Крутики (ҡаялар)

Крутики
Дәүләт	Рәсәй

Тышҡы һүрәттәр
	Крутики ҡаялары (1980-се йылдар: Түргеяҡ күлендә һыу кимәле күтәрелгәнгә тиклем)
	Крутики ҡаялары ҡыш
	Крутики ҡаялары: түбәһе
	Крутики ҡаяларының төп ҡая массивы: күлдән панорама
	[https://uraloved.ru/images/mesta/chel-obl/miass/turgoyak-2.jpg Көньяҡ яғынан яхт-клуб, Крутики өҫтөндәге беседка, Кесе Урал һырты һәм Крутой Ключ тауы күренештәре

Крутики ҡаялары — Көньяҡ Уралда (Рәсәй), Силәбе өлкәһендә, Түргеяҡ күленең төньяҡ-көнсығыш ярында, Мейәс ҡалаһы пляжынан һәм Түргеяҡ ҡасабаһынан төньяҡтараҡ урынлашҡан гранит ҡаялар. Оҙонлоғо яҡынса 1,5 км. Туристар һәм альпинистар араһында киң танылған. Крутики ҡаяларында булыу 1990-сы йылдар башына тиклем 55-се Бөтә Союз туристик маршрутына ингән була.

Топонимика

«Крутик» урыҫ халыҡ һөйләштәре буйынса, «йырындың йәки йылғаның текә яры», «текә яр», «ярлау» тигәнде аңлата.

Легенда

Крутики тарихы һәм Түргеяҡ күленең атамаһы барлыҡҡа килеүе тураһында легенда бар: Тур исемле егет һәм уның һөйгәне Гояк тураһында. Тур бай ғаиләнән сыҡҡан, ә Гояк — ярлы крәҫтиән ҡыҙы була. Турҙың ата-әсәһе өйләнергә рөхсәт бирмәйҙәр. Яҙмыш уларға бергә булырға бирмәҫен аңлап, ғашиҡтар, Мәңгелектә берләшеү өсөн, ҡаялы ярҙан күлгә һикерергә булалар. Риүәйәт буйынса, һуңғы моментта егет ҡурҡып ҡала һәм һыуға һикермәй, ә Гояк һыу төбөндә юғала. Ҡото алыныуҙан Тур ташҡа әйләнә, мәңгелеккә күл буйында ҡая рәүешендә ҡала. Ошонан һуң күл ТурГояк (Тургояк) тип атала башлай.

Иҫтәлекле урындары

Крутики ҡаяларынан Түргеяҡ күленә, Вера ярымутрауына, Заозёрный һыртына, Пугачев, Йүкәле һәм Варган тауҙарына матур панорамалы күренеш асыла.

Крутики — Силәбе өлкәһе спортсы-ҡаяға менеүселәренең һәм альпинистарының күнекмә һәм ярыш урыны.

Ҡаяла ике иҫтәлекле таҡтаташ урынлаштырылған: альпинист В. Жигаревҡа һәм водолаз С. Колесниковҡа.

Галерея

• 
  Крутики: түбәһре янында
• 
  Крутики: яхт-клубы рейдының бер өлөшө
• 
  Крутики: түбәһе панорамаһы
• 
  Крутики: түбәһе
• 
  Крутики ҡаяһынан Заозерный һәм Варган тауҙары күренеше
• 
  Крутики ҡаяһы (төньяҡ мороно)
• 
  Ҡыш Түргеяҡ күленән Крутики күренеше
• 
  Ҡыш Түргеяҡ күленән Крутики күренеше

Әҙәбиәт

• Крутики, скальные утёсы // Миасс. Энциклопедический словарь
• Миасс. Словарь географических названий / Сост. Стрельников С. М. — Златоуст: Изд. С. М. Стрельникова, 1995. С. 22—23.
• По Южному Уралу: туристские маршруты 171-99-01 (55), 171-90-02 (371). — М.: Главное управление геодезии и картографии при Совете Министров СССР, 1975.
• Сементовский В. Н. Тургояк. 1916. — 60 с.
• Сементовский В. Н. Жемчужина Южного Урала. Озеро Тургояк // Природа и люди. 1913. № 15. С. 225—228.