Ҡара үлем

Википедия — ирекле энциклопедия мәғлүмәте
Ҡара үлем
Рәсем
Дәүләт Flag of Georgia.svg Грузия
Flag of Azerbaijan.svg Әзербайжан
Flag of Russia.svg Рәсәй
Flag of Armenia.svg Әрмәнстан
Урынлашыу Азия, Европа, Төньяҡ Африка һәм Кавказ
Ил Flag of Ukraine.svg Украина[1]
Flag of the People's Republic of China.svg Ҡытай[2]
Flag of India.svg Һиндостан[2]
Mongolia 9 suldes.png Монгол империяһы[3]
Башланыу датаһы 1346
Тамамланыу датаһы 1352
Һәләк булғандар һаны 75 000 000[4][5]
Непосредственной причиной является Блоха крысиная южная[d] һәм Чёрная крыса[d]
Commons-logo.svg Ҡара үлем Викимилектә

Ҡара үлем йәки ҡара үләт — тарихта икенсе тағун пандемияһы, уның иң көслө ваҡыты 1346-1353 йылдарға тура килә, ә ҡабатланыуҙары XIX быуатҡа тиклем дауам итә. Тиҫтәләрсә миллион кеше сир ҡорбаны була: төрлө баһалар буйынса, Европаның 30-60 процентҡа тиклем халҡы һәләк булған[⇨].

Пандемияның Үҙәк һәм Көнсығыш Азияла башланыуы ихтимал[6][7]. Европаға тағун, күрәһең, Каспий диңгеҙе буйынан килгән һәм шунан Евразияның, Төньяҡ Африканың күп өлөшөнә таралған[8].

Инфекция таратыусы булып Yersinia pestis тағун таяҡсалары тора, быны пандемия ҡорбандары ҡалдыҡтарын генетик тикшереүҙәр ҙә раҫлай[9]; шулай булыуға ҡарамаҫтан, ҡайһы бер тикшеренеүселәр ҡара үлемдең килеп сығышы тураһында альтернатив теориялар ҙа килтерә[⇨].

Урта быуаттар медицинаһының һәм дини институттарҙың тағун менән көрәштә һөҙөмтәһеҙлеге мәжүсилек культын һәм хөрәфәттәргә ышаныуҙы, «ағыулаусыларҙы» һәм «тағун ағыуын таратыусыларҙы» эҙәрлекләүҙәрҙе тергеҙеүгә ярҙам итә, шулай уҡ дини фанатиклыҡ һәм дини түҙмәүсәнлек көсәйә[⇨]. Ҡара үлем Европа тарихында ҙур эҙ ҡалдыра, иҡтисадға, психологияға, мәҙәниәткә һәм хатта халыҡтың генетик составына үҙенең мөһөрөн һала[⇨].

Иҫкәрмәләр[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]

Әҙәбиәт[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]

Рус телендә
Сит телдәрҙә

Һылтанмалар[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]

Фильмография[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]

  • «History Channel: Чёрная смерть» (ингл. The Black Death) — Питер Никольсон 2009 йылда төшөргән документаль фильм.