Галикарнас кәшәнәһе: өлгөләр араһындағы айырма

Галикарнас кәшәнәһе
	Кәшәнә
	Галикарнас кәшәнәһе; грек. Μαυσωλείο της Αλικαρνασσού; төр. Halikarnas Mozolesi
Ил	Төркиә
Урыны	Бодрум
Архитектура стиле	Классик архитектура[en]
Скульптор	Леохар, Бриаксис, Скопас, Тимофеос[en]
Архитектор	Сатирос[en] менән Пифей Приенский
	Төп ваҡиғалар:; б. э. т. 359—б. э. т. 353. — Төҙөлөш ; XII быуат менән 1402 йыл — емерелә;
Бейеклеге	45
	Галикарнас кәшәнәһе Викимилектә

Интерактивная навигация по истории

Киләһе үҙгәртеү →

Эстәлек юйылған Эстәлек өҫтәлгән

ВизуальВикитекст

Һыҙылған

03:33, 22 апрель 2016 өлгөһө

Галикарнас кәшәнәһе (грек. Μαυσωλείο της Αλικαρνασσού; төр. Halikarnas Mozolesi) — Кария хаҡиме Мавсол (грек. Μαύσωλος)дың ҡәбере өҫтөнә төҙөлгән иҫтәлек.Б.э. тиклем IV быуат уртаһында ҡатыны Артемисия III әмере менән Галикарнаста төҙөлгән. Был (Төркиәнең) хәҙерге Бодрум ҡалаһында була. Боронғо дәүерҙең мөғжизәләренең береһе. Был ҡоролма Гекатомнидтар династияһының иҫтәлеге, героон һәм Мавсолдың баҡыйҙағы йорто булып тора.

Төҙөү

Төҙөлөш Мавсол иҫән саҡта уҡ, б. э. тиклем 359 йылда башланған.

Төҙөлөшкә ҡатыны Артемисия етәкселек иткән. Кәшәнәнең проектын төҙөү өсөн ул грек архитекторҙары Сатир һәм Пифейҙы, күренекле скульпторҙар — Леохар менән Скопасты (уның эштәре Эфестағы Артемида ҡорамын да биҙәгән), Бриаксидты һәм Тимофеосты саҡыра.

Кәшәнәнең һүрәтләмәһе

Өлкән Плиний яҙа:

Көнъяҡтан һәм төнъяҡтан оҙонлоғо 63- әр фут, алғы яҡтан һәм артҡы яҡтан тарыраҡ, ә дөйөм уратаһы с— 440 фут, бейеклеге – 25терһәк , 36 бағана (колонналар) менән уратып алынған. Уны птерон тип атағандар. Көнсығыштан рельефле биҙәлеш те Скопас,төнъяҡтан— Бриаксид, көнъяҡтан — Тимофеос, көнбайыштан Леохар башҡарған. Улар эште тамамламаҫ элек үк батшабикә мәрхүм була.

... птерон өҫтөнән аҫҡы өлөшө кеүек үк бейеклектә пирамида, күтәрелә. Егерме дүрт баҫмалы һикәлтә тарая барып бөтә. Түбәһендә, иң осонда Пифей эшләгән мәрмәр квадрига (дүрт ат егелгән ике тәгәрмәсле арба) ултыра. Квадрига менән бергә өтә ҡоролманың бейеклеге 140 футов [46 м].^[1]

.

Кәшәнәнең төҙөлөшө ул замандағы грек архитектураһынан айырылып тора. Классик эллин ҡорамдары дүрткел булып, бейеклеге фасадтың оҙонлоғонан уҙмай.

Ә Галикарнас кәшәнәһе планда квадрат фиғылында . Бейеклеге нигеҙ яҡтарынан күпкә артып китә.

330 статуя өс бүлкәттә айырым композиция булып урынлаштырылған.Һикәлтәләрҙә, бағаналар араһында (колоннада), пирамида түбәһендә квадратура, фронтондарҙа (акротерий).

