Обь
| Обь | |
|---|---|
| хант. Ас | |
 Обь үрге ағымында | |
| Характеристика | |
| Оҙонлоғо | 3650 км |
| Бассейн | 2 990 000 км² |
| Һыу сығымы | 12 492[1] м³/с (тамағынан 287 км юғарыраҡ) |
| Һыу ағымы | |
| Инеше | ҡушылған йылғалар: Бия менән Катунь |
| · Бейеклеге | 160 м |
| · Координаталар | 52°25′56″ с. ш. 84°59′07″ в. д.HGЯO |
| Тамағы | Обь ҡултығы |
| · Бейеклеге | 0,8 м |
| · Координаталар | 66°22′49″ с. ш. 71°46′43″ в. д.HGЯO |
| Йылға ауышлығы | 0,04 м/км |
| Урынлашыуы | |
| Һыу бассейны | Кара диңгеҙе |
| Ил |  Рәсәй Федерацияһы
|
| Регион | Алтай крайы, Новосибирск өлкәһе, Томск өлкәһе, Ханты-Манси автономиялы округы, Ямал-Ненец автономиялы округы |
| РДҺР | 13010200312115200000019, 14010100112115300000010 һәм 13010500112115200000019 |
| Обь Викимилектә | |
.jpg)
Обь (рус. Обь, хант. Ас) — Көнбайыш Себерҙәге йылға.
Гидроним
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]Йылғаның түбәнге ағымында йәшәүсе ненецтар уны Саля-ям («моронло йылға») тип атаған. Ханты һәм манси халыҡтары йылғаға Ас («ҙур йылға»), селькуптар — Квай, Еме, Куай («эре йылға») тип исемләгән. Фараздар буйынса Обь гидронимы «ҡар», «ҡар көртө». «ҡар янында» тип аңлатылған коми телендәге һүҙенән[2], йәки иран телендәге ап («һыу») һүҙенән барлыҡҡа килгән[2].
Гидрография
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]Оҙонлоғо — 3650 км, бассейн майҙаны — 2 990 000 км².
Алтай тауҙарында Бий һәм Катунь йылғалары ҡушылыуы һөҙөмтәһендә барлыҡҡа килә.
Башта Обь Алтай крайы буйлап бормаланып башлыса төньяҡ-көнбайыш йүнәлешендә аға. Һуңынан край һәм Новосибирск өлкәһе араһында сик барлыҡҡа килтерә һәм артабан өлкә буйлап үтә. Томск өлкәһендә Томь һәм Чулым йылғалары менән ҡушыла. Ханты-Манси автономиялы округында Обь йылғаһы Нижневартовск, Сургут, Нефтеюганск ҡалалары аша үтә. Ханты-Мансийск тирәһендә Иртыш менән ҡушыла һәм төньяҡҡа борола. Артабан йылға бер нисә тармаҡтарға һәм ҡылымыҡтарға бүленеп Ямал-Ненец автономиялы округы территорияһы буйлап аға һәм тамағында Обь ҡултығын барлыҡҡа килтереп Кара диңгеҙенә ҡоя.
Ҡушылдыҡтары
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]Иң ҙур ҡушлдыҡтары:
- һул — Песчаная, Ануй, Чарыш, Алей, Барнаулка, Касмала, Шегарка, Чая, Парабель, Васюган, Оло Юган, Төньяҡ Сосьва, Щучья, Сыня;
- уң — Чумыш, Бердь, Иня, Томь, Чулым, Кеть, Тым, Киев Ёганы, Вах, Ватинск Еганы, Тромъеган, Пим, Лямин, Казым, Полуй.
Тораҡ пункттары
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]Инешенән тамағына ҡәҙәр Иртыш буйындағы ҡалалар: Бийск, Барнаул, Новоалтайск, Камень-на-Оби, Новосибирск, Колпашево, Стрежевой, Нижневартовск. Мегион, Лангепас, Сургут, Нефтеюганск, Лабытнанги, Салехард.
Обь-Иртыш бассейнындағы төп порттар һәм пристандәр: Бийск, Барнаул, Новосибирск, Томск, Самусь, Нижневартовск, Сургут, Лабытнанги, Павлодар, Омск, Тобольск, Төмән, Ханты-Мансийск.
Иҫкәрмәләр
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]- ↑ Ob At Salekhard (ингл.). Дата обращения: 5 март 2013. Архивировано 9 март 2013 года. (Салехард янында)
- ↑ 2,0 2,1 Матвеев А. К. Географические названия Урала: Топонимический словарь. — Екатеринбург: Сократ, 2008. — С. 198. — 352 с. — ISBN 978-5-88664-299-5.
- ↑ Белявский П. Е. Иртыш // Брокгауз һәм Ефрондың энциклопедик һүҙлеге: 86 томда (82 т. һәм 4 өҫтәмә том). — СПб., 1890—1907. (рус.)
Һылтанмалар
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]- Латкин Н. В. Обь // Брокгауз һәм Ефрондың энциклопедик һүҙлеге: 86 томда (82 т. һәм 4 өҫтәмә том). — СПб., 1890—1907. (рус.)
- Обь (река) — Ҙур совет энциклопедияһында мәҡәлә
- Обь в «Словаре современных географических названий»(недоступная ссылка)
- Обской нахлыст. Книга известного Новосибирского рыболова Сергея Шаталова 2009 йыл 1 май архивланған.
- Кириллов В. В., Безматерных Д. М., Яныгина Л. В., Третьякова Е. И., Кириллова Т. В. Котовщиков А. В., Ермолаева Н. И. Факторы и показатели самоочищения реки Оби // Фундаментальные проблемы воды и водных ресурсов: Матер. III всерос. конф. с междунар. участием (Барнаул, 24-28 августа 2010 г.). — Барнаул: Изд-во АРТ, 2010. — С. 137—140.
- Расход воды у Салехарда за 1930—1999
- Лоция реки Обь 2013 йыл 5 ноябрь архивланған.