Лапландия ҡурсаулығы
| Лапландия ҡурсаулығы | |
|---|---|
 Ҡурсаулыҡ Мурманск өлкәһе картаһында | |
| Категория МСОП — Ia (Ҡәтғи тәбиғи резерват) | |
| Төп мәғлүмәт | |
| Майҙаны | 278 435 га |
| Нигеҙләнгән ваҡыты | 17 ғинуар 1930 йыл |
| Урынлашыуы | |
| 67°49′00″ с. ш. 32°28′10″ в. д.HGЯO | |
| РФ субъекты | Мурманск өлкәһе |
| Яҡындағы ҡала | Мончегорск |
laplandzap.ru | |
 Лапландия ҡурсаулығы Викимилектә | |
Лапландия ҡурсаулығы (рус. Лапла́ндский госуда́рственный приро́дный биосфе́рный запове́дник) — Мурманск өлкәһендәге ҡурсаулыҡ. Ҡурсаулыҡ базаһы Лапландия ҡурсаулығы ауылында урынлашҡан.
Европала иң ҙур һаҡланыусы тәбиғәт биләмәләренең береһе. Ҡурсаулыҡ майҙаны 278 435 гектар тәшкил итә (шул иҫәптән һыу майҙаны — 8574 гектар). Ҡурсаулыҡтың төп байлығы — башланғыс торошон һаҡлаған ҡырағай тәбиғәте.
Рәсәйҙә иң боронғоларҙың береһе. 1930 йылда боландарҙың ҡырағай популяцияһын һәм «бөтә географик ландшафтты тәүторошта» һаҡлау маҡсатында ойошторола.
Бер нисә экологик экскурсия маршруты бар.
Тарихы[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]
Ленинград өлкә башҡарма комитетының 1930 йылдың 17 ғинуарындағы ҡарары буйынса ойошторола. 1951 йылда ябыла, тағы ла биш йылдан асыла, 1961—1965 йылдарҙа Кандалакша ҡурсаулығы филиалы булып иҫәпләнә[1]. 1965 йылда элекке сиктәренә тиклем тиерлек тергеҙелә.[2]. 1983 йылдың 13 сентябрендә көнбайыш сигендә «Североникель» заводынан атмосфера ташландыҡтарын сығарыу һөҙөмтәһендә һәләк булған тайганың бәләкәй участкаһын компенсациялау өсөн 129577 гектар өҫтәмә ала. Был ҡурсаулыҡ майҙанын 2 тапҡырға тиерлек арттыра[2][1].
1985 йылдың 5 февралендә ЮНЕСКО ҡарары менән Лапландия ҡурсаулығы Бөтә донъя биосфера резерваттары селтәренә индерелә[2].
1995 йылда Лапландия ҡурсаулығы етәкселеге «Әкиәти Лапландия — Ҡыш бабай биләмәһе» проектын башлап ебәрә. Ҡыш бабай тирмәһе Чунозеро күле буйында урынлашҡан[3].
Физик-географик урыны[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]
Имандра күле ярында һәм Мончетундра һәм Чунатундра тау һырттарында урынлашҡан. Ҡурсаулыҡ аша Аҡ һәм Баренц диңгеҙҙәренең һыу айырғысы үтә. Һаҡланыусы биләмәнең рельефы тигеҙһеҙ, бейеклеге 600 метрҙан алып 1114 метрға тиклем булған тау һырттарын үҙ эсенә ала. Ҡурсаулыҡтың төп тау һырты — Чунатундра — төньяҡтан көньяҡҡа табан 40 км һуҙылған.
Ҡурсаулыҡта түбәндәге ландшафт төрҙәре бар:
- урмандар — территорияның 55 %
- тундра — 30 %
- һаҙлыҡ — 8,4 %
- ҡаялар, яланғас тауҙар һәм ташлы һибелмәләр — 6 %
- күлдәр — 2,5 %
- йылғалар һәм шишмәләр — 0,4 %.
Ландшафы урман, тау-тундра һәм һыу ландшафтарына бүленә. Йылғалары Чуна (бассейны тулыһынса ҡурсаулыҡта), Нявка, Мавра, Кислая, Вита һәм башҡалары киң түгел, әммә шәп аға[1].
Флора и фаунаһы[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]
Эшмәкәрлеге[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]
Лапландия ҡурсаулығы ғилми хеҙмәткәрҙәре төньяҡ тайганың тәбиғи комплекстарында, Кольский ярымутрауының тау тундраларында һәм күлдәрендә тәбиғи процестарҙы, ҡырағай төньяҡ боланының мәктәп популяцияһы экологияһы үҙенсәлектәрен өйрәнә һәм уларҙың һанын тергеҙеү сараларын эшләй. Совет власының һуңғы йылдарында сәнәғәттең атмосфераға йоғонтоһон тикшереүгә баҫым яһала[1].
Иҫкәрмәләр[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]
- ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 Дежкин В. В. В мире заповедной природы. — М.: Сов. Россия, 1989. — 256 с.: ил. — С. 182—183.
- ↑ 2,0 2,1 2,2 Краткая история заповедника. Архивировано из оригинала 4 октябрь 2013 года. // Лапландский государственный природный биосферный заповедник
- ↑ В России появилась ещё одна родина Деда Мороза. Дата обращения: 12 февраль 2012. Архивировано из оригинала 22 ноябрь 2013 года.
|
Лапландия ҡурсаулығы Викимилектә |
|---|
Әҙәбиәт[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]
- Семёнов-Тян-Шанский О. И. Лапландский государственный заповедник: Научно-популярный очерк. — Мурманск: Мурманское книжное издательство, 1960. — 136 с. — 2000 экз.
- Семёнов-Тян-Шанский О. И. Лапландский заповедник: Научно-популярный очерк. — 2-е изд., перераб. и доп. — Мурманск: Мурманское книжное издательство, 1975. — 248, [16] с. — 30 000 экз.
- Семёнов-Тян-Шанский О. И. Лапландский заповедник: Фотоальбом / Сост., авт. текста О. И. Семенов-Тян-Шанский, Н. Н. Дельвин. — М.: Советская Россия, 1984. — 160 с. — 50 000 экз.
- Семенов-Тян-Шанский О. И., Гилязов А. С. Птицы Лапландии. — М., Наука, 1991.
Һылтанмалар[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]
- Сайт заповедника
- Страница на сайте особо охраняемых природных территорий. Архивировано из оригинала 11 ғинуар 2012 года.
- Страница на сайте особо охраняемых природных территорий. Архивировано из оригинала 2 март 2014 года.
- Лапландский заповедник: Чуна- и Мончетундра. Водопады и горные плато
Һүҙлектәр һәм энциклопедиялар | |
|---|---|
| Норматив контроль | VIAF: 303952950 |