Композиция һәм кәшәнәненең биҙәлеше Гекатомнидтар хәкәмиәтенең күсәгилешлелеген раҫлауға йүнәлтелгән; уларҙың идара хоҡуғы ҡануни(закон) яҡтан тейелгеһеҙ тигәнде күрһәтергә ынтыла. Был б. э. тиклем IV быуатта Карияла сәйәси хәлдәрҙең ҡатмарлы булып ҡалыуын күрһәтә^[2]

Кәшәнәнең урынлашыуы һәм ҡаланың планы тураһында Витрувийҙың шаһитнәмәһе һаҡланған. ^[3] Галикарнас диңгеҙ ярында урынлашҡан. Урыны — диңгеҙ менән уратып алынған ярым ҡаҙан һымаҡ соҡор ерҙә. Ярҙа, уның менән бер һыҙатта, гавань урынлашҡан.

Урта һәм Ҡара диңгеҙ тарафтарынан бик күп караптар килә. Гавандан алыҫ түгел, баҙар һуҙылып киткән. Бында төрлө илдәрҙән килтерелгән тауарҙар менән һатыу итәләр.

Артабан, тау яғына ҡарай йорттар теҙелеп киткән. Галикарнастың төп урамы әкертен г енә(һөҙәк) өҫкә ҡарай күтәрелә.

Мавсолдың ерләнгән урыны өҫтә, төп урамдың урта өлөшөнә тура килеп, күренеп тора. Унан юғарыраҡ, тау битләүендә һуғыш аллаһы Арестың ҡорамы урынлашҡан. Уң яҡлап тау битендә Афродита менән Герместың ғибәҙәтханалары ултыра.

Емерелеүе һәм тикшеренеүҙәр

Кәшәнә 19 быуат торған . XIII быуатта көслө ер тетрәүенән һуң емерелгән.

1522 йылда кәшәнәнең ҡалдыҡтары рыцарь-иоаннитар тарафынан Изге Петра ҡәлғәһен төҙөү өсөн тирып алынған.

1846 йылда кәшәнә ҡалдыҡтарын Британия музейы ойошторған экспедиция тикшерә. Етәксеһе Чарльз Томаса Ньютон була.

Тикшереү һөҙөмтәләренән сығып кәшәнәне тергеҙеү буйынса бер нисә вариант тәҡдим ителә. Шуларҙың береһе Манхэттендәге Грант кәшәнәһенә нигеҙ итеп алынған.

Иҫкәрмәләр

↑ Плиний Старший. Естественная история, XXXVI, 30-31 // Плиний Старший. Естествознание. Об искусстве. М.: Ладомир, 1994, ISBN 5-86218-131-8
↑ Кишбали Т. с. 64
↑ M. Vitruvii Pollionis De Architectura Liber Secundus, 10-11 // THE LATIN LIBRARY at Ad Fontes Academy (лат. текст)

Әҙәбиәт

Круглов-Мавридис Е. А. 1995: Мавзолей и архаическая культура Карии // Идеология и политика в античной и средневековой истории: Сб. ст. / Ю. Г. Чернышов (отв. ред.). Барнаул, 26-37.
Кишбали Т. П. Программа скульптурного убранства Галикарнасского мавзолея// Актуальные проблемы теории и истории искусства: сб. науч. статей. Вып. 3. / Под ред. С. В. Мальцевой, Е. Ю. Станюкович-Денисовой. — СПб.: НП-Принт, 2013. С. 60-64. — ISSN 2312—2129

Һылтанмалар

[1] Плиний Старший. Естественная история, XXXVI, 30-31 // Плиний Старший. Естествознание. Об искусстве. М.: Ладомир, 1994, ISBN 5-86218-131-8

[2] Кишбали Т. с. 64

[3] M. Vitruvii Pollionis De Architectura Liber Secundus, 10-11 // THE LATIN LIBRARY at Ad Fontes Academy (лат. текст)

[1]

[2]

[3]

