Эстәлеккә күсергә

Меркурий

Һылтанмаларҙы төҙәтергә
Википедия — ирекле энциклопедия мәғлүмәте
(Меркурий (планета) битенән йүнәлтелде)
Меркурий

Меркурий («Мессенджера» фотоһы)

Меркурий тәбиғи төҫөндә («Маринера-10» фотоһы)
Орбита характеристикалары

Эпоха: J2000.0

Перигелий

46 001 210 км
0,30749909 а. б.

Афелий

69 816 927 км
0,46669733 а. б.

Ҙур ярымкүсәр (a)

57 909 068 км
0,38709821 а. е.

Орбитаның эксцентриситеты (e)

0,2056303

Әйләнеүҙең сидерик периоды

87,969 көн[1]

Әйләнеүҙең Синодик периоды

115,88 көн

Орбита тиҙлеге (v)

47,87 км/с

Уртаса аномалия;(Mo)

174,795884°

Ауышлығы (i)

7,00° эклиптика яҫылығына ҡарата
3,38° Ҡояш экваторына ҡарата

Долгота восходящего узла (Ω)

48,330541°

Перицентр аргументы (ω)

29,124279°

Юлдаштары

нет

Физик характеристикалар[2]
Экватор радиусы

2439,7 км

Уртаса радиус

2439,7 ± 1,0 км

Ҙур түңәрәк оҙонлоғо

15 329,1 км

Өҫлөк майҙаны (S)

7,48·107 км²
0,147 ҡыш

Күләме (V)

6,08272·1010 км³
0,056 ер

Массаһы (m)

3,33022·1023 кг
0,055274 ер[3][4]

Уртаса тығыҙлығы (ρ)

5,427 г/см³
0,984 земной

Экваторҙа есемдең тотҡарһыҙ төшөүе тиҙлеге (g)

3,7 м/с²
0,377 g

Икенсе космик тиҙлек (v2)

4,25 км/с

Экваторҙа әйләнеү тиҙлеге

10,892 км/сәғ

Әйләнеү периоды (T)

58,646 көн (1407,5 сәғ)

Күсәр ауышлығы

0,01°

Прямое восхождение северного полюса (α)

18 ч 44 мин 2 с
281,01°

Төньяҡ полюс ауышлығы (δ)

61,45°

Альбедо

0,119 (Бонд)
0,106 (геом. альбедо)

Температура
 
мин. сред. макс.
0°N, 0°W
90 К
(−183 °C)		 340 К
(67 °C)		 700 К[5]
(427 °C)
85°N, 0°W
80 К
(−193 °C)		 200 К
(−73 °C)		 380 К
(107 °C)
Атмосфера
Атмосфера баҫымы

~10−15;bar

Состав:

42,0 % кислород
29,0 % натрий
22,0 % водород
6,0 % гелий
0,5 % калий
0,5 % остальные (вода, азот, ксенон, криптон, неон, кальций, магний)[1][4]

Меркурий (символы: ☿) — Ҡояш системаһында Ҡояшҡа иң яҡын планета, һәм ул ер төркөмө планеталарының иң бәләкәйе. Күк буйлап башҡа платеналарға ҡарағанда йәһәтерәк хәрәкәт иткәнгә күрә, ул боронғо Римдең сауҙа аллаһы — етеҙ Меркурий хөрмәтенә шулай атала. Уның Ҡояш тирәләй әйләнеү ваҡыты ни бары 87,97 ер тәүлеген тәшкил итә, был Ҡояш системаһындағы бөтә планеталарҙың әйләнеше менән сағыштырғанда бик бәләкәй.

Меркурий астероидтар орбитаһынан эстә ята, шуға уны Ҡояш системаһының эске планетаһы тип атайҙар. 2006 йылда Плутонды планеталар статусынан мәхрүм иткәс Меркурий иң бәләкәй планета булып ҡалды. Меркурий өҫтөнә ҡояш нурҙары Ер йөҙөнә ҡарағанда туғыҙ тапҡыр артығыраҡ төшә. Планетаның ҡояш нурҙарынан һаҡлай торған атмосфера ҡатламы юҡ. Көндөҙ температура +429С етә. Был Ҡояш систкмаһындағы иң эҫе урындарҙың береһе. Төндә температура −180С төшә.

