Ибн Хәлдүн

	Абдуррахман ибн Мөхәммәт ибн Хәлдүн әл-Хәдрами
	ғәр. عبد الرحمن بن محمد بن خلدون الحضرمي‎
	; Ибн Хәлдүн Марокко маркаһында
Тыуған көнө	27 май 1332
Тыуған урыны	Тунис
Вафат көнө	17 март 1406 (73 йәш)
Вафат урыны	Ҡаһирә
Ғилми даирәһе	иҡтисад, тарих
Ниндәй өлкәлә танылған	Ибн Хәлдүн
	Шаблон: просмотр • обсуждение • править

Әбу Зәйед Абдуррахма́н ибн Мөхәммәт ибн Хәлдүн әл-Хәдрәми әл-Әшби́ли (ғәр. ابو زيد عبد الرحمن بن محمد بن خلدون الحضرمي الإشبيلي‎) йә Ибн Хәлдүн (ғәр. ابن خلدون‎ - әйтелеше ^[1]; 27 май 1332(13320527), Тунис — 17 март 1406, Ҡаһирә; 732—808 һижри йылдар) — ғәрәп мосолман философы, тарихсыһы, ижтимағи фекер эйәһе^[2].

Биографияһы

Ата-әсәһе Әл-Әндәлүстән күсеп килгән кешеләр. Тыуған ҡалаһы Туниста Ҡөрьән, хәҙистәр, хоҡуҡ, грамматика, пиитика өйрәнә. Фәстә Әбү-Инан солтанға хеҙмәт итә. 1382 йылдан Ҡаһирәлә йәшәй. Аҡһаҡ Тимер Сүриәгә баҫып ингәс, Мысыр солтаны уның менән осрашыуға барғанда оҙатып йөрөй. Аҡһаҡ Тимер Ибн Хәлдүнде кире Мысырға ҡаҙый вазифаһына ҡайтара.

Артабан Ибн Хәлдүн Тунис һәм Фәс хакимдарының хат ташыусыһы булған. 1382 йылдан ул Ҡаһирәлә йәшәгән һәм профессор вазифаһын биләгән, ә һуңғараҡ мәликиҙәрҙең баш ҡаҙыйы булған (шәриғәт буйынса судья). Намыҫлылығы арҡаһында уның дошмандары күбәйә, шуға күрә уға бер нисә тапҡыр эшенән алып, йәнә вазифаһына ҡайтаралар. Мысыр солтаны биләмәһе Сүриәгә Аҡһаҡ Тимер баҫып ингәс, хакимын оҙатып барған Ибн Хәлдүн Аҡһаҡтың күңелен яулай ала һәм уны кире үҙенең вазифаһында ҡалдыралар (1400).

Хеҙмәттәре

Тарихсы булараҡ танылған. Төп әҫәре – "Мүҡәддимә" ("Инеш һүҙ"). Оло ғалим Бартольд үзенең хеҙмәттәрендә Ибн Хәлдүн хаҡында былай дип яҙа: «Ибн Хәлдүн бары тик Ислам тарихында ғына түгел, хәтта бөтә донъя тарихында тарих фәлсәфәсенең иң бөйөк заты, социология кеүек фәнгә нигеҙ ташы һалыусы», тип баһалай.^[3]

Баҫылған әҫәрҙәре һәм тәржемәләре

Ибн Хәлдүндең хеҙмәттәрен өйрәнеү XIX быуаттың тәүге тиҫтәләрендә француз шәрҡиәтселәре тарафынан башлана, оуларҙың береһе Сильвестр де Саси була^[4].

Мәхмәт Пиризадә уның «Мүҡәддимә»һен стилистик йәһәттән эшкәртеп төрөк теленә тәржемә итә ^[5].

Этьен Катрмер тотош «Мүҡәддимә»не ғәрәп телендә «Notices et extraits» баҫмаһында сығара (tt. XVI—XVIII, Пар. 1858); әҫәрҙең тулы французса тәржемәһен Вильям де Слэн баҫтыра: «Prolegomenes» (Париж, 1862); шәреҡтәге баҫмалар — Ҡаһирәлә (2-е, 1886) һәм Бәйрүттә (1882) сыға.

Икенсе өлөшөн аббато Арри ғәрәп һәм итальян телдәрендә баҫтыра. Өсөнсө өлөшөн ентекле итеп Рено (Reinaud) әҙерләй: «Memoire sur les populations de l’Afrique septentrionale, leur langage, leurs croyances et leur etat social» (в «Nouv. annales des Voyages», 1858, февр.); ғәрәп баҫмаһы «Hist. des Berberes» (Алжир 1847 һәм 1851) һәм французса тәржемә(1852—1856, 4 том).