@@ 1 юл: / 1 юл: @@
 {{Достопримечательность
  |Тип                      = [[Кәшәнә]]
@@ 31 юл: / 29 юл: @@
  |Первое упоминание        =
  |Основание                =
- |Основные даты            = {{Достопримечательность/Даты|[[б.э. тиклем  359 йыл|359]]—[[б.э.тиклем 353 йыл.|б.э. тиклем 353]] .|Төҙөлөш | [[XII быуат]]  менән  [[1402 йыл]]|емерелә|}}
+ |Основные даты            = {{Достопримечательность/Даты|[[б. э. т. 359 йыл|б. э. т. 359]]—[[б. э.т. 353 йыл|б. э. т. 353]].|Төҙөлөш | [[XII быуат]]  менән  [[1402 йыл]]|емерелә|}}
  |Упразднён                =
  |Начало строительства     =
@@ 52 юл: / 50 юл: @@
 [[Файл:Bodrummauzoleum.jpg|thumb|250px|Ҡорамдың ҡалдыҡтары ]]
-'''Галикарнас  кәшәнәһе ''' ({{lang-gr|Μαυσωλείο της Αλικαρνασσού}}; {{lang-tr|Halikarnas Mozolesi}}) — [[Кария|Кария]] хаҡиме  [[Мавсол]]  ({{lang-el|Μαύσωλος}})дың ҡәбере өҫтөнә төҙөлгән иҫтәлек.Б.э. тиклем   IV быуат уртаһында  ҡатыны  [[Артемисия III|Артемисия III]]   әмере менән   [[Галикарнас]]та төҙөлгән.  Был ([[Төркиәнең ]]) хәҙерге  [[Бодрум]]  ҡалаһында була.    [[Античность|Боронғо ]]  дәүерҙең   [[Семь чудес света|мөғжизәләренең ]] береһе.  Был ҡоролма  Гекатомнидтар династияһының иҫтәлеге , [[героон]]   һәм Мавсолдың баҡыйҙағы  йорто булып тора.
+'''Галикарнас  кәшәнәһе ''' ({{lang-gr|Μαυσωλείο της Αλικαρνασσού}}; {{lang-tr|Halikarnas Mozolesi}}) — [[Кария|Кария]] хаҡиме  [[Мавсол]]  ({{lang-el|Μαύσωλος}})дың ҡәбере өҫтөнә төҙөлгән иҫтәлек.Б.э. тиклем   IV быуат уртаһында  ҡатыны  [[Артемисия III|Артемисия III]]   әмере менән   [[Галикарнас]]та төҙөлгән.  Был ([[Төркиә]]нең) хәҙерге  [[Бодрум]]  ҡалаһында була. [[Антиҡлыҡ|Боронғо]]  дәүерҙең   [[Донъяның ете мөғжизәһе|мөғжизәләренең]] береһе.  Был ҡоролма  Гекатомнидтар династияһының иҫтәлеге, [[героон]] һәм Мавсолдың баҡыйҙағы  йорто булып тора.
 == Төҙөү==
-Төҙөлөш Мавсол  иҫән саҡта уҡ,  б.э. тиклем   359  йылда башланған.
+Төҙөлөш Мавсол  иҫән саҡта уҡ,  б. э. тиклем   359  йылда башланған.
-Төҙөлөшкә ҡатыны Артемисия етәкселек иткән.  Кәшәнәнең проектын төҙөү өсөн  ул  грек  архитекторҙары  Сатир   һәм  [[Пифей (архитектор)|Пифейҙы]],   күренекле  скульпторҙар — [[Леохар]]  менән  [[Скопас]]ты  ( [[уның эштәре Эфестағы Артемида  ҡорамын да биҙәгән]]), [[Бриаксид]]ты  һәм  Тимофеосты  саҡыра.
+Төҙөлөшкә ҡатыны Артемисия етәкселек иткән.  Кәшәнәнең проектын төҙөү өсөн  ул  грек  архитекторҙары  Сатир   һәм  [[Пифей (архитектор)|Пифейҙы]],   күренекле  скульпторҙар — [[Леохар]]  менән  [[Скопас]]ты  (уның эштәре [[Артемида ғибәҙәтханаһы|Эфестағы Артемида ҡорамын]] да биҙәгән), [[Бриаксид]]ты  һәм  Тимофеосты  саҡыра.
 == Кәшәнәнең һүрәтләмәһе ==
-[[Өлкән  Плиний]]  яҙа :
+[[Өлкән  Плиний]] яҙа:
