Галикарнас кәшәнәһе
| Кәшәнә | |
| |
| Ил | Төркиә |
| Урыны | Бодрум |
| Архитектура стиле | Классик архитектура[en] |
| Скульптор | Леохар, Бриаксис, Скопас, Тимофеос[en] |
| Архитектор | Сатирос[en] менән Пифей Приенский |
| Төп ваҡиғалар: | |
| Бейеклеге | 45 |
 Галикарнас кәшәнәһе Викимилектә
| |
Галикарнас кәшәнәһе (грек. Μαυσωλείο της Αλικαρνασσού; төр. Halikarnas Mozolesi) — Кария хаҡиме Мавсол (грек. Μαύσωλος)дың ҡәбере өҫтөнә төҙөлгән иҫтәлек. Б.э. тиклем IV быуат уртаһында ҡатыны Артемисия III әмере менән Галикарнаста төҙөлгән. Был (Төркиәнең) хәҙерге Бодрум ҡалаһында була. Боронғо дәүерҙең мөғжизәләренең береһе. Был ҡоролма Гекатомнидтар династияһының иҫтәлеге, героон һәм Мавсолдың баҡыйҙағы йорто булып тора.
Төҙөү
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]Төҙөлөш Мавсол иҫән саҡта уҡ, б. э. тиклем 359 йылда башланған.
Төҙөлөшкә ҡатыны Артемисия етәкселек иткән. Кәшәнәнең проектын төҙөү өсөн ул грек архитекторҙары Сатир һәм Пифейҙы, күренекле скульпторҙар — Леохар менән Скопасты (уның эштәре Эфестағы Артемида ҡорамын да биҙәгән), Бриаксидты һәм Тимофеосты саҡыра.
Кәшәнәнең һүрәтләмәһе
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]Өлкән Плиний яҙа:
|
Көньяҡтан һәм төньяҡтан оҙонлоғо 63-әр фут, алғы яҡтан һәм артҡы яҡтан тарыраҡ, ә дөйөм уратаһы 440 фут, бейеклеге – 25 терһәк , 36 бағана (колонналар) менән уратып алынған. Уны птерон тип атағандар. Көнсығыштан рельефле биҙәлеште Скопас, төньяҡтан— Бриаксид, көньяҡтан — Тимофеос, көнбайыштан Леохар башҡарған. Улар эште тамамламаҫ элек үк батшабикә мәрхүм була.
... птерон өҫтөнән аҫҡы өлөшө кеүек үк бейеклектә пирамида, күтәрелә. Егерме дүрт баҫмалы һикәлтә тарая барып бөтә. Түбәһендә, иң осонда Пифей эшләгән мәрмәр квадрига (дүрт ат егелгән ике тәгәрмәсле арба) ултыра. Квадрига менән бергә өтә ҡоролманың бейеклеге 140 футов (46 м).[1] |
|
.
Кәшәнәнең төҙөлөшө ул замандағы грек архитектураһынан айырылып тора. Классик эллин ҡорамдары дүрткил булып, бейеклеге фасадтың оҙонлоғонан уҙмай.
Ә Галикарнас кәшәнәһе планда квадрат фиғылында. Бейеклеге нигеҙ яҡтарынан күпкә артып китә.
330 статуя өс бүлкәттә айырым композиция булып урынлаштырылған. Һикәлтәләрҙә, бағаналар араһында (колоннада), пирамида түбәһендә квадратура, фронтондарҙа (акротерий).
Композиция һәм кәшәнәненең биҙәлеше Гекатомнидтар хәкәмиәтенең күсәгилешлелеген раҫлауға йүнәлтелгән; уларҙың идара хоҡуғы ҡануни(закон) яҡтан тейелгеһеҙ тигәнде күрһәтергә ынтыла. Был б. э. тиклем IV быуатта Карияла сәйәси хәлдәрҙең ҡатмарлы булып ҡалыуын күрһәтә[2]
Кәшәнәнең урынлашыуы һәм ҡаланың планы тураһында Витрувийҙың шаһитнәмәһе һаҡланған. [3] Галикарнас диңгеҙ ярында урынлашҡан. Урыны — диңгеҙ менән уратып алынған ярым ҡаҙан һымаҡ соҡор ерҙә. Ярҙа, уның менән бер һыҙатта, гавань урынлашҡан.
Урта һәм Ҡара диңгеҙ тарафтарынан бик күп караптар килә. Гавандан алыҫ түгел, баҙар һуҙылып киткән. Бында төрлө илдәрҙән килтерелгән тауарҙар менән һатыу итәләр.
Артабан, тау яғына ҡарай йорттар теҙелеп киткән. Галикарнастың төп урамы әкертен генә(һөҙәк) өҫкә ҡарай күтәрелә.
Мавсолдың ерләнгән урыны өҫтә, төп урамдың урта өлөшөнә тура килеп, күренеп тора. Унан юғарыраҡ, тау битләүендә һуғыш аллаһы Арестың ҡорамы урынлашҡан. Уң яҡлап тау битендә Афродита менән Герместың ғибәҙәтханалары ултыра.
Емерелеүе һәм тикшеренеүҙәр
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]Кәшәнә 19 быуат торған. XIII быуатта көслө ер тетрәүенән һуң емерелгән.
1522 йылда кәшәнәнең ҡалдыҡтары рыцарь-иоаннитар тарафынан Изге Петра ҡәлғәһен төҙөү өсөн талып алынған.
1846 йылда кәшәнә ҡалдыҡтарын Британия музейы ойошторған экспедиция тикшерә. Етәксеһе Чарльз Томаса Ньютон була.
Тикшереү һөҙөмтәләренән сығып кәшәнәне тергеҙеү буйынса бер нисә вариант тәҡдим ителә. Шуларҙың береһе Манхэттендәге Грант кәшәнәһенә нигеҙ итеп алынған.
Иҫкәрмәләр
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]- ↑ Плиний Старший. Естественная история, XXXVI, 30-31 // Плиний Старший. Естествознание. Об искусстве. М.: Ладомир, 1994, ISBN 5-86218-131-8
- ↑ Кишбали Т. с. 64
- ↑ M. Vitruvii Pollionis De Architectura Liber Secundus, 10-11 // THE LATIN LIBRARY at Ad Fontes Academy 2016 йыл 4 март архивланған. (лат. текст)
Әҙәбиәт
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]- Круглов-Мавридис Е. А. 1995: Мавзолей и архаическая культура Карии 2016 йыл 9 апрель архивланған. // Идеология и политика в античной и средневековой истории: Сб. ст. / Ю. Г. Чернышов (отв. ред.). Барнаул, 26-37.
- Кишбали Т. П. Программа скульптурного убранства Галикарнасского мавзолея 2016 йыл 6 март архивланған.// Актуальные проблемы теории и истории искусства: сб. науч. статей. Вып. 3. / Под ред. С. В. Мальцевой, Е. Ю. Станюкович-Денисовой. — СПб.: НП-Принт, 2013. С. 60-64. — ISSN 2312—2129
