Крал Ҡыҙы кәшәнәһе
| Крал Ҡыҙы кәшәнәһе | |
| Нигеҙләү датаһы | XV быуат |
|---|---|
.jpg) | |
| Дәүләт |
 Төньяҡ Македония |
| Административ-территориаль берәмек | Скопье |
| Мираҫ статусы | heritage site in North Macedonia[d] |
 | |
 Крал Ҡыҙы кәшәнәһе Викимилектә | |
Крал Кызы төрбәсе (макед. Турбе на кралската ќерка, төр. Kral Kızı Türbesi, серб-хорв. Kral K'zi) — Төньяҡ Македонияның Скопье ҡалаһында, изге Кирилл һәм Мефодий Скопье университетының тәбиғи фәндәр һәм математика факультетынан йыраҡ түгел урынлашҡан Босния принцессаһын арналған маҙар. 2014 йылда, 1963 йылғы ер тетрәүҙән һуң, ҡәбер Македония Мәҙәниәт министрлығы тарафынан, Босния һәм Герцеговинаның мәҙәниәт һәм спорт министрлығының финанс ярҙамы менән үҙгәртеп ҡорола[1].
Ғалимдар һәм урындағы халыҡ араһында дилемма барлыҡҡа килгән: бер нисә урында төрбәһе булған дини урынмы, әллә шәхси культы? «Крал Ҡыҙы кәшәнәһе» исламдың көнсығыш объекттары араһында, шулай уҡ Балҡан ярымутрауында Македония-Босния мәҙәни мираҫы объекттары араһында билдәле урын алып тора.
Тарихы
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]
Тарихи сығанаҡтарҙа кәшәнәнең ҡасан төҙөлгәнлеге тураһында мәғлүмәт юҡ. Кәшәнә йәки уның ҡалдыҡтары буйынса уның йәшен билдәләй алырлыҡ Изге Яҙмалар һаҡланмаған, шулай ҙа XVI быуат аҙағында XVI быуат башында төҙөлгән тип ышаныс менән әйтә алабыҙ.
Ҡайһы бер тикшеренеүҙәр, айырыуса Вера Гордеевич тарафынан яҙылған хеҙмәттә былай тиелгән: Скопьела Король ҡыҙы ҡәбере, Балҡан ярымутрауында Ғосман хакимлығының беренсе осорҙарына ҡараған мәҙәни һәм дини экспонат тураһында, тарихи факттарҙың тигеҙһеҙлеге арҡаһында йәшен билдәләй алмайбыҙ. Смайл Сотис, Скопье Александр I мәҙрәсәһе шәкерте булараҡ, кәшәнә тарихы менән ҡыҙыҡһына, ошо фактты иҫәбепкә алмау мөмкин түгел. Уның үлеме хаҡында мәғлүмәт юҡ, шуға күрә беҙ ул ваҡытта ҡара вуаль кейеп саф һауала йөрөү — ҡайғы билдәһе тип һығымта яһай алмайбыҙ. Ҡара төҫтөң климат менән бәйле булыуы логик. «Сабырлыҡ, гигиена, һәм дингә ышаныу баҫылҡылыҡ менән асыҡ айырылып торған Босния батшаһы һәм тол ҡалған ҡыҙ Катарина иҫтәлегенә» Королева портреты Ватиканда, Сисин капеллаһында, Косимов Россель, Рим папаһы Сикт IV янында һаҡлана.
Икенсе версия буйынса, Босния принцы һәм Сигизмунд принцессаһы Катарина Истанбулға йүнәлгән. Исхаҡ Бей Бег Исхаҡ улы, сик буйы хеҙмәтенең аристократы, сәйәхәттең именлеге өсөн яуаплы булған. Шул ваҡытта принцесса ауырып китә, уны дауаларға тырыштылар, тик ул үлеп ҡала, ә Сигизмунд Истанбулға юлын дауам итә. Йәш принцессаның үлеме тураһында мәғлүмәт алғас, Ғосман Солтаны Мәхмәт II кәшәнә төҙөргә бойора. Был солтандың теләге була. Боснияла Сигизмунд һәм Катарин исламды ҡабул итәләр, шуға күрә улар ҡулға алынған кеше түгел, ә ирекле кеше булғандар. Уларҙың Ислам динен ҡабул итеүе, Катерина аристократ һәм мосолман ҡыҙы булараҡ кәшәнә төҙөү батша өсөн мөһим булған. Уларға мосолман исемдәрен ҡабул итеү шарты ҡуйылмаған.