 {{цитата|Көнъяҡтан   һәм  төнъяҡтан  оҙонлоғо  63- әр  фут,  алғы яҡтан һәм  артҡы яҡтан   тарыраҡ,  ә дөйөм  уратаһы с— 440 фут,  бейеклеге – 25терһәк , 36 бағана (колонналар) менән уратып алынған. Уны птерон тип атағандар.  Көнсығыштан  рельефле биҙәлеш те [[Скопас]],төнъяҡтан— Бриаксид, көнъяҡтан — Тимофеос,        көнбайыштан   Леохар  башҡарған. Улар эште тамамламаҫ элек үк батшабикә мәрхүм була.
-... птерон  өҫтөнән  аҫҡы  өлөшө кеүек үк  бейеклектә  пирамида, күтәрелә.  Егерме дүрт  баҫмалы  һикәлтә  тарая барып бөтә. Түбәһендә,  иң осонда Пифей эшләгән   мәрмәр  квадрига (дүрт ат егелгән  ике тәгәрмәсле арба)  ултыра.  Квадрига менән бергә  өтә ҡоролманың   бейеклеге  140 футов [46 м].
+... птерон  өҫтөнән  аҫҡы  өлөшө кеүек үк  бейеклектә  пирамида, күтәрелә.  Егерме дүрт  баҫмалы  һикәлтә  тарая барып бөтә. Түбәһендә,  иң осонда Пифей эшләгән   мәрмәр  квадрига (дүрт ат егелгән  ике тәгәрмәсле арба)  ултыра.  Квадрига менән бергә  өтә ҡоролманың   бейеклеге  140 футов [46 м].<ref>''Плиний Старший''. Естественная история, XXXVI, 30-31 // Плиний Старший. Естествознание. Об искусстве. М.: Ладомир, 1994, ISBN 5-86218-131-8</ref>}}
+[[Файл:The maussolleion model dsc02711-miniaturk nevit.jpg|thumb|200px| Кәшәнәнең [[Истанбул]] паркындағы кесерәйтелгән күсермәһе]].
-<ref>''Плиний Старший''. [[Естественная история (Плиний)|Естественная история]], XXXVI, 30-31 // Плиний Старший. Естествознание. Об искусстве. М.: Ладомир, 1994, ISBN 5-86218-131-8</ref>}}
+Кәшәнәнең төҙөлөшө ул замандағы грек архитектураһынан айырылып тора. Классик эллин ҡорамдары дүрткел булып, бейеклеге фасадтың оҙонлоғонан уҙмай.
+Ә Галикарнас кәшәнәһе планда квадрат фиғылында . Бейеклеге нигеҙ яҡтарынан күпкә артып китә.
-<ref>'' Өлкән  Плиний ''. [[Естественная история (Плиний)|Тәбиғи тарих]], XXXVI, 30-31 //Өлкән  Плиний.тәбиғәтте  өйрәнеү.Сәнғәт тураһында. М.: Ладомир, 1994, ISBN 5-86218-131-8</ref>}}  [[Файл:The maussolleion model dsc02711-miniaturk nevit.jpg|thumb|200px| Кәшәнәнең  [[Стамбул]] паркындағы [[кесерәйтелгән күсермәһе]]]].
-Кәшәнәнең  төҙөлөшө   ул замандағы  грек   архитектураһынан айырылып тора. Классик  эллин ҡорамдары  дүрткел булып, бейеклеге  фасадтың оҙонлоғонан уҙмай.
+статуя өс бүлкәттә айырым композиция булып урынлаштырылған.Һикәлтәләрҙә, бағаналар араһында (колоннада), пирамида түбәһендә квадратура, фронтондарҙа (акротерий).
-Ә  Галикарнас кәшәнәһе  планда квадрат  фиғылында .  Бейеклеге  нигеҙ яҡтарынан  күпкә  артып китә.
+Композиция һәм кәшәнәненең биҙәлеше Гекатомнидтар хәкәмиәтенең күсәгилешлелеген раҫлауға йүнәлтелгән; уларҙың идара хоҡуғы ҡануни(закон) яҡтан тейелгеһеҙ тигәнде күрһәтергә ынтыла. Был б. э. тиклем IV быуатта Карияла сәйәси хәлдәрҙең ҡатмарлы булып ҡалыуын күрһәтә<ref>Кишбали Т. с. 64</ref>
