Йәләлетдин Руми
Мәүләнә Йәләл әд-Ди́н Мөхәммәт Руми́ (фарс. محمد ابن محمد ابن حسین حسینی خطیبی بکری بلخیمحمد ابن محمد ابن حسین حسینی خطیبی بکری بلخیфарс. محمد ابن محمد ابن حسین حسینی خطیبی بکری بلخی;30 сентябрь 1207 йыл, Балх, Гуридтар Дәүләте — 17 декабрь 1273 йыл, Конья, Конья султанаты), Руми йәки Мәүләнә булараҡ билдәле— күренекле суфый шағиры[14]. Уның тыуған яғы Бәлхә төбәге (Афганистан һәм Тажикистандың хәҙерге өлөшө) атамаһы буйынса уны Мәүләнә Йәләл әд-Ди́н Мөхәммәт Бәлхә лә (фарс. محمد بلخىمحمد بلخىфарс. محمد بلخى), тип йөрөтәләр.[15]
XIII быуатта Конья ҡалаһында уның улы Солтан Үәләд Мәүләүи суфый орденына нигеҙ һала, йолаларҙы үтәгәндә улар Руми әҫәрҙәрен файҙалана. Руми — Ғосманлы Төркиәлә хәҙерге заманда ла йәшәп килгән тәриҡәт дәрүиштәренең рухи атаһы.
Биографияһы
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]
Йәләлетдин Руми Вахш ҡаласығында (хәҙерге Тажикстан), Хөрәсән провинцияһында ул ваҡытта эре төбәк булып иҫәпләнгән Бәлхәнең төньяҡ өлөшөндә,[15] халыҡ араһында популяр ғалим-дин белгесе- юрист һәм дин таратыусы суфый — Бәһә әд-Дин Үәләд (1148—1231) булараҡ билдәле Мөхәммәт бән Хөсәйен әл-Хатиби аль-Бәлхи ғаиләһендә тыуа. Уның атаһы, монголдар һөжүменән ҡурҡып, тыуған ҡалаһынан ҡасып китергә мәжбүр була һәм, бик күп ерҙәр аша үтеп, Кесе Азияла (Рум) төрөк-һалйыуыттар ҡалаһы Коньяла төпләнә. Йәләл әд-Дин дин белгесе-юридик белемен алып ҡына ҡалмай, ә теүәл фәндәрҙе лә ихлас өйрәнә, ғәрәп һәм грек телдәрен, Ҡөрьән һәм уның тәфсирҙәрен яҡшы белә.
1231 йылда Йәләл әд-Диндең атаһы вафат була, һәм Йәләл әд-Дин һарайҙа уның урынын ала. Бала сағында төрлө ерҙәрҙә йәшәгәндә алған тәьҫораттары, Ирандағы социаль тынысһыҙлыҡ, монгол баҫҡынсылығының яҡынлашыуы Йәләл әд-Диндә суфый кәйефтәрен көсәйтә һәм 1244 йылдың ноябрендә, Шәмсетдин Тәбризи менән танышҡандан һуң, пантеизмда ғәйепләнелгән үтә ҡаты суфыйҙар араһына барып эләгә. Руми (Мәүләнә) «мәүләүи» дәрүиш орденының рухландырыусыһы була, атаһы вафатынан һуң Румиҙың улы шул исемдәге орденға нигеҙ һала. Йәләл әд-Диндең һуңғы йылдары әҙәби ижадҡа һәм дин таратыу эшмәкәрлегенә арнала.
Румиҙың әҙәби эшмәкәрлеге күп төрлө булмаһа ла бик әһәмиәтле. Йәләл әд-Дин иң тәүге сиратта шағир була. Уның әллә ни ентекләп тикшерелмәгән лирик «Диваны» кәсидә, гәзәл һәм дүрт юллыҡ робағиҙарр менән тулы. Шағир үҙ ижадында кеше ҡиммәттәренә туҡтала; ул йолаларҙы үтәгәндә күҙәтелгән формализмға һәм схоластикаға ҡаршы сығыш яһай.
Йәләл әд-Диндең эпик- дидактик «Мәснәүи» (Ике юллыҡтар) поэмаһы (50000-гә яҡын шиғыр) идеаллаштырыуҙы һәм тормоштағы күренештәрҙе берлектә күрһәтә. Шағир эпик формала суфыйсылыҡ энцеклопедияһын төҙөп ҡалдыра.
«Мәснәүигә» бер сюжет линияһы һалынмаған; әммә әҫәр тулыһынса рухи күтәренкелек менән һуғарыла; ике юллыҡтар бер үк ритмда яңғырай. Эпик өлөштәрендә Йәләл әд-Дин рәссам-реалист, ваҡыты менән натуралист булараҡ сығыш яһай.
«Мәснәүи» — мосолман донъяһында хөрмәт ителгән һәм ентекле уҡылған китаптарҙың береһе. Донъя әҙәбиәтендә Йәләл әд-Дин бөйөк шағир-пантеист тип аталырға хаҡлы.