Был планета Ҡояш тирәләй яҡынса 88 көн (Ер тәүлеге) әйләнә.

Тышҡы күренеше менән Меркурий Айҙы хәтерләтә, уның өҫтө лә кратерҙар менән телгәләнгән. Меркурийҙың юлдашы (Айы) юҡ, шуға төнөн ҡараңғы. Атмосфераһы бик һирәк. Планетаның тимер төшө булғанға, Ерҙекенән 0,1 тәшкил иткән магнит ҡыры бар.Меркурийға ике йыһан аппараты килә: 1974 һәм 1975 йылдарҙа уның менән йәнәш «Маринер 10» оса, ә 2008 йылдан 2015 йылға тиклем MESSENGER тарафынан тикшерелә. Һуңғыһы 2011 йылда планета тирәләй орбитаға сыға һәм дүрт йыл эсендә уның тирәләй 4000-дән ашыу боролош яһап, 2015 йылдың 30 апрелендә яғыулыҡ ҡуллана һәм ер өҫтөнә бәрелә. 2025 йылда Меркурийға BepiColombo космос карабы килер тип планлаштырыла[6][7][8].

Дөйөм мәғлүмәттәр

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Меркурийҙың Ҡояштан уртаса алыҫлығы — 58 млн км (57,91 млн км)[9][10]. Планета Ҡояш тирәләй 88 тәүлек әйләнә. Меркурийҙың күренеп торған ҙурлығы −1,9-ҙан[1] 5,5-кә тиклем түбәнге һәм өҫкө конъюнкциондарҙан тора, әммә Ҡояшҡа яҡын булыуы арҡаһында уны күреүе еңел түгел.

Меркурий ер планеталары төркөмөнә ҡарай. Үҙенең физик характеристикаһы буйынса Меркурий Айҙы хәтерләтә. Тәбиғи юлдаштары юҡ, ләкин бик һирәк атмосфераға эйә. Планета ҙур тимер йәҙрәгә, ул магнит ҡырының сығанағы булып тора, уның көсөргәнешлеге ерҙең магнит ҡырынан 0,01 тәшкил итә[11]. Меркурийҙың йәҙрәһе — планетаның дөйөм күләменең 83 проценты [12][13]. Меркурий өҫтөндәге температура 80 -дән алып 700 К тиклем (−190 —+430 °C). Ҡояш яғы поляр өлкәләргә һәм планетаның икенсе яғына ҡарағанда күпкә нығыраҡ йылыта.

Меркурий радиусы ни бары 2439,7 ± 1,0 км тәшкил итә, был Юпитер юлдашы Ганимед һәм Сатурн юлдашы Титан радиусынан кәмерәк (Ҡояш системаһындағы планеталарҙың ике ҙур юлдашы). Әммә радиусы бәләкәйерәк булыуына ҡарамаҫтан, Меркурий күмәкләп йыйылған Ганимед менән Титанды уҙып китә. Планетаның массаһы — 3,3 ⋅1023 кг. Меркурийҙың уртаса тығыҙлығы ярайһы уҡ ҙур — 5,43 г/см3, был Ер тығыҙлығынан саҡ ҡына кәмерәк. Ер күләме буйынса күпкә ҙурыраҡ булыуын иҫәпкә алғанда, Меркурий тығыҙлығы уның интерьерында металдарҙың миҡдары артыуын күрһәтә. Меркурийҙа ирекле төшөү тиҙлеге — 3,70 м/с2 . Икенсе йыһан тиҙлеге — 4,25 км/с. Планета тураһында әлегә сағыштырмаса аҙ билдәле. Тик 2009 йылда ғына ғалимдар"Маринер-10" һәм «Мессенджер» ҡоролмаларының һүрәттәрен ҡулланып, Меркурийҙың тәүге тулы картаһын төҙөгән[14].

2006 йылда Плутондан планета статусы алынғандан һуң Меркурий Ҡояш системаһындағы иң бәләкәй планета исемен ала.


