Мортазин Әхмәҙей Фәүәрис улы

Мортазин Әхмәҙей Фәүәрис улы
	Мортазин Әхмәҙей Фәүәрис улы
Заты	ир-ат
Тыуған көнө	1883
Тыуған урыны	Ырымбур губернаһы, Рәсәй империяһы; Башҡортостан Республикаhы, РСФСР; Учалы районы; Көсөк-Маяҡ ауылы, Амангилде ауыл Советы, Учалы районы
Вафат булған көнө	8 декабрь 1937

Википедияла Мортазин фамилиялы башҡа кешеләр тураһында мәҡәләләр бар.

Мортазин Әхмәҙей Фәүәрис улы (1883—1937) — башҡорт милли-азатлыҡ хәрәкәте эшмәкәре. Күбәләк-Тиләү улусы башҡарма комитеты рәйесе.

Биографияһы[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]

Мортазин Әхмәҙей Фәүәрис улы 1883 йылда Ырымбур губернаһы Верхнеурал өйәҙе Күбәләк-Тиләү улусы Көсөк ауылында (хәҙерге Башҡортостан Республикаһының Учалы районы Көсөк-Маяҡ ауылы) тыуған. Муса Мортазиндың ике туған ағаһы.

Ауылда мәҙрәсә тамалай. Батша армияһында хеҙмәт итеп ҡайта. Беренсе донъя һуғышы башланғас, уны ҡабаттан армияға саҡырталар. Бында ул өлкән унтер-офицер званиеһы дәрәжәһенә етә. 1917 йылда 42-се пехота дивизияһында хеҙмәт итә. Коммунистар партияһы сафына алына. Хеҙмәттән ҡайтҡас, Әхмәҙей Мортазин Верхнеурал өйәҙе советы ағзаһы итеп һайлана. Күбәләк-Тиләү улысында совет власын урынлаштырыуҙа ҡатнаша. «1918 йылда мин Верхнеурал ҡала өйәҙ советында хеҙмәт иттем. Шул уҡ йылда өйәҙ советы мине Мәскәүгә съезға ебәрҙе һәм Мәскәүгә китеп барышлай Өфө тирәһендә мине аҡтар тотоп алдылар, улар мине Верхнеуралға оҙаттылар», — тип яҙа үҙе тураһында Ә. Мортазин^[1]. Верхнеуралға ҡайтып барған саҡта Ҡаҙаҡҡол ауылында уны аҡтар яғында ойошторолоп ятҡан 1-се Башҡорт кавалерия полкына алып ҡалалар. Артабан ул ошо полк составында 1919 йылдың февралендә ҡыҙылдар яғына сыға. Март аҙағында Муса Мортазиндың полкы кире аҡтарға ҡушыла. Әхмәҙей Мортазин да уның составында йөрөй.

1919 йылдың авгусында Мортазиндың полкы Айырым Башҡорт кавалерия бригадаһы итеп үҙгәртелә. Ҡыҙылдар яғына ҡабаттан сыҡҡан саҡта Әхмәҙей Мортазин бригаданың тәьминәт бүлеге начальнигы, артабан 5-се (һуңынан 27-се) полктың хужалыҡ бүлеге начальнигы булып хеҙмәт итә. Бригада менән Урал фронтында — казактарға ҡаршы, 1920 йылда поляктарға ҡаршы һуғышта ҡатнаша ^[1].

Муса Мортазин үҙенең китабында яҙыуынса, Әхмәҙей Мортазин Польша фронтында күрһәткән батырлыҡтары өсөн Ҡыҙыл Байраҡ ордены менән бүләкләнә. Әммә «РСФСР-ҙың Ҡыҙыл Байраҡ ордены һәм почетлы революцион ҡоралы менән наградланғандар исемлеге»ндә (Мәскәү, 1926) уның исем-фамилияһы күрһәтелмәгән, әммә ундай осраҡтар булған һәм Муса Мортазиндың туғаны Әхмәҙейҙең наградланыуы тураһындағы һүҙҙәренә ышанып булалыр.

Фронттан ҡайтҡас, Әхмәҙей Мортазин Күбәләк-Тиләү улысы башҡарма комитеты рәйесе итеп һайлана, һуңынан Арғаяш кантонында эшләй.

1921 йылда партия сафтарын таҙартыу эше башлана. 1921 йылдың ноябрендә РКП(б)-ның Тамьян-Ҡатай кантоны комитеты Әхмәҙей Мортазиндың аҡтар яғында һуғышыуын иҫкә төшөрә. Әхмәҙей Мортазин, беренсенән, партия стажын арттырып күрһәтеүҙә һәм, икенсенән, Колчак армияһында командирҙар составында булыуҙа һәм (Абаимовтың шәхси ғаризаһы буйынса) генерал Анненков етәкселегендә ҡыҙыл полктарҙы тар-мар итеүҙә ҡатнашыуҙа ғәйепләнә. Советтарға ҡаршы эшмәкәрлеге тураһында башҡа ғаризалар ҙә була. Әхмәҙей Мортазин партиянан сығарыла. Тартып алынған партибилеты уның «Личное дело»һында һаҡлана (ЦГАОО РБ. Ф.22. Оп.2. Д.492.)^[1].

Ә. Мортазиндың партия билетында бик ҡыҙыҡлы мәғлүмәттәр теркәлгән. «Были ли за границей и где» тигән графала: «в Японии и Китае», — тип яҙылған. Әхмәҙей Мортазин был илдәргә ҡасан һәм ни рәүешле барғаны билдәһеҙ.

1930-сы йылдарҙың аҙағында Учалы алтын приискыларында эшләй. 1937 йылдың 24 авгусында Әхмәҙей Мортазин НКВД тарафынан ҡулға алына. Был ваҡытта Муса Мортазин да НКВД органдары ҡулы аҫтында була. Өс айҙан ашыу төрмәлә утырғандан һуң, 1937 йылдың 8 декабрендә, Ә. Ф. Мортазин атып үлтерелә.

1956 йылдың 16 июнендә реабилитациялана.

Иҫкәрмәләр[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]

↑ ^1,0 ^1,1 ^1,2 [1]

Һылтанмалар[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]

Азат ЯРМУЛЛИН. Комбриг Мортазин һәм уның яуҙаштары. 57-59 биттәр.

[Азат_ЯРМУЛЛИН-1] 1,0 ^1,1 ^1,2 [1]

[1]