Дүсмәт (Борай районы)

Ауыл
Дүсмәт
Ил	РәсәйРәсәй
Федерация субъекты	Башҡортостан
Муниципаль район	Борай районы
Координаталар	55°52′24″ с. ш. 55°28′00″ в. д.
Сәғәт бүлкәте	UTC+6
Һанлы танытмалар
Автомобиль коды	02, 102
ОКАТО коды	80 218 813 003
ОКТМО коды	80 618 413 111
Дүсмәт

Дүсмәт (рус. Дюсметово) — Башҡортостандың Борай районындағы ауыл. 2010 йылдың 14 октябренә ҡарата халыҡ һаны 96 кеше. Почта индексы — 452960, ОКАТО коды — 80218813003.

Тарихы

Ауылға Борай Ерғужиндың бүләһе Дүсмәт исеме ҡушылған. 1741 йылда бер туған Дүсмәт һәм Ураз Ураз ауылында йәшәй. Йылан улусынан Ҡарасай Ураҡсин, Дусмәт менән Ураздың аҫаба ерҙәрен тартып алыу маҡсатында, уларҙы Ҡаҙан өйәҙенән килгән татарҙар тип судҡа бирә. Әммә суд тикшереүе барышында Дүсмәт менән Ураздың Борай Ерғужиндың бүләләре булыуы иҫбатлана, һәм улар аҫаба башҡорттар тип таныла. 1795 йылдағы рәүиз ауылдағы 9 ихатала 47 башҡорттоң йәшәүен теркәй. 1816 й. - 136 башҡорт, 1834 й. - 140, 1859 й. - 279, 1870 й. - 318, 1920 йылда 449 башҡорт иҫәпкә алына.

1837 йылдың 7 сентябрендә ауылда керҙәштәрҙең (припущенниктар) дә йәшәүе теркәлә. Ерҙәре алпауыт Ильинскийға тапшырылыу сәбәпле, ауыл икенсе урынға күсерелә, шуға ла ул Яңауыл тип тә атала башлай. Кальнин улусы ерҙәренә күсерелеүгә бәйле ауылдың ир-егеттәре 1839 йылда йәйге сик буйы һыҙатында хеҙмәт итеүҙән азат ителә. 90 кеше яңы урындан 15 дисәтина ер ала.

Зауряд-йөҙ башы Мөхәмәдиәр Ҡорбанғәлин (Ҡазбулат улы) 4 тапҡыр Урал йылғаһы буйындағы сик буйы хеҙмәтенә саҡырыла. 1917 йылғы рәүиздә ауылдағы 89 ихатала 488 башҡорт теркәлә.

Халыҡ һаны

Бөтә Рәсәй һәм Бөтә Союз халыҡ иҫәбе алыу мәғлүмәттәре буйынса халыҡ һаны (кеше)

Иҫәп алыу йылы һәм көнө	Бөтә халыҡ	Ир-егеттәр	Ҡатын-ҡыҙҙар	Ир-егеттәр өлөшө (%)	Ҡатын-ҡыҙҙар өлөшө (%)
1897 йыл 9 февраль ( 26 ғинуар)
1920 йыл 26 август
1926 йыл 17 декабрь
1939 йыл 17 ғинуар
1959 йыл 15 ғинуар
1970 йыл 15 ғинуар
1979 йыл 17 ғинуар
1989 йыл 12 ғинуар
2002 йыл 9 октябрь
2010 йыл 14 октябрь	96	46	50	47,9	52,1

Халыҡ һаны буйынса аңлатма төрлө йылдарҙа иҫәп алыу тәртибенең айырмалығы булыу сәбәпле халыҡ һанының үҙенсәлегенә иғтибар итегеҙ.

1939 йыл — бар булған халыҡ һаны.

