Эстәлеккә күсергә

Лахти

Википедия — ирекле энциклопедия мәғлүмәте
Лахти
фин. Lahti
швед. Lahtis
Герб
Нигеҙләү датаһы 1905
Рәсем
Рәсми атамаһы Lahden kaupunki һәм Lahtis stad
Рәсми тел Фин теле[1][2]
Дәүләт  Финляндия[3]
Административ үҙәге Пяйят-Хяме[d]
Административ-территориаль берәмек Пяйят-Хяме[d]
Сәғәт бүлкәте UTC+2:00[d] һәм UTC+3:00[d]
Статистическая область Lahti sub-region[d][4]
Ассоциацияләшкән сайлау округы Häme[d]
Хөкүмәт башлығы Нико Кюняряйнен[d]
Закондар сығарыу органы Lahti City Council[d]
Ойошма ағзаһы Union of the Baltic Cities[d][5]
Ойоштороу-хоҡуҡ формаһы община Финляндии[d][6]
Халыҡ һаны 120 809 кеше (29 февраль 2024)[7]
Диңгеҙ кимәленән бейеклек 122 метр[3]
Туғандаш ҡала Калуга[8], Зуль[8], Акюрейри[8], Раннерс[d][8], Олесунн[d][8], Запорожье[8], Печ (ҡала, Венгрия)[9][10], Гармиш-Партенкирхен[d], Нарва[8], Дэян[d], Вестерос[d], Нурберг[d][9], Тамсалу[d][9] һәм Уси[d][9]
Милке Стадион Лахти[d] һәм Спортивный центр Лахти[d]
Сиктәш Асиккала[d][11], Холлола[d][11], Хейнола[d][11], Ийтти[d][11] һәм Ориматтила[d][11]
Алдағы Настола[d][12]
Майҙан 459,5 км² (1 ғинуар 2023)[13]
Рәсми сайт lahti.fi
Урынлашыу картаһы
Классификация климата Кёппена влажный континентальный климат с тёплым летом (Dfb)[d]
Иң тәүге яҙма ваҡыты 1445
Citizen's initiatives URL kuntalaisaloite.fi/fi/ha…[14]
kuntalaisaloite.fi/sv/so…[14]
Элементтың күренеше өсөн категория Category:Views of Lahti[d]
Карта
 Лахти Викимилектә

Лахти (фин. Lahti — «ҡултыҡ», швед.Lahtis) — Финляндияла ҡала һәм коммуна, Көньяҡ Финляндия губернаһында Пяйят-Хяме провинцияһының административ үҙәге. Пяйянне күлдәре системаһына ингән Весиярви күленең көньяҡ өлөшөндә ҡултыҡ яры буйында урынлашҡан. Халҡы һаны 102 000 кеше тәшкил итә (2011).

Тарихы

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]
Лахти 1913 йылда, Весиярви күле яғынан күренеш. Һулдан шпиль менән бина — ҡаланың тарихи музейы, уң яҡтан ҡала ратушаһы күтәрелә.

Лахти тәүге тапҡыр 1445 йылғы документтарҙа Холлола улусының ауылы булараҡ телгә алына. Шул ваҡыттағы сауҙа юлында — Үрге Выборг юлында (фин.Ylinen Viipurintie) урынлашҡан[15], ул Хямеэнлинн һәм Выборгты тоташтырған. 1558 йылғы Хяменың Ер китабында Лахти ауылында 24 йорт бар тип телгә алына.

1905 йылда Лахти ҡала статусын ала, унда өс меңдән кәм булмаған халыҡ йәшәй.

Мется-Хеннала исеме аҫтындағы ҡаланың тарихи өлөшөндә (фин. Metsä-Hennala) урыҫ сиркәүе урынлашҡан, ул ҡаланы төҙөй башлаған ваҡыттан алып һаҡланған һәм рус армияһының Император атлы полктарының урынлашыуы өсөн Хеннала хәрби гарнизонын төҙөү ваҡытында 1910—1912 йылдарҙа төҙөлгән. Рус офицеры Н. Г. Пушкаревтың 1914 йылғы ҡәберлеге һаҡланған. 1917 йылғы рус революцияһы (февраль һәм октябрь) һәм 1918 йылдағы Көньяҡ Финляндияға һәм Лахтиға ҡағылған фин граждандар һуғышы ваҡиғалары менән бәйле сиркәү тураһында мәғлүмәттәр юғала.

Географияһы

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Лахти климаты көслө диңгеҙ йоғонтоһо менән уртаса континенталь. Ҡыш оҙон һәм һалҡын (әммә үҙенең киңлеге өсөн йомшаҡ), уртаса температура −5 °C алып −8 °C тиклем, йәй ҡыҫҡа, әммә шаҡтай йылы — 16-19 °C. Рекордлы күрһәткестәр ҡышҡы осорҙа −38 °C һәм йәйге осорҙа 35 °C.

