Эстәлеккә күсергә

Ҡара үлем

Википедия — ирекле энциклопедия мәғлүмәте
Ҡара үлем
Рәсем
Дәүләт  Грузия
 Әзербайжан
 Рәсәй
 Әрмәнстан
Урын Азия, Европа, Төньяҡ Африка һәм Кавказ
Ил  Украина[1]
 Ҡытай[2]
 Һиндостан[2]
Монгол империяһы[3]
Башланыу датаһы 1346
Тамамланыу датаһы 1352
Һәләк булғандар һаны 75 000 000[4][5]
Непосредственной причиной является Блоха крысиная южная[d] һәм R. rattus[d]
 Ҡара үлем Викимилектә

Ҡара үлем йәки ҡара үләт — тарихта икенсе тағун пандемияһы, уның иң көслө ваҡыты 1346-1353 йылдарға тура килә, ә ҡабатланыуҙары XIX быуатҡа тиклем дауам итә. Тиҫтәләрсә миллион кеше сир ҡорбаны була: төрлө баһалар буйынса, Европаның 30-60 процентҡа тиклем халҡы һәләк булған[⇨].

Пандемияның Үҙәк һәм Көнсығыш Азияла башланыуы ихтимал[6][7]. Европаға тағун, күрәһең, Каспий диңгеҙе буйынан килгән һәм шунан Евразияның, Төньяҡ Африканың күп өлөшөнә таралған[8].

Инфекция таратыусы булып Yersinia pestis тағун таяҡсалары тора, быны пандемия ҡорбандары ҡалдыҡтарын генетик тикшереүҙәр ҙә раҫлай[9]; шулай булыуға ҡарамаҫтан, ҡайһы бер тикшеренеүселәр ҡара үлемдең килеп сығышы тураһында альтернатив теориялар ҙа килтерә[⇨].

Урта быуаттар медицинаһының һәм дини институттарҙың тағун менән көрәштә һөҙөмтәһеҙлеге мәжүсилек культын һәм хөрәфәттәргә ышаныуҙы, «ағыулаусыларҙы» һәм «тағун ағыуын таратыусыларҙы» эҙәрлекләүҙәрҙе тергеҙеүгә ярҙам итә, шулай уҡ дини фанатиклыҡ һәм дини түҙмәүсәнлек көсәйә[⇨]. Ҡара үлем Европа тарихында ҙур эҙ ҡалдыра, иҡтисадға, психологияға, мәҙәниәткә һәм хатта халыҡтың генетик составына үҙенең мөһөрөн һала[⇨].

Рус телендә
Сит телдәрҙә
  • «History Channel: Чёрная смерть» (ингл. The Black Death) — Питер Никольсон 2009 йылда төшөргән документаль фильм.