Норлат районы
| Норлат районы | |
| Байраҡ[d] | Герб[d] |
 |  |
| Нигеҙләү датаһы | 10 август 1930 |
|---|---|
 | |
| Рәсми атамаһы | Нурлатский район |
| Дәүләт |
 Рәсәй |
| Административ үҙәк | Норлат |
| Административ-территориаль берәмек | Татарстан Республикаһы һәм Татар Автономиялы Совет Социалистик Республикаһы[d] |
| Халыҡ һаны | 53 200 кеше (2021)[1] |
| Майҙан | 2309 км² |
| Рәсми сайт | nurlat.tatarstan.ru |
.svg) | |
| |
 | |
 Норлат районы Викимилектә | |
Норлат районы (татар. Norlat rayonı, Норлат районы) — Рәсәй Федерацияһы Татарстан Республикаһы составындағы административ-территориаль һәм муниципаль берәмек (муниципаль район)
Административ үҙәге — Норлат.
Географияһы
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]Республиканың көньяғында урынлашҡан. Татарстан Республикаһының Әлки, Алексеевск, Аксубай, Сәрмәсән райондары, Һамар өлкәһе (Кошкинский һәм Челно-Вершинский райондары), Ульяновск өлкәһе (Новомалыклинский районы) менән сиктәш.
Иң ҙур йылғалары — Оло Сәрмәсән, Ҡондорса, Оло Сульча.
Район территорияһы буйынса Мәскәү — Ульяновск — Өфө тимер юл магистрале үтә.
Тарихы
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]Район территорияһы 1920 йылға тиклем Ҡазан губернаһы Чистай өйәҙе һәм Һамар губернаһы Мәләкәс өйәҙенә ингән, 1920 йылдан алып 1928 йылға — Татар АССР-ының Чистай кантонына һәм Һамар губернаһы Мәләкәс өйәҙенә, 1928 йылдан 1930 йылға тиклем — Чистай кантонына ингән.
1930 йылдың 1 авгусында Октябрь районы тип үҙгәртелә.
1958 йылдың 16 июлендә район составына бөтөрөлгән Тельман районы территорияһының күпселек өлөшө ҡушыла.
1963-1965 йылдарҙа район сиктәре: башта реформа сиктәрендә эреләтеү арҡаһында бөтөрөлгән райондар иҫәбенә, унан һуң реформа барышында бөтөрөлгән райондарҙы тергеҙеү һөҙөмтәһендә ҙур үҙгәрештәр кисерә.
1987 йылдың 19 авгусында район биләмәһе составына, Яңы Тумба ауылын да индереп, Әлки районының бер өлөшө тапшырыла.
10 декабря 1997 года Октябрьский район переименован в Нурлатский.
Халҡы
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]| Халыҡ иҫәбе | ||||||
|---|---|---|---|---|---|---|
| 2002[2] | 2005[3] | 2006[4] | 2007[5] | 2008[6] | 2009[7] | 2010[8] |
| 29 969 | ↘29 176 | ↘29 012 | ↘28 850 | ↗60 550 | ↘28 671 | ↘27 519 |
| 2011[9] | 2012[10] | 2013[11] | 2014[12] | 2015[13] | 2016[14] | |
| ↗60 011 | ↘59 648 | ↘59 487 | ↘59 182 | ↘58 718 | ↘58 290 | |
- Урбанизация
- Милли составы
2010 йыл башына ҡарата районда 60444 кеше йәшәгән, шул иҫәптән ҡалала - 32,2 мең кеше. Улар араһында татарҙар — 52 %, сыуаштар — 25 %, урыҫтар — 21 %, башҡа милләт вәкилдәре — 1 %.
- Карталары
 |
 |
Муниципаль-территориаль ҡоролошо
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]Норлат муниципаль районында 1 ҡала һәм 26 ауыл биләмәһе һәм улар составында 83 тораҡ пункт иҫәпләнә[15]е[16].
Тораҡ пункттары
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]Мәғарифы
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]Норлат муниципаль районы мәғариф системаһында эшләй уртаса 41урта, 1 гиназия, 3 төп, 15 башланғыс дөйөм белем биреү мәктәбе 7959ҡурғаусы, 8-се төр коррекционөйөм белем биреү мәктәп-интернаты 156 төрҙәре менән уҡый, һөнәрселек-99, өҫтәмә белем биреү учреждениеһы 1-се балалар-үҫмерҙәр үҙәге, 31 мәктәпкәсә белем биреү учреждениеларында балалар менән ҡурғаусы 2525. 2007 йылдарҙа райондың белем биреү учреждениеларында яңы күренештәр асыла: был МОУ "Татар башланғыс мәктәп-балалар баҡсаһы «Алсу» с. 158 баланы ҡурғаусы. Уларҙың 115-е дошколенок, 43 1-4 класс уҡыусыһы. 1499 райондың белем биреү учреждениелары педагогтарының һәм уҡыусыларҙы уҡытыу, тәрбиәләү менән мәшғүл, улар 1156 (77 %) аттестовать, 48 (4 %) юғары квалификация категорияһына эйә кеше, 576(50 %)-1, 532(46 %)-2 квалификация категорияһы, 79 % юғары белемле була. Альметевский райондарҙа вәкиллектәр эшләй нефть институтын, Ҡазан дәүләт ауыл хужалығы академияһы филиалы, Мәскәү дәүләт иҡтисад, статистика һәм информатика, тисби вәкиллеге менән идара итеү академияһы,ҡазан университетының технология колледжы әҙерлек булды.
