Үрге Туғыҙаҡ

Үрге Туғыҙаҡ
Характеристика
Оҙонлоғо	98 км
Бассейн	2590 км²
Һыу ағымы
Тамағы	Туғыҙаҡ
· Урынлашыуы	һул ярына тамағынан 131 км өҫтәрәк
· Координаталар	53°39′26″ с. ш. 60°15′28″ в. д.HGЯO
Урынлашыуы
Һыу бассейны
Илдәр	Рәсәй Федерацияһы
Регион	Силәбе өлкәһе
РДҺР	14010500212111200001246

Үрге Туғыҙаҡ — Рәсәй йылғаһы. Силәбе өлкәһе^[1] биләмәләрендә аға. Йылға Туғыҙаҡ йылғаһының һул ярына тамағынан 131 км өҫтәрәк ҡушыла. Йылға оҙонлоғо 98 км.

Тасуирламаһы

Үрге Туғыҙаҡ йылғаһы — далаларға хас йылға. Уның үҙәне бормаланып ята, ҡайһы берҙә ҡамыштар араһынан күренмәй ҙә ята.

Ярҙары ишелеүсән тоҡомдарҙан тора: балсыҡ, балсыҡлы-ҡомло тупраҡ. Урмандар юҡ, һирәк кенә талдар осрай. Йылғала быуалар һәм ятыуҙар күп.

Төбө ләмле. Йәй тәлмәрйен тәңкәһе баҫа, сөнки Үрге Туғыҙаҡ — яй, ағым тиҙлеге секундына 0,2–0,3 м.

Йылға киңлеге 3,5–4 метрға етә.

Варна районы биләмәһендә Үрге Туғыҙаҡ ҡеүәтләнә, киңәйә, сөнки ваҡ йылғалар һәм шишмәләр күпләп ҡоя^[2]..

Һыу реестры мәғлүмәттәре

Рәсәй дәүләт һыу реестры мәғлүмәте буйынса йылға Иртыш һыу бассейны округында урынлашҡан, һыу хужалығы участкаһы — Тубыл йылғаһы, Уй йылғаһы инешенән тамағына тиклем, Уйылға йылғаһын индермәйенсә. Бәләкәй йылға бассейны — Тубыл, йылға бассейны — Иртыш^[3].

Һыу ресурстарының федераль агентлығы мәғлүмәте буйынса ^[3]:

Дәүләт һыу реестрында һыу объектының коды — 14010500212111200001246
Гидрологик өйрәнеү (ГӨ) буйынса коды — 111200124
Бассейн коды — 14.01.05.002
ГӨ буйынса һаны (номеры) — 11
ГӨ буйынса сығарылыш — 2

Этимологияһы

Күлдең атамаһы килеп сығышын Силәбе өлкәһенең топонимикаһын, башҡорт халҡының фольклорын өйрәнгән географ, топонимист Шувалов Николай Иванович үҙенең "От Парижа до Берлина по карте Челябинской области: Топонимический словарь" тигән һүҙлегендә былай тип аңлата:

По именованию кочевавшей по этим рекам родовой группы тогузак, или тугызак, известной как у башкир, так и казахов в составе табынцев. Тугызак — тюркское мужское имя (тугыз — «десять», -ак — именной аффикс) давалось родившемуся в семье девятым.

^[4]^[5].

Фаунаһы

Үрге Туғыҙаҡ йылғаһы балыҡҡа бай: шамбы, суртан, сабаҡ, карп, ташбаш, ҡорман тереклек итә. Бигерәк тә утыпшы (батҡан ағас), соҡор, плотиналар булған урындарҙа балыҡ мул.

Һыу ҡоштарынан: өйрәктәр, ҡаҙҙар, торналар, селәндәр йәшәй.

Яр буйындағы әрәмәлектәрҙә ондатра, үрғуян, ҡарһаҡ төлкө, янут кеүек эт көн итә^[2].

Иҫкәрмәләр

↑ «Гидротехник ҡоролмалар һәм дәүләт һыу кадастрының Рәсәй Үҙәк реестры».
↑ ^2,0 ^2,1 Река Верхний Тогузак 2019 йыл 2 апрель архивланған.
↑ ^3,0 ^3,1 РФ һыу реестры: Үрге Тогызак (билдәһеҙ).
↑ Шувалов Н.И. Тогузак// От Парижа до Берлина по карте Челябинской области: Топонимический словарь. — 2-е изд., переработанное и дополненное. — Челябинск: Южно-Уральское книжное издательство, 1989. — 160 с. — ISBN ISBN 5-7688-0157-7
↑ От Парижа до Берлина по карте Челябинской области

Һылтанмалар

Рәсәй Федерацияһы тәбиғәт ресурстары һәм экология министрлығы 2015 йыл 26 май архивланған.
От Парижа до Берлина по карте Челябинской области. [1]
Река Верхний Тогузак [2] 2019 йыл 2 апрель архивланған.

Сығанаҡтар

Шувалов Н.И. Тогузак// От Парижа до Берлина по карте Челябинской области: Топонимический словарь. — 2-е изд., переработанное и дополненное. — Челябинск: Южно-Уральское книжное издательство, 1989. — 160 с. — ISBN ISBN 5-7688-0157-7

[РФГМ-1] «Гидротехник ҡоролмалар һәм дәүләт һыу кадастрының Рәсәй Үҙәк реестры».

[Река_Верхний_Тогузак-2] 2,0 ^2,1 Река Верхний Тогузак 2019 йыл 2 апрель архивланған.

[Рәсәй_МСР-3] 3,0 ^3,1 РФ һыу реестры: Үрге Тогызак (билдәһеҙ).

[4] Шувалов Н.И. Тогузак// От Парижа до Берлина по карте Челябинской области: Топонимический словарь. — 2-е изд., переработанное и дополненное. — Челябинск: Южно-Уральское книжное издательство, 1989. — 160 с. — ISBN ISBN 5-7688-0157-7

[5] От Парижа до Берлина по карте Челябинской области

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]