Халҡы

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Ҡала Финляндияла халҡы һаны буйынса һигеҙенсе урында тора[16]

Лахти халҡының үҫеше, 1906—2008
Йыл Халыҡ Йыл Халыҡ
1906 2779 1965 829 79|
1910 5996 1970 393 88
1915 4974 1975 862 94
1920 5212 1980 94 767
1925 8315 1985 447 94
1930 10 083 1990 151 93
1935 167 21 1995 95 119
1940 757 24 2000 921 96
1945 725 33 2005 349 98
1950 571 43 2006 413 98
1955 112 48 2007 236 99
1960 210 65 2008 100 095

Сәнәғәте һәм иҡтисады

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Сәнәғәте: ағас эшкәртеү, туҡыу, аяҡ кейеме, быяла, аҙыҡ-түлек. Бынан тыш, Лахти ҡалаһында ҡорамалдарҙы иретеп йәбештереү заводы бар, ҡорамалдарҙы Kemppi маркаһы аҫтында сығара. Pilkington концерн заводы эшләй[17].

Мәҙәниәте

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Лахтила йыл һайын халыҡ-ара джаз һәм орган музыкаһы фестивале үткәрелә, плакаттар күргәҙмәһе, яҙыусылар һәм шағирҙар семинары үтә. Инде бер нисә йыл дауамында июлдә «Lahden Yöt 2016 йыл 9 ноябрь архивланған.» («Лахти төндәре») ҡала фестивале үтә.

2003 йылдан ҡалала хип-хоп һәм регги Summer Up музыка фестивале уҙғарыла, унда бер нисә тиҫтә мең кеше йыйыла[18]

Дирижер Осмо Вянска етәкселегендәге «Лахти симфонияһы» оркестры илдә, шулай уҡ сит илдә лә киң билдәле.

Sibeliustalo

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Лахтила Төньяҡ Европала иң ҙур булған концерт залы һәм ағастан конгресс-холл — Сибелиус Залы (фин. Sibeliustalo, арх. Раймо Рясанен) урынлашҡан. Унда даими Лахти симфоник оркестры уйнай (фин. Sinfonia Lahti). 2006 йылдың октябрендә шунда формаль булмаған Рәсәй-ЕС саммиты үтә[19].

Музейҙары

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]
Саңғы музейы
  • Ҡаланың тарихи музейы (фин.Museo Lahden historiallinen).
  • Лахти художество музейы (фин.Lahden taidemuseo). Уның музейы менән берлектә плакат музейы эшләй (фин.Julistemuseo), унда йылына ике тапҡыр халыҡ-ара плакат биенналеһы үтә
  • Саңғы музейы (фин.Hiihtomuseo).
  • Радио һәм телевидение музейы (фин.Radio — tv ja-museo).
  • Хәрби медицина һәм хәрби музыка музейы

Спорты

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]
Лахти спорт үҙәгендә саңғы трамплиндары

Лахти халыҡ-ара масштабтағы саңғы спорты «Салпаусселян кисат» (фин. Salpausselan kisatSalpausselan kisat, ингл.  Ski Lahti) буйынса донъя чемпионаты менән билдәле, ул 1923 йылдан башлап үткәрелә, ә 1926 йылдан халыҡ-ара ярыштар уҙа. Ярыштар март башында үткәрелә. 2010 йылда 85-се, 2011 йылда — 86-сы, ә 2012 йылдың март айында — 87-се этабы үтә[20].

Ҡала 1964[21], 1968[22] һәм 1972[23] йылдарҙа Ҡышҡы Олимпия уйындарын ойоштороу буйынса өс тапҡыр ғариза бирә (швед Оре менән бергә), әммә Инсбрук, Гренобль һәм Саппоро ҡалаларынан ҡалыша[24].

Спорт үҙәге ҡаланың үҙәгенә яҡын урынлашҡан. Бында стадиондар, бассейндар һәм өс саңғы трамплинынан торған Салпауссельки[en] (фин. Salpausselän hyppyrimäet) комплексы урынлашҡан, күп һанлы халыҡ-ара ярыштарҙан һуң ул ҡала символы була. Лахтила биатлон һәм саңғы спорты буйынса күп тапҡыр халыҡ-ара чемпионаттар үтә.

Весиярви күлендә һыу-мотор «F1» болиды, 7 июнь 2008

2009 йылдың июнендә Лахтила Весиярви күлендә һыуҙа «Формула-1» этабы үтә[25].

Ҡала янында шулай уҡ гольф уйыны өсөн дүрт майҙансыҡ бар.

2001 йылда ҡалала юниорҙар араһында шайба менән хоккей буйынса сираттағы донъя чемпионаты үтә.

2017 йылдың 22 февраленән алып 5 мартына тиклем Лахтила саңғы спорты төрҙәре буйынса 7-се тапҡыр донъя чемпионаты уҙғарыла[26].