Ер төркөмө планеталарының сағыштырма үлсәмдәре (һулдан уңға: Меркурий, Сулпан (Зөһрә, рус. Венера), Ер, Марс

Астрономия

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Астрономик ҡылыҡһырлама

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]
Йондоҙло күктә Меркурий (юғарыла, Сулпан менән Айҙан өҫтә), Параналь обсерваторияһы

Меркурийҙың күҙгә күренеп торған ҙурлығы −1,9 м-ҙан алып 5,5 м-ға 1,9 тиклем тәшкил итә, әммә Ҡояштан ҙур булмаған мөйөшлө алыҫлығы (максималь 28,3°) арҡаһында уны күреү еңел түгел[15]. Меркурийҙы күҙәтеү өсөн иң уңайлы шарттар — түбән киңлектәрҙә һәм экватор янында: был ҡараңғылыҡтың оҙайлығы иң бәләкәйе булыуы менән бәйле. Урта киңлектәрҙә Меркурийҙы табыу күпкә ҡатмарлыраҡ һәм иң яҡшы элонгация осоронда ғына мөмкин. Бейек киңлектәрҙә планетаны ҡараңғы төнгө күктә күреп булмай тиерлек: ҡараңғы төшкәс, Меркурий бик ҡыҫҡа ғына ваҡытҡа күренә [16].

Меркурийҙың күк механикаһы

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Меркурий Ҡояш тирәләй яҡынса 88 Ер тәүлеге осоро менән үҙ орбитаһын үтә. Меркурийҙа бер йондоҙ тәүлеге оҙайлығы — 58,65 Ер[17] , ә ҡояш — 176 Ер тәүлегенән тора[3]. Меркурий Ҡояш тирәләй шаҡтай ныҡ оҙонса эллиптик орбита буйынса (эксцентриклығы 0,205) уртаса 57,91 млн км (0,387 АУ) арауығында хәрәкәт итә. Перигелийҙа Меркурий Ҡояштан 45,9 млн км (0,3 АУ), афелийҙа — 69,7 млн км (0,46 АУ), шулай итеп, перигелийҙа Меркурий Ҡояшҡа афелий торошона ҡарағанда йыл ярымға яҡыныраҡ. Орбитаның эклиптика яҫылығына ынтылышы — 7°. Меркурий орбита буйлап бер әйләнгәндә 87,97 Ер көнө үткәрә. Планетаның орбиталағы уртаса хәрәкәт тиҙлеге — 48 км/с (афелийҙа — 38,7 км/с, ә перигелийҙа — 56,6 км/с). Меркурийҙан Ергә тиклем алыҫлыҡ 82 —217 млн км-ға тиклем үҙгәрә. Шуға күрә, Ерҙән күҙәткәндә, Меркурий Ҡояшҡа ҡарата торошон көнбайыштан (иртәнсәк күренә) бер нисә көндән көнсығышҡа (кис көнө күренә) табан үҙгәртә[18].

Меркурий йондоҙ тәүлеге Ерҙең 58,65 көнөнә тиң, йәғни Меркурий 2/3 йылына тиң[17]. Күсәр тирәләй әйләнеү осороноң һәм Ҡояш тирәләй Меркурий революцияһының был нисбәте Ҡояш системаһы өсөн уникаль күренеш булып тора. Ҡояштың һыу баҫыу йоғонтоһо хәрәкәт миҡдарын тартып алыуы һәм боролошҡа ҡамасаулауы менән аңлатыла.

Һөҙөмтәлә, бер Меркурий йылында Меркурий үҙ күсәре тирәләй бер ярым әйләнеш хәрәкәтләнә. Йәғни, әгәр Меркурий перигелийыны үткән мәлдә уның өҫкө йөҙөнөң билдәле бер нөктәһе Ҡояшҡа ҡарап торһа, перигелийыны сираттағы үткәүелендә өҫкө йөҙҙөң ҡапма-ҡаршы нөктәһе Ҡояшҡа бороласаҡ, ә сираттағы Меркурий йылынан һуң Ҡояш яңынан беренсе нөктәнән юғарыраҡ зенитҡа әйләнеп ҡайтасаҡ. Һөҙөмтәлә Ҡояш тәүлеге Меркурийҙа 176 Ер тәүлеге оҙонлоғонда була. Меркурий тәүлегенең оҙонлоғо Меркурий йылы оҙонлоғона тиң[3].