Эпилог
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]Мосолмандар Скопье ауылы янында төрбәгә килә һәм шәм ҡуялар. Серсем Али-баба Текке шәйехтәре ҡәберлекте тәртиптә тоталар. Улар ата-бабаларыбыҙ ерендә ете табуттың («Yadi tabut») береһе ерләнгән тип уйлайҙар.
Сигизмунд князе Истанбулда һәм Карахисар Бей титулын ала. Тарихи сығанаҡтар уны Исхаҡ-бей Крал-уғлы (Крал-уғлы, батша улы) булараҡ теркәлә, сөнки ул Караси Сандибей өлкәһендә Бей титулында булған. Фарсы (1488) һуғышында еңелгәндән һуң, ул Мысыр халҡына әсирлеккә эләгә. Ул 1490 йылдан һуң тарихи сығанаҡтарҙа телгә алынмай, был уның вафат булыуы тураһында һөйләй. Ул Грециянең Сере ҡалаһында Халидия Текке янындағы зыяратта ерләнгән.
Хәҙерге торошо
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]1963 йылғы ер тетрәү ваҡытында емерелгәнгә тиклем, төрбәнең гармониялы архитектураһы, күләме һәм эстетик күренеше — был урындың уникаль биҙәге булып торған. Үҙ структураһы буйынса ул таш блоктарҙан квадрат нигеҙ һалынған асыҡ типтағы мавзолейға ҡарай. Дүрт аркалы колонналар өҫтән ҡапланған. колонналар нигеҙендә һылап эшләнгән форма ҡалдырылған төҙәтелеп бөтмәгән һәм онотолған. Тик принцесса ҡәбере һәм кәшәнә нигеҙҙәре генә беленеп тора.
Беҙҙең көндәрҙә мавзолейға килеүселәр бик күп, һәм һуңғы ваҡытта ул һәләк булған һәм яратҡан туғандары өсөн шәм ҡуя торған урынға әүерелде. Халыҡ традицияһында был урын — рухи урын тип һанала. Был таш ҡалдыҡтарын һәм башҡа аҙмы-күпме һаҡланған артефакттарҙы файҙаланып, тиҙ арала аяҡҡа баҫтырыу бөгөнгө көн талабы. «Принцесса мавзолейы», «Корольнең кыҙы төрбәһе» йәки «Босния принцессаһы кәшәнәһе» боронғо ислам Көнсығыш һәм сакраль фәндәр даирәһенә инә. Был Ғосман-Босния ҡомартғыһы булараҡ иҫәпләнә. Кәшәнә Төньяҡ Македония һәм уның тарихында билдәле бер әһәмиәткә эйә.
Иҫкәрмәләр
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]- ↑ Реконструиран споменикот на културата Турбето на Крал Кзи (Macedonian), Министерство за кулура на РМ (25 December 2014). 24 ғинуар 2016 тикшерелгән. 2016 йыл 31 ғинуар архивланған.
Сығанаҡтар
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]- Миљенко С. Филиповић, Краљ К’зи; in: Југословенски историјски часопис, год. V, св. 1-2.
- В. Ђорђевић, Гроб «Краљеве кћери» у Скопљу (Краљ К’зи); in: Јужни преглед, бр. 11-12, Скопље, новембар-децембар 1934, 453—457.
- С. Софтић, Муслиманске старине у Скопљу; in: Скопски гласник, бр. 294, Скопље 1934.
- Крум Томовски, Преглед на позначајните турбиња во Македонија; u: Зборник на техничкиот факултет 1957/58, Скопје 1957/58, 95/111; also: L. Bogojević, Les turbés de Skopje; u: Estratto dagli alti sel secondo congresso internazionale di arti turca, Pls. XI—XIV, Napoli 1965, 31-39.
- Реџеп Шкријељ (Redžep Škrijelj), Мухаџирската криза и населување на Бошњаците во Македонија (1875—1901), Bigoss, Скопје 2006, 225—227; Also, R. Şkriyel, Kral Kızı Türbesi — Makedonya’daki Boşnakların en eski anıtı;in: 18 ULUSLARARASI HIDIRELLEZ BAHAR ŞENLIKLERİ FESTIVALİ (Zbornik radova), Valandova 2009.