Барынтабын (ырыу)
Барынтабын |
Барын — башҡорттарҙың табын ҡәбиләһе составындағы ырыуы.
Башҡорттарҙан башҡа, 'барын' ('баарын' формаһында) ҡырғыҙҙарҙың этнонимияһында теркәлгән: баарын багыш ҡәбилә төркөмөнә инә. Ҡырғыҙ баарындарының тамғаһы —башҡорт барындары тамғаһы менән тиңләшә[1]. Барындар шулай уҡ ҡырым татарҙарында һаҡланған.
Ырыу бүленештәре
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]Барын (ырыу бүленештәре: бурус, бәрәкән, бутис, дәржимэн, дәүләтбай, ҡаҙаҡ, ҡалмаҡ, ҡараелкә, ҡара угеҙ, ҡолой, көҙән, ҡуй-һары, ҡостанай, ҡызылбаш, ҡырғыҙ, кәрим, кәсәк, мышар, мостафа, өрөк, соҡор, сүбәй, сүтәк, сысҡан, табын, туҡтағол, толоптар, төркмән, туңғатар, тәкә, төпәй, уңғар, һайыҫҡан, сәпәш, һарт, хөппөс, һыҙғы, шуран, әйле, аҡкүнсүк, алаҡай, буранғол, илек аймағы, имел, иҫәнғол, ҡаҙаҡ, ҡалмаҡ, ҡатай, сыуаш, таҙ, татар, тауыҡ, торна, исмәғил, юлыш).
Тораҡ пункттар
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]Дер. Суюндуково (Учалинский район Республики Башкортостан), д. Бакаево, д. Куйсаново Курганской области и другие.
Этноним
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]Этноним 'барын' связан с названием монгольского племени бааринов.
Этническая история
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]Барын, баарын (по Г. Е. Грумм-Гржимайло — барин, байрин) — коренные монголы. В конце XIII в. монгольский род баарин кочевал в бассейне Селенги[2].
Рашид ад-Дин подробно описывает племя баарин, которое «близко к племени дурбан» и «ответвилось от их корня». В борьбе Чингисхана с Джамухой баарины сначала были на стороне последнего, но вскоре согласно Рашид ад-Дину, перешли «на службу к Чингисхану». Впоследствии из «монгольского племени» баарин вышло много эмиров, «приближенных Чингисхана»[3]. Монгольское происхождение барын-табынцев иллюстрируется также их поздней генеалогией, которая начинается с Барына и Дули (Тули) — одного из энергичных чингисидов в правящей династии Ак-Орды в XIV в., отца Тохтамыша.
Миграция барынцев на запад и включение их в табынскую группу произошли, видимо, в XII—XIII вв. Известно, что в 1206 г. Чингисхан, покорив енисейских кыргызов, отдал их в удел баарину Хорчи. В период борьбы Чингисхана и Джамухи часть бааринов бежала к кара-китаям; этот путь кочевникам-бааринам был знаком и раньше. В Семиречье баарины оказались в этническом окружении кара-китаев, найманов, а также дулатов и усуней, не потерявших тесных связей с ушедшими в западные степи табынцами. Часть бааринов примкнула к набиравшему силы табынскому объединению, часть осталась в Семиречье, а позднее присоединилась к киргизам Тянь-Шаня[1].
Территория расселения
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]Башкирские барыны живут преимущественно в верховьях реки Урал, в Зауралье. Территория Учалинского района Башкортостана, частично сёла Аргаяшского, Чебаркульского, Сосновского, Уйского районов Челябинской области, некоторые деревни Сафакулевского района Курганской области.
Крымские барыны принадлежали к одному из четырех знатных родов, которые избирали одного из представителей рода Гирей (Герай), обязательно Чингизида, Крымским ханом, поднимая его на белой кошме.
Һылтанмалар
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]Башкирское родословие: Барын, Табын и Ирэкте 2016 йыл 9 май архивланған.
Библиография
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]Ҡалып:Башкирские племена Ҡалып:Этносы тюрко-монгольского происхождения