Мәғарифы

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

LAMK (Lahti University of Applied Sciences) — ҡулланма фәндәр университеты[27].

Төнгө ҡышҡы Лахти үҙәге күренеше

Транспорты

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Ҡала үҙәгендә тимер юл вокзалы урынлашҡан. Поезд өс йүнәлештә бара: Керава, Риихимяки, Коувола аша Хельсинки[28]. Шулай уҡ Лахти станицяһында үтеп барыусы «Allegro» һәм «Лев Толстой» поездары туҡтай.

Оҙонлоғо 75 км булған Лахти-Керава тимер юл тармағы (фин. oikorata) 2006 йылдың 1 сентябрендә асыла (хәрәкәт 3 сентябрҙә башлана)[29]. Был заманса өс станция менән ике юллыҡ линия.

Бәйләнеше

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Радиотапшырыуҙары

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Ҡалала Voima радиостанцияһы урынлашҡан, ул бөтә Пяйят-Хяма провинцияһына хәбәр итә (Пяйят-Хям — 98,6 МГц, Кюменлааксо — 91,0 МГц, Көнбайыш Хяме (Ита-Хяме) — 94,9 МГц)[30]

Туғандаш ҡалалар[31]

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Иҫкәрмәләр

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]
  1. ↑ http://www.stat.fi/meta/luokitukset/kunta/001-2012/luokitusavain_ks.html
  2. ↑ Kuntien ja kielisuhdeluokituksen 2024 välinen luokitusavain, Klassificeringsnyckeln mellan kommuner och språklig indelning år 2024, The correspondence table between municipalities and language distribution in 2024 — Статистический центр, 2024.
  3. ↑ 3,0 3,1 https://tietokortit.maanmittauslaitos.fi/nimisto/paikka/10539785 — National Land Survey of Finland.
  4. ↑ Kuntien ja seutukuntien vuoden 2024 välinen luokitusavain — Статистический центр.
  5. ↑ https://web.archive.org/web/20240602161709/https://ubc.net/cities/
  6. ↑ (unspecified title)
  7. ↑ Finland's preliminary population figure was 5,608,218 at the end of February 2024 — Статистический центр.
  8. ↑ 8,0 8,1 8,2 8,3 8,4 8,5 8,6 Lahdella 16 ystävyyskaupunkia, 3 Nastolan perua — 2017.
  9. ↑ 9,0 9,1 9,2 9,3 https://www.seutuneloset.fi/paikalliset/802295
  10. ↑ https://pecs.hu/testvervarosok-partnervarosok/
  11. ↑ 11,0 11,1 11,2 11,3 11,4 https://www.stat.fi/org/avoindata/paikkatietoaineistot/kuntapohjaiset_tilastointialueet.html
  12. ↑ Kaupunkien ja kuntien lukumäärät ja väestötiedot — Association of Finnish Municipalities.
  13. ↑ Suomen pinta-ala kunnitain 1.1.2023 (фин.) — MML.
  14. ↑ 14,0 14,1 (unspecified title)
  15. ↑
    Ylinen Viipurintie(недоступная ссылка)
  16. ↑
  17. ↑ Pilkington планирует закрыть свой завод в Юлёярви, без работы могут остаться 320 человек // Сайт телерадиокомпании Yleisradio Oy. Служба новостей Yle. — 26 октябрь 2012. (Тикшерелеү көнө: 27 октябрь 2012)
  18. ↑ В выходные разнообразные события набрали большое количество посетителей // Сайт телерадиокомпании Yleisradio Oy. Служба новостей Yle. — 8 июль 2012. (Тикшерелеү көнө: 8 июль 2012)
  19. ↑
  20. ↑ Salpausselän kisat. Дата обращения: 21 декабрь 2011. Архивировано из оригинала 8 ғинуар 2012 года. 2012 йыл 8 ғинуар архивланған.
  21. ↑
  22. ↑
  23. ↑
  24. ↑
  25. ↑ F1 BOAT GRAND PRIX 2009 LAHTI. Дата обращения: 12 апрель 2009. Архивировано 22 апрель 2009 года. 2009 йыл 22 апрель архивланған.
  26. ↑
    Чемпионаттың рәсми сайты-2017 лахти. 2017 йыл 11 ноябрь архивланған. (фин.) (инг.) (нем.) (рус.) (швед.)
  27. ↑
  28. ↑ VR — Passenger Rail Network. Дата обращения: 24 апрель 2009. Архивировано 14 апрель 2009 года.
  29. ↑
  30. ↑
  31. ↑ Города-побратимы Лахти. Дата обращения: 14 май 2010. Архивировано 20 февраль 2010 года. 2010 йыл 20 февраль архивланған.

Һылтанмалар

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]
«https://ba.wikipedia.org/w/index.php?title=Лахти&oldid=1251621» битенән алынған