Ғосманлы Төркиә аристократтары араһында Мәүләүи орденының йоғонтоһо көслө була.
Румиҙың тормошо Орхан Памуктың «Ҡара китап» (1990) һәм Элиф Шафаҡтың «Мөхәббәттең 40 ҡағиҙәһе» тигән романдары сюжетына нигеҙ итеп алынған.
Рус теленән тәржемә
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]Всему, что зрим, прообраз есть, основа есть вне нас,
Она бессмертна - а умрет лишь то, что видит глаз.
Не жалуйся, что свет погас, не плачь, что звук затих:
Исчезли вовсе не они, а отраженье их.
А как же мы и наша суть? Едва лишь в мир придем,
По лестнице метаморфоз свершаем наш подъём.
Ты из эфира камнем стал, ты стал травой потом,
Потом животным - тайна тайн в чередованье том!
И вот теперь ты человек, ты знаньем наделен,
Твой облик глина приняла, - о, как непрочен он!
Ты станешь ангелом, пройдя недолгий путь земной,
И ты сроднишься не с землей, а с горней вышиной.
О Шамс, в пучину погрузись, от высей откажись -
И в малой капле повтори морей бескрайних жизнь.[16]
Сборники:
Йыйынтыҡтар:
- Руми // Ирано-таджикская поэзия. Библиотека всемирной литературы. Серия первая, том 21. — М.: Издательство «Художественная литература», 1974. — С.127-186
- Руми // Классическая восточная поэзия: Антология / Сост., предисл., введение, глоссарий, коммент. Х. Г. Короглы. — М.:Высш. шк., 1991. — С. 293—319
- Руми в русских переводах. — В кн.: Читтик У. В поисках скрытого смысла. Духовное учение Руми. М., 1995
- Персидская классика поры расцвета. НФ Пушкинская библиотека: АСТ, Москва, 2005. 843 с. В составе сборника — Руми. Поэма о скрытом смысле. Перевод Наума Гребнева. Неполный текст. ISBN 5-17-024114-3
- Истины: изречения персидских и таджикских народов, их поэтов и мудрецов. Перевод с фарси Наума Гребнева. Спб.: Азбука-классика, 2005. 256 с. ISBN 5-352-01412-6
- Руми, Джалаладдин. Поэма о скрытом смысле: Избранные притчи. Перевод Наума Гребнева. М.: Главная редакция восточной литературы издательства «Наука» 1986. 272 с.
- Руми. Газели. Притчи. Душанбе, 1988
- Руми Джалаладдин. Дорога превращений: суфийские притчи. пер. Д. В. Щедровицкого. М.: Оклик, 2009. ISBN 978-5-91349-002-5
- Руми, Джалал ад-дин Мухаммад. Маснави-йи Ма’нави («Поэма о скрытом смысле». В шести дафтарах. СПб: Петербургское Востоковедение. (прозаический перевод)
- Первый дафтар (байты 1-4003). / Пер. с перс. О. Ф. Акимушкина, Ю. А. Иоаннесяна, Б. В. Норика, А. А. Хисматулина, О. М. Ястребовой. Общ. ред. А. А. Хисматулина. СПб, 2007. 448 с. ISBN 978-5-85803-345-5
- Второй дафтар (байты 1-3810). / Пер. с перс. М.-Н. О. Османова. СПб, 2009.
- Третий дафтар (байты 1-4810). / Пер. перс. Л. Г. Лахути, Н. И. Пригариной, М. А. Русанова, Н. Ю. Чалисовой. СПб, 2010.
- Четвёртый дафтар (байты 1-3855). / Пер. с перс., примеч. и указ. О. М. Ястребовой. СПб, 2010.
- Пятый дафтар (бейты 1-4238) / Пер. с перс. О. М. Ястребовой, 2011. ISBN 978-5-85803-437-7
- Шестой дафтар (бейты 1—4916) / Пер. с перс. А. А. Хисматулина, О. М. Ястребовой. Под ред. А. А. Хисматулина. СПб, 2012.
Иҫкәрмәләр
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]- ↑ Record #98930150 // VIAF (билдәһеҙ) — [Dublin, Ohio]: OCLC, 2003.
- ↑ Bibliothèque nationale de France идентификатор BNF (фр.): платформа открытых данных — 2011.
- ↑ 3,0 3,1 Rumi // SNAC (ингл.) — 2010.
- ↑ 4,0 4,1 Jalal al-din Rumi // Discogs (ингл.) — 2000.
- ↑ Djalal od-Din Rumi // Энциклопедия Брокгауз (нем.)
- ↑ Christian-Muslim Relations: A Bibliographical History — Т. 4.
- ↑ Архив Интернета — 1996. — Б. 11.
- ↑ Schimmel A. Rumi // Encyclopædia Britannica (ингл.)
- ↑ Deutsche Nationalbibliothek Record #118716158 // Общий нормативный контроль (GND) (нем.) — 2012—2016.
- ↑ Encyclopaedia of Islam — Лейден: Koninklijke Brill. — Т. 2. — Б. 393.