1989, 2002, 2010 йылдарҙа — даими йәшәгән урыны булып иҫәпләнгән халыҡ һаны

Халыҡ һаны буйынса сығанаҡтар

Ауылдағы халыҡ һаны буйынса мәғлүмәтте халыҡ иҫәбе буйынса алыу урынлы. Бөтә ил күләмендә үткән 1897, 1920, 1939, 1959, 1970, 1979, 1989, 2002, 2010 йылғы халыҡ иҫәбе буйынса мәғлүмәттәр бар һәм асыҡ ҡулланыуҙа табырға була. Ҡайһы бер китаптарҙы электрон төрҙә асып ҡарап була. 1926 йылғы халыҡ иҫәбе буйынса һәр ауыл тураһында мәғлүмәт осрағаны юҡ әле. Унан башҡа Өфө виләйәтендә 1865, 1879, 1886 йылдарҙа урындағы халыҡ иҫәбе алынған. Тағы ла ревиз яҙмалары аша мәғлүмәт бар.

• 1859 һәм 1865 йыл — Населенные пункты Башкортостана. Ч.I. Уфимская губерния, 1877. — Уфа:Китап, 2002. — 432 с. ISBN 5-295-03188-8 (ч. I). ISBN 5-295-03133-0.

Өфө виләйәте ауылдарында халыҡ һаны буйынса мәғлүмәт 1859 һәм 1865 йылдарға ҡарата бар.

• 1866 йыл — Список населенных мест. Ч. II. Оренбургская губерния, 1866. — Уфа: Китап, 2006. — 260 с. ISBN 5-295-03815-7 (ч. II). ISBN 5-295-03133-0.

Ырымбур виләйәте ауылдарында халыҡ һаны буйынса мәғлүмәт 1866 йылға ҡарата бар.

• 1897 йыл — Перепись населения. т.45 кн.01 Уфимская губерния. Н.А.Тройницкий (ред.)(С.-Петербург, 1901)

Был китапта Өфө виләйәте ауылдары буйынса мәғлүмәт бар. 500 кешенән күберек булған ауылдар исемлеге.

• 1920 йыл — Населенные пункты Башкортостана. Ч.III. Башреспублика, 1926. — Уфа. Китап, 2002. — 400 с. ISBN 5-295-03091-1 (ч. III). ISBN 5-295-03133-0.

Был китап 1926 йылға ҡарата төҙөлгән, әммә халыҡ иҫәбе 1920 йылға ҡарата бирелгән.

• 1939 йыл — БАССР. Административно-территориальное деление на 1 июня 1940 года – Уфа:Государственное издательство, 1941. – 387 с.

Был китапта 1939 йылғы иҫәп алыу буйынса һәр ауыл буйынса мәғлүмәт бар.

• 1989 һәм 2002 йылдар — Башҡортостан Республикаһы ауылдарында 1989 һәм 2002 йылғы халыҡ иҫәбен алыу мәғлүмәттәре буйынса халыҡ һаны.
• 2010 йыл — Численность и размещение населения Республики Башкортостан по данным Всероссийской переписи населения 2010 года. Статистический сборник.  (рус.)
• Население Башкортостана: XIX-XXI века: статистический сборник / Территориальный орган Федеральной службы государственной статистики по Республики Башкортостан. — Уфа:Китап, 2008. — 448 с.: ил. ISBN 978-5-295-04439-7

1897 йылғы халыҡ иҫәбенән башлап ҡалалар, ҡала төрөндәге ҡасабалар, райондар, район үҙәктәре буйынса халыҡ һаны бар.

Географик урыны

• Район үҙәгенә тиклем (Борай): 4 км
• Ауыл советы үҙәгенә тиклем (Борай): 4 км
• Яҡындағы тимер юл станцияһы (Яңауыл): 73 км

Һылтанмалар

• Административно-территориальное устройство Республики Башкортостан: Справочник. — Уфа: ГУП РБ Издательство «Белая Река», 2007. — 416 с.— ISBN 978-5-87691-038-7. (рус.)
• Асфандияров А.З. История сел и деревень Башкортостана и сопредельных территорий. Уфа: Китап, 2009. — 744 с. ISBN 978–5–295–04683–4 (рус.)

Сығанаҡтар

• Асфандияров А.З. История сел и деревень Башкортостана и сопредельных территорий. Уфа: Китап, 2009. — 744 с. ISBN 978–5–295–04683–4 (рус.)
• Коллектив авторов. История башкирских родов. Елдяк. / Хамидуллин С. И.. — Уфа: Китап, 2015. — Т. 13,. — С. 92-93. — 600 с. — 3 000 экз. — ISBN 978-5-85051-605-5.