Дүртенсе өлөшө киҫәкләп Noel des Vergers: «Histoire de l’Afrique sous la dynastie Aghiabide et de la Sicile sous la domination musulmane» (Париж 1841) сыға; тәре походтары — Торнберг тәржемә иткән һәм баҫтырған: «Narratio de expeditione Francorum» (Упсала 1841, в «Академ. Зап.»).

Ибн Хәлдүндең «Ҙур тарих» тексы Ҡаһирәлә сыҡҡан ( 1867, 7 т.).

«Autobiographie d’Ibn-Khaldoun», traduite par de Slane («Journale Asiatique», Paris, 1844).
«Histoire des berberes et des dynasties musulmanes de l’Afrique septentrionale», traduite de l’arabe par de Slane, Algiers, 1852—1856, 4 volumes.
«Les Prolegomenes», traduite par de Slane. Paris, 1934—38. 3 volumes. Reproduction of 1862—1868 edition.
«Lubab al-Muhassal fi usul ad-din», edited by Luciano Rubio. Tetuan, 1952.
«The Muqaddimah; An Introduction to History», translated from the Arabic by F. Rosenthal, New York, London, 1958. 3 volumes.
«Введение (фрагменты)». Перевод С. М. Бациевой // Избранные произведения мыслителей стран Ближнего и Среднего Востока. IX—XIV в. М., 1961, С. 559—628.
Пролегомены к «Книге поучительных примеров и дивану сообщений о днях арабов, персов и берберов и их современников, обладавших властью великих размеров» // Мировая экономическая мысль: Сквозь призму веков: В 5 т. Т.1: От зари цивилизации до капитализма / Ред. Г. Г. Фетисов.; Моск. гос. ун-т им. М. В. Ломоносова, Благотвор. фонд «Благосостояние для всех». — М.: Мысль. — 2004. — 718 с. — (250 лет Московскому Государственному Университету им. М. В. Ломоносова.) — ISBN 5-244-01039-5.
«Введение (ал-Мукаддима)». Составление, перевод с арабского и примечания А. В. Смирнова 2016 йыл 26 август архивланған. // Историко-философский ежегодник 2007. М., 2008. С. 187—217.
Введение в историю (ал-Мукаддима). Фрагменты. Перевод с арабского, комментарии и примечания И. Л. Алексеева, А. В. Душак и А. Ш. Столыпинской // Pax Isamica, 1/2008, c.15-21.

«Китаб әл-Ибәр» әлегәсә урыҫ теленә тулыһынса тәржемә ителмәгән.

Иҫкәрмәләр

↑ [1]
↑ Сорокин П. А. Человек. Цивилизация. Общество / Общ. ред., сост. и предисл. А. Ю. Согомонов: Пер. с англ. — М.· Политиздат, 1992. С. 176
↑ Түрә-бүреләр, диннәр һәм халык(недоступная ссылка)
↑ Бациева, С. М., 1965, с. 66
↑ Этот перевод и большинство приводимых далее изданий трудов Ибн Хальдуна указаны в библиографии к переводу «Мукаддима», выполненному Францем Роузенталем.

Әҙәбиәт

Ацамба Ф. М. Социально-экономические воззрения Ибн Хальдуна // Всемирная история экономической мысли: В 6 томах / Гл. ред. В. Н. Черковец. — М.: Мысль (издательство, Москва), 1987. — Т. I. От зарождения экономической мысли до первых теоретических систем политической жизни. — С. 311-315. — 606 с. — 20 000 экз. — ISBN 5-244-00038-1.
Алексеев И. Л. Возвращаясь к Ибн Халдуну 2014 йыл 28 июль архивланған.// Pax Islamica, 1/2008, с.5-14;
Араби Б. Ибн-Хальдун — основоположник арабской социологии // Социологические исследования. — 1990. — Т. 11. — С. 107—109.
Бациева, С. М. Историко-социологический трактат Ибн Халдуна «Мукаддима». — М. : Наука, 1965.
Бациева С. М. Бедуины и горожане в Мукаддиме Ибн Халдуна // Очерки истории арабской культуры V—XII веков. М., 1982;
Ибн Хальдун Абдуррахман Абу Зейд ибн Мухаммед / Бациева С. М., Сагадеев А. В. // Евклид — Ибсен. — М. : Советская энциклопедия, 1972. — (Большая советская энциклопедия : [в 30 т.]; vol. 1969—1978, вып. 9).
Иванов Н. А. «Китаб аль-Ибар» Ибн Халдуна как источник по истории стран Северной Африки в XIV в. // Арабский сборник. М., 1959;
Игнатенко Александр Александрович. Ибн-Хальдун / Оформление серии и гравюра художника Ременника Аркадия Исааковича. — М.: Мысль (издательство, Москва), 1980. — 160 с. — (Мыслители прошлого). — 50 000 экз.
Коротаев Андрей Витальевич Долгосрочная политико-демографическая динамика Египта: Циклы и тенденции 2008 йыл 24 февраль архивланған.. М.: Восточная литература, 2006. — ISBN 5-02-018526-4;
Крымский Агафангел Ефимович. Ибн-Хальдун // Брокгауз һәм Ефрондың энциклопедик һүҙлеге: 86 томда (82 т. һәм 4 өҫтәмә том). — СПб., 1890—1907. (рус.)
Розов Николай Сергеевич Закон Ибн Халдуна// Политический класс. 2006, 16;
Смирнов А. В. Ибн Халдун и его «новая наука» 2010 йыл 21 апрель архивланған. // Историко-философский ежегодник’2007. М.: Издательство «Наука», 2008. — 530 с. — ISBN 978-5-02-035961-1. — С. 159—186;

