Үмм әл-вәлад
| Үмм әл-вәлад |
Үмм әл-вәлад (ғәр. أم الولد — букв. «мать ребёнка») — фиҡһта (ислам хоҡуғында)— хужаһына ул тыуҙырған ҡол ҡатын. Ирекле ҡатын-ҡыҙҙы үмм әл-ибн (. «улымдың әсәһе»).
Тарихы[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]
Исламға тиклемге осор, шулай уҡ исламдың таралыуының тәүге йылдарында, үмм әл-вәлад башҡа тотҡондар араһында бер нисек тә айырылмай. Үмм әл-вәлад статусын Мөхәммәт пәйғәмбәрҙең ҡатыны Мәрйәм әл-Кибтия йөрөтә.
Тарихта ҡолдар үҙҙәренең матурлығын һәм аҡылын абруйлы кешеләрҙең иғтибарын йәлеп итеү өсөн,, ә һуңынан үҙе файҙаһына улдарының донъяға килеүен файҙаланған осраҡтар билдәле. Ҡайһы бер осраҡтарҙа бындай ҡатын-ҡыҙҙар улдары тыуғандан һуң дәүләттә юғары статус ала. Бындай осраҡтар айырыуса Ғәббәсиҙәр һәм ғосман солтандары һасекиҙар. араһында йыш осрай. Умм әл-вәладтан тыуған балалар юридик яҡтан ирекле була һәм законлы сығышлы бөтә хоҡуҡтар, шул иҫәптән атаһының исемен һәм мираҫҡа алыу хоҡуҡтары менән файҙалана алған [1].
Хәҙерге ваҡытта ислам илдәрендә ҡоллоҡ институты булмау сәбәпле үмм әл-вәлад статусына бәйле бөтә һорауҙар көнүҙәк түгел[2]
Хоҡуҡи статус[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]
Үмәр ибн әл-Хаттаб (етәк.. 634—644) тарафынан хәлифә тыйылғанға тиклем үмм әл-вәладты һатырға, алмаштырырға, бүләк итергә мөмкин була.[1] Әгәр ҙә хужа ҡол ҡатындан тыуған балаһын үҙенеке итеп таныһа, ул ҡатын үмм әл-вәладҡа әүерелә, әгәр танымаһа, ҡатын һәм улы ябай тотҡон булып ҡала[2].
Эш мөнәсәбәттәрендә ул ҡатын юридик мөмкинлектәре сикләнгән тип таныла һәм шартлы рәүештә иреккә сығарылған ҡолдар: мөҡтәб, мөҙәббәр менән тиңләштерелә. . Үмм әл-вәләд әфәнденең вафатынан һуң тулыһынса ирекле була. Бала вафат булған осраҡта бер хоҡуҡи мәктәп (мәҙһәб) буйынса үмм әл-вәлад үҙенең статусын һаҡлап ҡала, сөнки кире көстө азат итеү вәғәҙәһе юҡ, ә башҡалары буйынса ул ҡабат ғәҙәти ҡоллоҡҡа әйләнә, сөнки уны азат итеү шарты булып торған улы вафат .[2].
Әгәр ҡол ҡатын ауырлы булғандан һуң һатылһа һәм был билдәле бер ваҡыт, ғиҙҙәт мөҙҙәте, эсендә асыҡланһа, килешеү ғәмәлгә яраҡһыҙ тип таныла, һәм тотҡон үҙенең элекке хужаһына әл-вәлад статусы менән кире ҡайтарыла[3]
Шулай уҡ ҡарағыҙ[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]
Иҫкәрмәләр[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]
- ↑ 1,0 1,1 The Oxford Dictionary
- ↑ 2,0 2,1 2,2 Ислам: ЭС, 1991
- ↑ Ислам: ЭС, 1991, с. 241
Әҙәбиәт[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]
Боголюбов А. С. Умм ал-валад // Ислам: энциклопедический словарь / Отв. ред. С. М. Прозоров. — М. : Наука, ГРВЛ, 1991. — С. 241. — 315 с. — 50 000 экз. — ISBN 5-02-016941-2.
Umm al-Walad // Encyclopaedia of Islam. 2 ed. — Leiden : E. J. Brill, 1960—2005. (түләүле)
Һылтанмалар[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]
- Umm al-Walad. The Oxford Dictionary of Islam. Дата обращения: 26 ноябрь 2014.