Планетаның был хәрәкәте һөҙөмтәһендә унда «эҫе оҙонлоҡтарҙы» — мердиандың ике ҡапма-ҡаршыһын айырырға була. Улар Меркурий перигелийын үткәндә сиратлап Ҡояшҡа боролош яһай. Бының арҡаһында хатта меркурий стандарттары буйынса ла уларҙа айырыуса эҫе була[19].

Меркурийҙа миҙгелдәр үҙгәрмәгәнлектән, полюстар янында ҡояш нурҙары яҡтыртмаған участкалар бар. Ареси́бола радиотелескоп ярҙамында үткәрелгән тикшеренеүҙәр был һалҡын һәм ҡараңғы зонала боҙлоҡтар барлығын күрһәтә. Һыуҙағы боҙ ҡатламы 2 метрға етергә мөмкин; саң ҡатламы менән ҡапланғандыр[20].

һуҙылған орбита арҡаһында Меркурийҙың күсәр һәм орбиталь хәрәкәтенең ҡушылыуы тағы бер ҡыҙыҡлы күренеш тыуҙыра. Планетаның күсәр тирәләй әйләнеү тиҙлеге даими тиерлек, шул уҡ ваҡытта орбиталь хәрәкәт тиҙлеге даими үҙгәреп тора. Перигелий эргәһендәге орбиталь өлкәлә яҡынса 8 көн дауамында орбиталь хәрәкәттең мөйөш тиҙлеге әйләнеү хәрәкәтенең мөйөш тиҙлегенән артып китә.

Һөҙөмтәлә Меркурий күгендәге Ҡояш элмәкте Ер күгендәге Меркурийҙың үҙе тип һүрәтләй. 90 һәм 270 градусҡа яҡын оҙонлоҡтарҙа Ҡояш ҡалҡҡандан һуң туҡтай, кире борола һәм шул уҡ нөктәлә тиерлек байый. Әммә бер нисә ер көнөнән һуң Ҡояш шул уҡ нөктәлә һәм оҙаҡ ваҡытҡа яңынан ҡалҡа. Был эффектты ҡайһы берҙә Исус Навин эффекты тип тә атайҙар, ул, Библия буйынса, ҡасандыр Ҡояш хәрәкәтен туҡтатҡан. Ҡояш байығанда картина кире тәртиптә ҡабатлана[21].

Шуныһы ҡыҙыҡ: Марс менән Сулпан орбиталарының Ергә яҡын урынлашыуы буйынса Меркурий Ергә уртаса иң яҡын планета булып тора, сөнки башҡа планеталар Ҡояшҡа шул тиклем «бәйләнмәгәнлектән»,унан күп дәрәжәлә алыҫлаша [22].

Ҡояш дискыһы буйлап үтеүе

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]
2006 йылдың 8 ноябрендә Меркурийҙың Ҡояш дискыһы буйлап үтеүе. Меркурий, фотографияның уртаһынан саҡ ҡына түбәндә, бәләкәй генә нөктә булып күренә

Меркурийҙың Ҡояш дискыһы буйлап үтеүе бик һирәк күренеш, әммә ул, мәҫәлән, Сулпан транзитына ҡарағанда күпкә йышыраҡ була, сөнки Меркурий Ҡояшҡа яҡыныраҡ һәм Меркурий йылы ҡыҫҡараҡ. Меркурий транзиты май йәки ноябрь айҙарында булырға мөмкин. XXI быуатта Меркурийҙың Ҡояш буйлап үтеүе 14 тапҡыр буласаҡ, иң яҡыны — 2032 йылдың 13 ноябрендә көтөлә.

Шулай уҡ бер үк ваҡытта Ҡояш дискыһы буйлап Сулпандың да, Меркурийҙың да үтеүе ихтимал, әммә бындай ваҡиға бик һирәк була. Сулпан менән Меркурийҙың яҡын арала буласаҡ уртаҡ транзиты — 69 163 йылдың 26 июленә тура килә[23]. Меркурийҙың Ҡояш дискыһы буйлап үтеүе Ҡояш тотолоу мәленә тура килеүе ихтимал. Бындай хәлде 6757 йылдың 30 майында күҙәтеп буласаҡ [24].

