |
| Вафат булған көнө | |
| Вафат булған урыны |
Башҡорт АССР-ы Ҡыпсаҡ-Ете ырыу кантоны (хәҙерге Башҡортостан Республикаһының Көйөргәҙе районы) Яманһары ауылы |
| Гражданлығы | |
| Эшмәкәрлеге |
драматург |
.svg){kind=small}
Ниязбаев Ғәбделрәүеф Хәким улы (12 февраль 1884 йыл — 18 апрель 1920 йыл) — драматург, мәғариф хеҙмәткәре. Милләте — башҡорт.
Биографияһы
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]Ғәбделрәүеф Хәким улы Ниязбаев 1884 йылдың 12 февралендә Ырымбур губернаһының Ҡарғалы ауылында уҡытыусы ғаиләһендә донъяға килә. Башҡортостан ауылдарында мәктәптәр асыуға, уҡытыу-тәрбиә эшен яңыса ойоштороуға, әҙәби әҫәрҙәре менән башҡорт драматургияһын һәм милли театрын барлыҡҡа килтереүгә үҙ өлөшөн индерә. Барлыҡ ғүмерен халҡыбыҙҙың аң-белем, мәҙәни кимәлен күтәреүгә бирә.
1905—1907 йылдарҙағы беренсе рус революцияһын Ғ. Х. Ниязбаев шатланып ҡаршылай, азатлыҡ өсөн көрәштә ярайһы ғына ҡатнаша. Уның шәхес булып үҫеп етеүендә мәғрифәтселек идеялары, алдынғы демократик ҡараштар хәл иткес әһәмиәткә эйә була.
Яҡты идеялар менән рухланған Ғ. Х. Ниязбаев, революция күтәрелеше баҫыла төшһә лә, үҙенең алдынғы ҡараштарынан баш тартмай. Был ваҡытта ул Ҡазан уҡытыусылар мәктәбендә уҡый, йәш шәкерттәр хәрәкәтендә ҡатнашҡаны өсөн ҡулға алына һәм бер аҙ ваҡыт ултырып та сыға.
Ғ. Х. Ниязбаев тыуған яғына ҡайтып, барлыҡ һәләтен халыҡ араһында аң-белем таратыуға бирә. Мәҙәниәт үҫешендә, аң-белемде күтәреүҙә ул халыҡты артта ҡалғанлыҡтан, ҡараңғылыҡтан сығарыу юлдарын күрә, милли мәктәптәрҙә уҡытыуҙы яйға һалыуҙы мөһим сара тип иҫәпләй.
Ниязбаев мәктәптә балалар уҡыта, тәжрибә туплай. Алдынғы педагогик ҡарашлы хеҙмәткәр яңы властың мәғариф эштәрендә әүҙем ҡатнаша. Ул 1919 йылдың декабрендә Башҡортостан халыҡ мәғарифы хеҙмәткәрҙәренең Стәрлетамаҡта үткәрелгән I съезында делегат була, Башҡортостан хөкүмәтенең мәктәптәр асыуға, дөйөм наҙанлыҡты бөтөрөүгә ҙур көс һалыуы менән үҙенең күптәнге хыялдарының тап килеүен күреп шатлана, яңы ижади пландар ҡора, хеҙмәт дәрте менән педагогик эшмәкәрлеген йәнләндереп ебәрә.
Был йылдарҙа Ғәбделрәүеф Хәким улы Ниязбаев Башҡортостандың Ҡыпсаҡ-Ете ырыу кантон халыҡ мәғарифы бүлеге инспекторы булып эшләй. Кантондың алыҫ төбәктәрендә уның байтаҡ яңы мәктәптәр асыуы, уларҙың эштәрен яйға һалыуы, уҡытыусыларға ҙур ярҙам күрһәтеүе, мәғариф хеҙмәткәрҙәренең белемен камиллаштырыу өсөн курстар асыуы һәм уларға етәкселек итеүе киң билдәле. Мәктәптәрҙә, уҡытыусылар араһында инспекторҙың исеме оло ихтирам менән телгә алына. Был уның мәғариф хеҙмәткәрҙәре өсөн күп эштәр башҡарыуына бәйле.
Ҡыҫҡа ғына ғүмерендә Ғ.Х.Ниязбаев яңы мәктәп эшенә тейешле йүнәлеш биреүе, уны яҡшы ойоштороуы, мәғариф эштәрен үҫтереүгә лайыҡлы өлөш индереүе менән бер рәттән, әҙәби ижад менән дә шөғөлләнә. Уның «Көслөләр һәм көсһөҙҙәр» («Брәдаран Ғәлимовтар»), «Беренсе таң» драмалары сәхнәлә ҙур уңыш менән бара. Быларҙан тыш, ул «Ҡараңғы төндәр», «Башҡортостан тормошона ғаъид» («Гөлбоҫтан»), «Ҡыҙыл истиҡбал өсөн көрәш» тигән пьесаларын да яҙа.
1920 йылда «Мәғариф эштәре» журналының 3-сө һанында Ғ. Х. Ниязбаевтың вафат булыуы айҡанлы баҫылған некрологта шундай юлдар бар: «Уның яҙған әҫәрҙәре тулы мөндәрижәһе, матур яҙылыуы, замандың ысын тормошонан алыныуы менән әҙәбиәтебеҙҙә беренсе урында торалар. Октябрь инҡилабынан һуң яҙған драмалағы башҡорт әҙәбиәтенә беренсе нигеҙ ташы урынын алалар».
Иҫкәрмәләр
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]Һылтанмалар
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]- Нәҙерғолов М. Х. Ниязбаев Ғәбделрәүеф Хәким улы // Башҡорт энциклопедияһы. — Өфө: БР ДАҒУ «Башҡорт энциклопедияһы», 2015—2024. — ISBN 978-5-88185-143-9.
- Яйыҡбаев К. Я. Мәғрифәтсе мөғәллимдар, күренекле уҡытыусылар һәм мәғариф эшмәкәрҙәре.