-статуя  өс  бүлкәттә  айырым  композиция  булып урынлаштырылған.Һикәлтәләрҙә,  бағаналар  араһында ( колоннада ), пирамида түбәһендә  квадратура ,  фронтондарҙа ( акротерий).
+Кәшәнәнең урынлашыуы һәм ҡаланың планы тураһында [[Витрувий|Витрувийҙың]] шаһитнәмәһе һаҡланған.
-Композиция  һәм  кәшәнәненең  биҙәлеше   Гекатомнидтар хәкәмиәтенең  күсәгилешлелеген  раҫлауға йүнәлтелгән;    уларҙың  идара хоҡуғы ҡануни(закон) яҡтан   тейелгеһеҙ  тигәнде күрһәтергә ынтыла. Был б.э. тиклем  IV  быуатта   Карияла сәйәси хәлдәрҙең ҡатмарлы булып ҡалыуын күрһәтә <ref>Кишбали Т. с. 64</ref>
+<ref>[http://www.thelatinlibrary.com/vitruvius2.html ''M. Vitruvii Pollionis'' De Architectura Liber Secundus, 10-11 // THE LATIN LIBRARY at Ad Fontes Academy] (лат. текст)</ref> Галикарнас диңгеҙ ярында урынлашҡан. Урыны — диңгеҙ менән уратып алынған ярым ҡаҙан һымаҡ соҡор ерҙә. Ярҙа, уның менән бер һыҙатта, гавань урынлашҡан.
-Кәшәнәнең урынлашыуы һәм  ҡаланың  планы тураһында  [[Витрувий|Витрувийҙың]]  шаһитнәмәһе һаҡланған.
-<ref>[http://www.thelatinlibrary.com/vitruvius2.html ''M. Vitruvii Pollionis'' De Architectura Liber Secundus, 10-11 // THE LATIN LIBRARY at Ad Fontes Academy] (лат. текст)</ref> Галикарнас диңгеҙ ярында урынлашҡан.  Урыны  - диңгеҙ менән уратып алынған  ярым ҡаҙан һымаҡ  соҡор ерҙә.  Ярҙа,  уның менән бер һыҙатта ,   гавань урынлашҡан.
-Урта һәм Ҡара диңгеҙ тарафтарынан бик күп караптар килә.  Гавандан алыҫ түгел,  баҙар  һуҙылып киткән. Бында  төрлө  илдәрҙән килтерелгән  тауарҙар менән һатыу итәләр.
+Урта һәм Ҡара диңгеҙ тарафтарынан бик күп караптар килә. Гавандан алыҫ түгел, баҙар һуҙылып киткән. Бында төрлө илдәрҙән килтерелгән тауарҙар менән һатыу итәләр.
-Артабан,  тау яғына ҡарай  йорттар теҙелеп киткән.  Галикарнастың төп урамы  әкертен г енә(һөҙәк)   өҫкә ҡарай  күтәрелә.
+Артабан, тау яғына ҡарай йорттар теҙелеп киткән. Галикарнастың төп урамы әкертен г енә(һөҙәк) өҫкә ҡарай күтәрелә.
-Мавсолдың  ерләнгән урыны өҫтә,  төп урамдың  урта өлөшөнә тура килеп,  күренеп тора.  Унан юғарыраҡ, тау битләүендә  һуғыш аллаһы  Арестың  ҡорамы  урынлашҡан. Уң яҡлап тау битендә  Афродита менән  Герместың ғибәҙәтханалары  ултыра.
+Мавсолдың ерләнгән урыны өҫтә, төп урамдың урта өлөшөнә тура килеп, күренеп тора. Унан юғарыраҡ, тау битләүендә һуғыш аллаһы Арестың ҡорамы урынлашҡан. Уң яҡлап тау битендә Афродита менән Герместың ғибәҙәтханалары ултыра.
-== Емерелеүе  һәм тикшеренеүҙәр ==
+== Емерелеүе һәм тикшеренеүҙәр ==
-Кәшәнә  19 быуат торған .  XIII быуатта көслө ер тетрәүенән  һуң емерелгән.
+Кәшәнә 19 быуат торған . XIII быуатта көслө ер тетрәүенән һуң емерелгән.
-йылда кәшәнәнең ҡалдыҡтары   [[мальтийский орден|рыцарь-иоаннитар]] тарафынан   [[Замок Святого Петра|Изге  Петра ҡәлғәһен]]  төҙөү өсөн  тирып алынған.