Орбитаның аномаль прецессияһы

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]
Меркурий орбитаһы прецессияһы (бушлыҡта есем күсәренең әйләнеү йүнәлеше үҙгәреү күренеше). Һүрәт асығыраҡ булһын өсөн прецессия тиҙлеге реаль тиҙлегенә ҡарағанда артығыраҡ итеп күрһәтелгән

Меркурий Ҡояшҡа яҡын тора, шуға күрә уның хәрәкәтендә дөйөм нисбәтлек теорияһы эҙемтәләре, Ҡояш системаһының башҡа планеталарына ҡарағанда, бик ҙур сағылыш таба. 1859 йылда уҡ француз математигы һәм астрономы Урбен Леверье Меркурий перигелийҙарының әкрен прецессияһы булыуы тураһында хәбәр итә һәм, Ньютон механикаһына нигеҙләнеп, билдәле планеталарҙың йоғонтоһон тулыһынса аңлатып булмай, тип белдерә[25].

Меркурийҙың перигелий прецессияһы — гелиоцентрик координаттар системаһында быуатына 574,10 ± 0,65" (дуға секунды), йәки геоцентрик координаттар системаһында быуатына 5600 арсекунд (≈1,7°) тәшкил итә. Башҡа күк есемдәренең Меркурийға йоғонтоһон Ньютон механикаһы буйынса иҫәпләү 531,63 ± 0,69 һәм 5557 дуға секундын билдәләргә мөмкинлек бирә[26] Күҙәтелгән тәьҫирҙе (эффектты) аңлатырға тырышып, Леверье орбитаһы Ҡояшҡа Меркурийға ҡарағанда яҡыныраҡ булған һәм борсоулы йоғонто яһаусы башҡа планета (йәки, бәлки, бәләкәй астероидтар билбауы) булыуын фараз итә[27]. (башҡа аңлатмаларҙа Ҡояштың иҫәпһеҙ-һанһыҙ поляр ҡыҫылыуы ҡарала). Нептунды эҙләүҙә уңыштарға өлгәшкәнгә күрә, уның Уран орбитаһына йоғонтоһон иҫәпкә алып, был гипотеза популярлыҡ яулай, хатта эҙләнгән гипотетик планета Вулкан исемен дә ала. Әммә был планета бер ҡасан да асылмаған[28].

Был аңлатмаларҙың береһе лә күҙәтеүҙәр һынауына бирелмәгәнлектән, ҡайһы бер физиктар гравитация законын үҙгәртергә, мәҫәлән, ундағы дәрәжәнең экспоненцияһын үҙгәртергә йәки есемдәрҙең тиҙлегенә бәйле потенциаль терминдарға ҡушылырға кәрәк тигән радикаль гипотезалар тәҡдим итә башлай[29]. Ләкин был ынтылыштарҙың күбеһе ҡапма-ҡаршылыҡлы була. ХХ быуат башында дөйөм сағыштырмалыҡ күҙәтелгән тәүшартҡа аңлатма бирә. Эффект бик аҙ: релятивистик «өҫтәмә» быуатына ни бары 42,98 дуға секунд тәшкил итә, был дөйөм прецессия тиҙлегенең 7,5 % (1/13) тәшкил итә, шуға күрә классик теория күҙаллаған позицияға кире ҡайтыу өсөн Ҡояш тирәләй Меркурийҙың 12 миллиондан да кәм булмаған әйләнеше кәрәк була. Шуға оҡшаш, әммә бәләкәйерәк тайпылыш башҡа планеталар өсөн дә хас — Венера өсөн быуатына 8,62 секунд, Ер өсөн — 3,84, Марс өсөн — 1,35, астероидтар — 10,05 Икар өсөн[30][31].