- ↑ 11,0 11,1 Encyclopædia Iranica (ингл.) / N. Sims-Williams, A. Ashraf, H. Borjian, M. Ashtiany — USA: Columbia University, 1982. — ISSN 2330-4804
- ↑ https://archive.org/details/rumisworldlifewo0000schi/mode/2up — Б. 14.
- ↑ https://www.kokanshakti.com/2019/12/what-do-i-know-about-rumi.html
- ↑ Руми, Джалал ад-Дин. Сокровища вспоминания / Пер. Л. Тираспольского. — 3-е изд., доп. — М.: Риэлетивеб, 2010. — 208 с. ISBN 978-5-91049-003-5
- ↑ 15,0 15,1 Annemarie Schimmel, "I Am Wind, You Are Fire, " p. 11. She refers to a 1989 article by Fritz Meier:
Tajiks and Persian admirers still prefer to call Jalaluddin 'Balkhi' because his family lived in Balkh, current day in Afghanistan before migrating westward. However, their home was not in the actual city of Balkh, since the mid-eighth century a center of Muslim culture in (Greater) Khorasan (Iran and Central Asia). Rather, as Meier has shown, it was in the small town of Wakhsh north of the Oxus that Baha'uddin Walad, Jalaluddin's father, lived and worked as a jurist and preacher with mystical inclinations. Franklin Lewis, Rumi : Past and Present, East and West: The Life, Teachings, and Poetry of Jalâl al-Din Rumi, 2000, pp. 47–49. 
Lewis has devoted two pages of his book to the topic of Wakhsh, which he states has been identified with the medieval town of Lêwkand (or Lâvakand) or Sangtude, which is about 65 kilometers southeast of Dushanbe, the capital of present-day Tajikistan. He says it is on the east bank of the Vakhshâb river, a major tributary that joins the Amu Daryâ river (also called Jayhun, and named the Oxus by the Greeks). He further states: "Bahâ al-Din may have been born in Balkh, but at least between June 1204 and 1210 (Shavvâl 600 and 607), during which time Rumi was born, Bahâ al-Din resided in a house in Vakhsh (Bah 2:143 [= Bahâ' uddîn Walad's] book, "Ma`ârif."). Vakhsh, rather than Balkh was the permanent base of Bahâ al-Din and his family until Rumi was around five years old (mei 16–35) [= from a book in German by the scholar Fritz Meier—note inserted here]. At that time, in about the year 1212 (A.H. 608–609), the Valads moved to Samarqand (Fih 333; Mei 29–30, 36) [= reference to Rumi's "Discourses" and to Fritz Meier's book—note inserted here], leaving behind Baâ al-Din's mother, who must have been at least seventy-five years old."
- ↑ Руми. Всему, что зрим, прообраз есть, основа есть вне нас… (перевод Д. Самойлова) / Ирано-Таджикская поэзия. — М.: Изд-во «Художественная литература», 1974. — С. 182—183
Әҙәбиәт
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]- Акимушкин Ф. О. Вдохновенный из Рума. Поэма о скрытом смысле. М., 1986
- Зиёев Х. М. Суфийский орден мавлавия. Душанбе, 2007.
- Крымский А. Джеляледдин Руми. Монография. «История Персии и её литературы», т. III, М., 1914—1917, с библиографией и извлечениями из произведений Джеляледдин.
- Степанянц М. Т. Поиски скрытого смысла. — В кн.: Читтик У. К. Поиск скрытого смысла. М., 1995
- Читтик У. К. В поисках скрытого смысла. Духовное учение Руми. М., 1995
- Ислам. Энциклопедический словарь. М., 1991
- Радий Фиш. Джалаледдин Руми. М., 1987
Һылтанмалар
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]
|
Джалаладдин Руми Викиөҙөмтәлә |
|---|---|
|
Джалаладдин Руми Викикитапханала |
|
Джалаладдин Руми Викимилектә |
- Крымский Агафангел Ефимович. Джелаледдин Руми // Брокгауз һәм Ефрондың энциклопедик һүҙлеге: 86 томда (82 т. һәм 4 өҫтәмә том). — СПб., 1890—1907. (рус.)
- Руми Джалаладдин. Дорога превращений: суфийские притчи перевод Щедровицкий Дмитрий Владимирович.
- Сайт, посвященный Руми — биография, переводы, исследования 2007 йыл 9 ноябрь архивланған.
- Притчи, афоризмы, «Китаб ал-Маснави» Руми 2007 йыл 12 октябрь архивланған.
- Притчи от Руми на Притчи.ру 2008 йыл 6 ғинуар архивланған.
- «Песнь Свирели» — вступление к поэме Маснави в музыкальном исполнении (по переводу В.Державина)
- Сокровища вспоминания перевод Леонида Тираспольского на fway.org
- Как Ислам относится к Джалалуддину Руми (р.а.)?
- Джалаладдин Руми. Стихи
- Статья основана на материалах Литературной энциклопедии 1929—1939.
- Биография , Маснави, Рубои (тадж.)