+йылда кәшәнәнең ҡалдыҡтары [[Мальта ордены|рыцарь-иоаннитар]] тарафынан [[Изге Пётр замогы|Изге Петра ҡәлғәһен]] төҙөү өсөн тирып алынған.
-йылда  кәшәнә ҡалдыҡтарын [[Британский музей|Британия  музейы ]]  ойошторған  экспедиция   тикшерә. Етәксеһе   [[Ньютон, Чарльз Томас|Чарльз Томаса Ньютон]]  була.
+йылда кәшәнә ҡалдыҡтарын [[Британия музейы]] ойошторған экспедиция тикшерә. Етәксеһе [[Ньютон Чарльз Томас|Чарльз Томаса Ньютон]] була.
-Тикшереү һөҙөмтәләренән сығып   кәшәнәне тергеҙеү буйынса бер нисә  вариант тәҡдим ителә. Шуларҙың береһе  [[Манхэттен]]дәге  [[мавзолей Гранта| Грант  кәшәнәһенә ]]  нигеҙ  итеп алынған.
+Тикшереү һөҙөмтәләренән сығып кәшәнәне тергеҙеү буйынса бер нисә вариант тәҡдим ителә. Шуларҙың береһе [[Манхэттен]]дәге [[Грант кәшәнәһе]]нә нигеҙ итеп алынған.
-== Иҫкәрмәләр==
+== Иҫкәрмәләр ==
+{{иҫкәрмәләр}}
+== Әҙәбиәт ==
-{{Примечания}}
+* Круглов-Мавридис Е. А. 1995: [http://elar.uniyar.ac.ru/jspui/handle/123456789/1346 Мавзолей и архаическая культура Карии] // Идеология и политика в античной и средневековой истории: Сб. ст. / Ю. Г. Чернышов (отв. ред.). Барнаул, 26-37.
+* Кишбали Т. П. [http://actual-art.spbu.ru/testarchive/10028.html Программа скульптурного убранства Галикарнасского мавзолея]// Актуальные проблемы теории и истории искусства: сб. науч. статей. Вып. 3. / Под ред. С. В. Мальцевой, Е. Ю. Станюкович-Денисовой. — СПб.: НП-Принт, 2013. С. 60-64. — ISSN 2312—2129
-== Әҙәбиәт==
-* Круглов-Мавридис Е.А. 1995: [http://elar.uniyar.ac.ru/jspui/handle/123456789/1346 Мавзолей и архаическая культура Карии] // Идеология и политика в античной и средневековой истории: Сб. ст. / Ю.Г. Чернышов (отв. ред.). Барнаул, 26-37.
-* Кишбали Т.П. [http://actual-art.spbu.ru/testarchive/10028.html Программа скульптурного убранства Галикарнасского мавзолея]// [[Актуальные проблемы теории и истории искусства]]: сб. науч. статей. Вып. 3. / Под ред. С.В. Мальцевой, Е.Ю. Станюкович-Денисовой. – СПб.: НП-Принт, 2013. С. 60–64. – ISSN 2312-2129
 == Һылтанмалар ==
-* [http://www.britishmuseum.org/explore/galleries/ancient_greece_and_rome/room_21_halikarnassos.aspx Британия  Музейе , экспозиция «Галикарнас  кәшәнәһе  » (комната 21)]
+* [http://www.britishmuseum.org/explore/galleries/ancient_greece_and_rome/room_21_halikarnassos.aspx Британия Музейе, экспозиция "Галикарнас кәшәнәһе " (комната 21)]
 * [http://www.perseus.tufts.edu/cgi-bin/ptext?doc=Perseus%3Atext%3A1999.02.0137%3Ahead%3D%232495 Pliny the Elder, The Natural History, 36.4]
-{{Донъяның ете мөғжизәһе }}
+{{Донъяның ете мөғжизәһе}}
-[[Категория: Төркиәләге кәшәнәләр (мавзолейҙар)]]
-[[Категория: Бодрум]]
+[[Категория:кәшәнәләр]]
+[[Категория:Бодрум]]
+[[Категория:Төркиә биналары һәм ҡоролмалары]]