Яҡын киләсәктә

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

2018 йылдың 20 октябрендә Европа космос агентлығы (ESA) BepiColombo миссияһын башлап ебәрҙе. Миссия аппараттары Француз Гвианаһындағы Куру космодромынан «Ариан 5» ракетаһында ебәрелә һәм 2025 йылға Меркурийға барып етергә тейеш була. Төркөм 3 модулдән тора: транспорт — 4 ионлы двигателдәр менән йыһазландырылған Mercury Transfer Module ™, ике тикшеренеү орбиталь модуле: планета — Меркурий планета орбитаһы (МПО) һәм магнитосфера — Меркурий магнитосфера орбитаһы (ММО). Европа LRO модуле планетаның өҫкө йөҙөн һәм уның тәрәнәйеүен өйрәнәсәк, ә япон модуле уның магнитосфераһының ММО-һын өйрәнәсәк. Бөтә миссия агентлыҡҡа 1,3 миллиард евроға төшә (яҡынса 1,5 миллиард доллар). Приборҙар планета атмосфераһының составын, уның үҙенсәлектәрен һәм башҡа күп нәмәләрҙе өйрәнер тип көтөлә. Миссия ете йыл дауам итә[32]. «Роскосмос» 2019 йылда ебәрергә планлаштырған Рәсәй «Меркурий-П» космос карабы 2030-сы йылдарҙан да иртәрәк осорола алмай. Был зонд, планлаштырылғанса, тарихта планета өҫтөнә төшкән тәүге йыһан аппараты буласаҡ. Әлеге ваҡытта Рәсәй белгестәре был проектты алдан өйрәнә, төшөрөүсе (посадочный) аппарат концепцияһы һәм фәнни ҡорамалдар составы булдырылған. «Меркурий-П» десант станцияһын Меркурийға ебәреү проекты «Рәсәйҙең 2030 йылға тиклем һәм киләсәккә космос эшмәкәрлеген үҫтереү стратегияһына» инмәй[33].