Fischel, Walter Joseph. Ibn Khaldun in Egypt. His public functions and his historical research: An essay in Islamic historiography. Berkeley, 1967;
Graberg Af Hemso, Jakob Grefve. Notizia intorno alla fimoza;
Кремер Альфред фон (Kremer, Alfred, Freiherr Von). Ibn Chaldun und seine Kulturgeschichte der islamischen Reiche. Wien, 1879;
Жорж Лабика (Labica, Georges). Politique et religion chez Ibn Khaldoun. Essai sur l’idéologie musulmane. Alger, Société nationale d'édition et de diffusion, 1968;
Лакост Ив (Lacoste, Yves). Ibn Khaldoun. Naissance de l’Histoire, passé du tiers monde Paris, 1965, 1998;
Mahdi, Muhsin. Ibn Khaldun’s Philosophy of History: A Study in the Philosophic Foundation in the Science of Culture. London, 1957;
Chapra, Umer M. Ibn Khaldun’s theory of development: Does it help explain the low performance of the present-day Muslim world? // The Journal of Socio-Economics. Volume 37, Issue 2, April 2008, pp. 836—863;
Boulakia, J.D.C. Ibn Khaldun: a fourteenth century economist // Journal of Political Economy. 1971. (September/October). pp. 1105–1118;
Talbi, M. Ibn Khaldun // The Encyclopedia of Islam, vol. 3. Leiden: Brill, 1986. pp. 825–831.

Һылтанмалар

Экономическая теория ибн Хальдуна. Подъём и упадок наций = The Economic Theory of Ibn Khaldun and Rise and Fall of Nations : Selim Cafer Karatas, 2011 : [пер. с англ.] // Ислам для всех! — 2011. — 26 мая.
ИБН ХАЛДУН. Книга назиданий (билдәһеҙ). Восточная литература (сайт). Дата обращения: 18 май 2011. Архивировано 16 февраль 2012 года.
Китаб аль-Ибар на сайте al-eman.net (ғәр.)
Полный текст «Китаб аль-Ибар» 2017 йыл 9 май архивланған. в pdf-формате (Бейрут: «Дар аль-фикр», 2001) (ғәр.).
«The Muqaddimah» в переводе Франца Розенталя на сайте muslimphilosophy.com (инг.).
ТЕОРИЯ ПОЛИТИКО-ДЕМОГРАФИЧЕСКИХ ЦИКЛОВ АБД АР-РАХМАНА ИБН ХАЛДУНА В ЕГО СОБСТВЕННОМ ИЗЛОЖЕНИИ
Цирель Сергей Вадимович, Концепт «асабиййи» как основа связи экономико-демографической и гуманитарной истории.

	Был философ тураһында тамамланмаған мәҡәлә. Һеҙ мәҡәләне төҙәтеп һәм тулыландырып проектҡа ярҙам итә алаһығыҙ.

[1] [1]

[2] Сорокин П. А. Человек. Цивилизация. Общество / Общ. ред., сост. и предисл. А. Ю. Согомонов: Пер. с англ. — М.· Политиздат, 1992. С. 176

[3] Түрә-бүреләр, диннәр һәм халык(недоступная ссылка)

[Бациева,_С._М.—1965——66-4] Бациева, С. М., 1965, с. 66

[5] Этот перевод и большинство приводимых далее изданий трудов Ибн Хальдуна указаны в библиографии к переводу «Мукаддима», выполненному Францем Роузенталем.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]