Иҡтисады
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]Тәбиғәт байлығы булған нефть районының төп, райондың иҡтисады өсөн хәл иткес әһәмиәткә эйә булды, шуға күрә мөһим тармағы булып тора һәм эшкәртеү сәнәғәте ширҡәте. Эре сәнәғәт предприятиелары урынлашҡан райондар һыу НГДУ «Норлатнефть» АО «Татнефть», ОАО «Татнефтепром-Зюзеевнефть», ОАО «Кондурчанефть», ОАО «Бенток», быраулау эштәре идаралығы Нурлатский ООО «Татнефть-быраулау» ЯСЙ, «шәкәр Нурлатский» һ. б.
Транспорты
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]Ж районында магистраль аша үтә.-да. Мәскәү яғынан – Ульяновск – Өфө. Һәм районы пункты станцияһы станцияһы (көнбайыштан көнсығышҡа):
- 1073 км (потоцкийҙарҙың), Норлат (ст), 1081 км (ст), 1084 км (о.п.), Клиновка (сәфәр).
Төп автомобиль: 16К-0098 "Норлат – Аксубаево – Чистополь" (н Ҡазан), 16К-0131 "Норлат – Кузайкино" (н Әлмәт) Норлат һәм уны дауам – Бесәй – Борм (н Һамар, Ульяновск), Норлат – Челно-Түбәһе, Мамыково – Билярск.
Киң мәғлүмәт саралары
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]Район гәзитендә баҫылған «Дуҫлык» — «Дуҫлыҡ» — «Тусло» татар, сыуаш һәм рус теле.
Бди һәм райондар территорияһы сиктәрендә, уның өсөн "Телерадиокомпанияһы "Норлат" (филиал АО "Татмедиа"). Сығарылыш сыға рус, татар һәм сыуаш телдәрендә.
Әҙәбиәт
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]- Татарский энциклопедический словарь. — Казань, 1999.
Иҫкәрмәләр
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]- ↑ Итоги Всероссийской переписи населения 2020 года (по состоянию на 1 октября 2021 года) (урыҫ)
- ↑ Всероссийская перепись населения 2002 года. Том. 1, таблица 4. Численность населения России, федеральных округов, субъектов Российской Федерации, районов, городских поселений, сельских населённых пунктов - райцентров и сельских населённых пунктов с населением 3 тысячи и более. Архивировано 3 февраль 2012 года.
- ↑ Административно-территориальное деление (АТД) за 2005 год. Дата обращения: 29 март 2015. Архивировано 29 март 2015 года.
- ↑ Административно-территориальное деление (АТД) за 2006 год. Дата обращения: 29 март 2015. Архивировано 29 март 2015 года.
- ↑ Административно-территориальное деление (АТД) за 2007 год. Дата обращения: 29 март 2015. Архивировано 29 март 2015 года.
- ↑ Республика Татарстан. База данных показателей муниципальных образований на 1 января 2008-2014 годов
- ↑ Численность постоянного населения Российской Федерации по городам, посёлкам городского типа и районам на 1 января 2009 года. Дата обращения: 2 ғинуар 2014. Архивировано 2 ғинуар 2014 года.
- ↑ Численность и размещение населения республики Татарстан. Итоги всероссийской переписи населения 2010 года
- ↑ Оценка численности постоянного населения Республики Татарстан на 1 января 2011 года. Дата обращения: 4 апрель 2015. Архивировано 4 апрель 2015 года.
- ↑ Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям. Таблица 35. Оценка численности постоянного населения на 1 января 2012 года. Дата обращения: 31 май 2014. Архивировано 31 май 2014 года.
- ↑ Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2013 года. — М.: Федеральная служба государственной статистики Росстат, 2013. — 528 с. (Табл. 33. Численность населения городских округов, муниципальных районов, городских и сельских поселений, городских населённых пунктов, сельских населённых пунктов). Дата обращения: 16 ноябрь 2013. Архивировано 16 ноябрь 2013 года.
- ↑ Численность населения муниципальных образований Республики Татарстан на начало 2014 года. Территориальный орган Федеральной службы государственной статистики по Республике Татарстан. Казань, 2014. Дата обращения: 12 апрель 2014. Архивировано 12 апрель 2014 года.
- ↑ Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2015 года. Дата обращения: 6 август 2015. Архивировано 6 август 2015 года.
- ↑ 14,00 14,01 14,02 14,03 14,04 14,05 14,06 14,07 14,08 14,09 14,10 14,11 14,12 14,13 14,14 14,15 14,16 14,17 14,18 14,19 14,20 14,21 14,22 14,23 14,24 14,25 14,26 14,27 14,28 14,29 14,30 14,31 14,32 Численность населения муниципальных образований Республики Татарстан на начало 2016 года. Дата обращения: 11 апрель 2016. Архивировано 11 апрель 2016 года.
- ↑ Закон Республики Татарстан от 31 января 2005 года № 32-ЗРТ «Об установлении границ территорий и статусе муниципального образования "Нурлатский муниципальный район" и муниципальных образований в его составе»
- ↑ Закон Республики Татарстан от 31 января 2005 года № 32-ЗРТ «Об установлении границ территорий и статусе муниципального образования "Нурлатский муниципальный район" и муниципальных образований в его составе»
- ↑ Малая Камышла. Дата обращения: 9 март 2016. Архивировано 9 март 2016 года.
- ↑ Михайловка. Дата обращения: 9 март 2016. Архивировано 9 март 2016 года.