Иҫкәрмәләр

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]
  1. ↑ 1,0 1,1 1,2 David R. Williams. Mercury Fact Sheet (ингл.). NASA (30 ноябрь 2007). Дата обращения: 12 февраль 2009. Архивировано 22 май 2012 года.
  2. ↑ Solar System Exploration: Planets: Mercury: Facts & Figures. Дата обращения: 9 июнь 2011. Архивировано 22 май 2012 года. 2002 йыл 19 ноябрь архивланған.
  3. ↑ 3,0 3,1 3,2 С. А. Язев. Лекции о Солнечной системе: Учебное пособие. — СПб: Лань, С. 45-56, 2011. ISBN 978-5-8114-1253-2
  4. ↑ 4,0 4,1 Проект «Исследование Солнечной системы», Меркурий
  5. ↑ ESA Science & Technology: Background Science (ингл.). Европейское космическое агентство. Дата обращения: 2009-3-20. Архивировано 22 май 2012 года. 2016 йыл 4 сентябрь архивланған.
  6. ↑ NASA Completes MESSENGER Mission with Expected Impact on Mercury's Surface. Дата обращения: 30 апрель 2015. Архивировано из оригинала 3 май 2015 года.
  7. ↑ Emily Lakdawalla. From Mercury orbit, MESSENGER watches a lunar eclipse. Planetary Society (10 октябрь 2014). Дата обращения: 23 ғинуар 2015.
  8. ↑ Innovative use of pressurant extends MESSENGER's Mercury mission. Astronomy.com (29 декабрь 2014). Дата обращения: 22 ғинуар 2015.
  9. ↑ Уточнённые значения далее идут из открытых источников NASA Goddard Space Flight Center на 2000 г.
  10. ↑ Сколько километров до Солнца? // Вокруг Света.
  11. ↑ C. T. Russell, J. G. Luhmann. Mercury: magnetic field and magnetosphere (недоступная ссылка — история). Дата обращения: 16 март 2007. Архивировано 22 май 2012 года. 2013 йыл 10 октябрь архивланған.
  12. ↑ Mercury Gets a Dose of Extra Iron (ингл.). scienceNOW (21 март 2012). Дата обращения: 22 март 2012. Архивировано из оригинала 28 март 2012 года.
  13. ↑ Астрономы увеличили железное ядро Меркурия. Lenta.ru (22 март 2012).
  14. ↑ Впервые составлена полная карта Меркурия. Lenta.ru (16 декабрь 2009). Дата обращения: 13 август 2010.
  15. ↑ Сведения о Меркурии. Gect.ru: географический информационный проект. Дата обращения: 15 май 2016.
  16. ↑ Меркурий — характеристики и наблюдение. Дата обращения: 7 июнь 2011.
  17. ↑ 17,0 17,1 Strom, Robert G.; Sprague, Ann L. Exploring Mercury: the iron planet. — Springer, 2003. — ISBN 1-85233-731-1.
  18. ↑ Всё о Меркурии. Дата обращения: 9 июнь 2011. Архивировано из оригинала 16 май 2012 года. 2012 йыл 16 май архивланған.
  19. ↑ Алексей Левин. Меркурий — планета, ближайшая к Солнцу. Популярная механика. Дата обращения: 3 март 2011.
  20. ↑ Philippe Blondel, John W. Mason. Solar System Update. Springer-Verlag 2006. ISBN 978-3-540-26056-1.
  21. ↑ Брашнов, Д. Г. Удивительная астрономия / Меламед А. М.. — ЭНАС-КНИГ, 2016. — 208 с. — ISBN 978-5-91921-205-8.
  22. ↑ Tom Stockman, Gabriel Monroe, Samuel Cordner Venus is not Earth’s closest neighbor (инг.) // Physics Today. — 2019. — DOI:10.1063/PT.6.3.20190312a
  23. ↑ Espenak, Fred Transits of Mercury, Seven Century Catalog: 1601 CE to 2300 CE. NASA (21 апрель 2005). Дата обращения: 27 сентябрь 2006. Архивировано из оригинала 28 сентябрь 2006 года. 2006 йыл 28 сентябрь архивланған.
  24. ↑ Zhelyazko Zhelyazkov. Simultaneous Occurrence of Solar Eclipse and Transit of Mercury 6757 July 05. savage-garden.org. Архивировано из оригинала 22 февраль 2012 года.
  25. ↑ Роузвер Н. Т., 1985, с. 9—10
  26. ↑ Clemence G. M. The Relativity Effect in Planetary Motions (инг.) // Reviews of Modern Physics. — 1947. — Т. 19. — С. 361—364. — DOI:10.1103/RevModPhys.19.361  (Тикшерелеү көнө: 12 июнь 2011)
  27. ↑ Le Verrier U. Lettre de M. Le Verrier à M. Faye sur la théorie de Mercure et sur le mouvement du périhélie de cette planète (фр.) // Comptes rendus hebdomadaires des séances de l'Académie des sciences. — 1859. — Т. 49. — С. 379—383.  (Тикшерелеү көнө: 12 июнь 2011) (на с. 383 того же издания Файе, комментируя предыдущую работу, рекомендует астрономам искать ранее не обнаруженный объект, находящийся внутри орбиты Меркурия).
  28. ↑ Baum, Richard; Sheehan, William. In Search of Planet Vulcan, The Ghost in Newton's Clockwork Machine (инг.). — New York: Plenum Press, 1997. — ISBN 0-306-45567-6.
  29. ↑ А. Ф. Богородский. Всемирное тяготение. — Киев: Наукова думка, 1971. Глава 2.
  30. ↑ Gilvarry J. J. Relativity Precession of the Asteroid Icarus (инг.) // Physical Review. — 1953. — Т. 89. — С. 1046. — DOI:10.1103/PhysRev.89.1046  (Тикшерелеү көнө: 12 июнь 2011)
  31. ↑ Anonymous. 6.2 Anomalous Precession. Reflections on Relativity. MathPages. Дата обращения: 22 май 2008. Архивировано 22 май 2012 года.
  32. ↑ Владимир Кузнецов. Космические аппараты, отправленные для изучения Меркурия, прислали первое фото. Нi-news.ru (22 октябрь 2018).
  33. ↑ Cтратегия развития космической деятельности России до 2030 года и на дальнейшую перспективу. Проект. knts.tsniimash.ru. Архивировано из оригинала 20181030 года. 2018 йыл 30 октябрь архивланған.

Әҙәбиәт

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]
  • Гребеников Е. А., Рябов Ю. А. Поиски и открытия планет. — М.: Наука, 1975. — 216 с. — 65 000 экз.
  • Ксанфомалити Л. В. Неизвестный Меркурий // В мире науки. — 2008. — № 2.
  • Маров М. Я. Планеты Солнечной системы. — 2-е изд. — М.: Наука, 1986. — 320 с.
  • Солнечная система / Ред.-сост. В. Г. Сурдин. — М.: Физматлит, 2008. — 400 с. — ISBN 978-5-9221-0989-5



Сатурн Был астрономия буйынса тамамланмаған мәҡәлә. Һеҙ мәҡәләне төҙәтеп һәм тулыландырып проектҡа ярҙам итә алаһығыҙ.
«https://ba.wikipedia.org/w/index.php?title=Меркурий&oldid=1269179» битенән алынған