Үҙәк Илмән һырты
| Үҙәк Илмән һырты | |
| Дәүләт |
 Рәсәй[1] |
|---|---|
| Диңгеҙ кимәленән бейеклек | 515 метр |
 | |
 Тышҡы һүрәттәр
| |
|---|---|
|
[https://pbs.twimg.com/media/DNZXY1YXcAAj4_Q.jpg Турғаяҡ ҡасабаһынан Оло Илмән, Көнсығыш (Кесе) Илмән һырттарына һәм Машгородокка күренеш |
Үҙәк Илмән һырты (йәки Оло Илмән тау һырты, Баш Илмән тау һырты, Илмән һырты, Оло Илмән) — Көньяҡ Уралдағы тау һырты, Илмән тауҙарының төп һырты (Силәбе өлкәһе, Рәсәй).
Топонимикаһы
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]«Илмән» атамаһының килеп сығышын ике төрлө аңлаталар:
- Имәнкүл күленең күл исеменән (Илмән күле), уның артында «Имәнтау» ҡалҡып тора (башҡортса «тау» — «күл» һәм «имен» — «хәүефһеҙ», «зыянһыҙ»). Йәғни, Иментау — «хәүефһеҙ тау».
- был урындарҙа йәшәгән изге ағасы имән булған ырыу-ҡәбилә төркөмө менән бәйле, уларҙың тотемы — «имән» була[2].
Тасуирламаһы
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]Үҙәк Илмән һырты
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]Үҙәк Илмән һырты Илмән тауҙары — Көньяҡ Урал тауҙарының 41 километр тәшкил иткән ситке көнсығыш сылбырының һырттар системаһы составына инә. Үҙәк Илмән һыртының оҙонлоғо — 28 км: көньяҡта Илмән күленән төньяҡта Ишкүл күленә тиклем. Һырттың һәм бөтә Илмән тауҙарының — Илмәнтауҙың максималь бейеклеге (753 метр).
Үҙәк Илмән һырты бер аҙ тулҡынлы ҡыраслы һәм тау итәге бөгөлдәре һыҙаттары яҡшы сағыла. Һырттың битләүҙәре текә, унда террасаға оҡшаған киртләстәр осрай. Тау тоҡомдары ҡаялы булып һирәк сыға: күпселек осраҡта улар тау түбәләрендә һәм битләүҙәрендә киртләсле булып һәм айырым эре тау киҫәктәре рәүешендә сығып тора. Мейәс ҡалаһына һәм Мейәс йылғаһы үҙәненә сығып торған көнбайыш битләүе көнсығышына ҡарағанда бөтә ерҙә лә текәрәк. Көнсығыш битләүендә айырым исемгә эйә ҡалҡыулыҡтар һәм армыттар: Фирсов тауҙары, Скитская, Лохматая, Савельев, Аҡтау, Демидов — ҡырҡа айырыла.
Һырттың бөтә территорияһы тиерлек Илмән ҡурсаулығы[3][4][5] составына инә.
Көнбайыш һәм Көнсығыш Илмән һырттары
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]Баш Илмән һыртының төньяҡ өлөшөндә Көнбайыш (йәки — Кесе Илмән) һәм Көнсығыш Илмән һырттары, шулай уҡ Ишкүл һырты айырылып тора. Кесе Илмәндең оҙонлоғо — 6 км, киңлеге — 1,5 км. Уның битләүҙәре һөҙәк. Ул үҙәк һырттан ике тапҡырға түбәнерәк[3][6].
Иҫкәрмәләр
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]- ↑ GEOnet Names Server — 2018.
- ↑ Информация на сайте топонимики Челябинской области «Toposural.ru»
- ↑ 3,0 3,1 Буторина Л. Ильменский хребет // Миасс. Энциклопедический словарь
- ↑ Информация на странице Ильменского заповедника сайта «На Урале» 2021 йыл 19 апрель архивланған.
- ↑ Миасс. Словарь географических названий / Сост. Стрельников С. М. — Златоуст: Изд. С. М. Стрельникова, 1995. С. 14.
- ↑ Хребет Малый Ильмень на географической карте Миасса (1986 год)
Әҙәбиәт
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]- Л. Буторина Ильменский һырт // Мейәс. Энциклопедик һүҙлек
- Мейәс. Географик атамалар һүҙлеге / Сост. С. М. Стрельников — Златоуст: Изд. С. М. Стрельников, 1995. 14. с.