Светкин Юрий Владимирович
| Светкин Юрий Владимирович | |
| Зат | ир-ат |
|---|---|
| Гражданлыҡ |
 СССР |
| Тыуған көнө | 9 декабрь 1920 |
| Тыуған урыны | Аткарск[d], Һарытау губернаһы[d], Совет Рәсәйе |
| Вафат булған көнө | 23 август 1988 (67 йәш) |
| Вафат булған урыны | Днепр, Украина Совет Социалистик Республикаһы, СССР |
| Һөнәр төрө | химик |
| Эш урыны | Башҡорт дәүләт университеты |
| Уҡыу йорто | Молдавский государственный университет[d] |
| Ғилми дәрәжә | химия фәндәре докторы[d] |
| Һуғыш/алыш | Бөйөк Ватан һуғышы |
Светкин Юрий Владимирович (9 декабрь 1920 йыл — 23 август 1988 йыл), — химия фәндәре докторы, докторлыҡ диссертацияһын яҡлаусы тәүге химия факультеты уҡытыусыһы [1], Бөйөк Ватан һуғышында ҡатнашыусы[2].
Биографияһы[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]
Юрий Владимирович Светкин 1920 йылдың 9 декабрендә Һарытау өлкәһенең Аткарск ҡалаһында тыуған. 1939 йылда Грозныйҙа урта белем тураһында аттестат ала, шул уҡ йылда Молотовский район хәрби комиссариаты тарафынан Ҡыҙыл Армия сафтарына саҡырыла.
1941 йылдан Бөйөк Ватан һуғышында ҡатнаша. Воронеж, 1-се һәм 2-се Украина фронтында һуғыша, Польша, Чехословакия, Германияны азат итеүҙә ҡатнаша. Разведка взводы командиры, батарея командиры, артиллерия дивизионы командиры урынбаҫары вазифаһында һуғыша. Александр Невский, I дәрәжә Ватан һуғышы, II дәрәжә Ватан һуғышы, Ҡыҙыл Йондоҙ ордендары, шулай уҡ миҙалдар менән бүләкләнә. Ҡораллы көстәрендә хеҙмәтте 1946 йылдың 26 мартта тамамлай. Демобилизациянан һуң Кишинёв дәүләт университетының химия факультетына уҡырға инә. 1956 йылда диссертация яҡлай. Һуңыраҡ эшен Башҡорт дәүләт университетында башлай.
1959 йылда ул ғалим доцент дәрәжәһе бирелә. 1960 йылдың 4 июлендә доцент Ю. В. Светкин Башҡорт дәүләт университетының Уҡыу советында органик һәм органик булмаған химия кафедраһы мөдире вазифаһына һайлана. 1961 йылдың 27 авгусында Юрий Владимирович университеттан китә. 1961-1965 йылдарҙа Молдавия аҙыҡ-түлек сәнәғәте ғилми-тикшеренеү институтының махсус лаборатория мөдире булып эшләй. 1965 йылда Юрий Владимирович Өфөгә Башҡорт дәүләт университетында органик химия кафедраһы мөдире вазифаһына ҡайта. Ошо осорҙа ул диссертация өҫтөндә эшен тамамлай, артабан А. М. Горький исемендәге Пермь дәүләт университетында «Синтезы на основе кетена и продуктов его дальнейшего превращения» темаһына докторлыҡ диссертацияһын уңышлы яҡлай. 1970 йылдың 4 ноябрендәге ҡарар менән Юғары аттестация комиссияһы Юрий Владимирович Светкинға «Органик химия» кафедраһы буйынса профессор ғилми исеме бирелә.
Университетта Юрий Владимирович органик химияның дөйөм курсын һәм органик химияның теоретик нигеҙҙәре, органик реакциялар кинетикаһы буйынса махсус курстарҙы уҡый, органик синтез һәм органик берләшмәләрҙең полярографияһы буйынса махсус практикумдарға етәкселек итә.
Юрий Владимировичтың ғилми ҡыҙыҡһыныуҙары кетендар һәм уларҙың сығарылмалары химияһы өлкәһендә ята. Уның тарафынан кетендарҙы ацетилирлау процесы тикшерелә, буяуҙар, антибиотиктар, плёнка материалдары алыу маҡсатында хлорацетилирлауҙың ябай һәм үҙенсәлекле юлы тәҡдим ителә, бер нисә ҡыҙыҡлы реакция асыла: кетен аша хлорацетилирлау; ҡатнаш тиазол нигеҙендә тиацетилды яңы синтезлау; дикетопиперазиндар алыу реакцияһы. Профессор Ю. В. Светкин етәкселек иткән кафедра Өфө, Ленинград һәм Иркутск предприятиелары менән хужалыҡ буйынса ҙур килешеү эше алып барған. Тикшеренеү һөҙөмтәләре Красноярскиҙың «Сибтяжмаш» заводында индерелә[3]. Бер нисә берләшмә Башҡортостан баҫыуҙарында ауыл хужалығы культуралары үҫешен көйләгес сифатында ыңғай һынау үтә.
Юрий Владимирович етәкселегендә 10дан ашыу кандидатлыҡ диссертацияһы яҡлана, 200-ҙән ашыу килеп сыҡҡан ғилми хеҙмәт баҫыла һәм СССР-ҙың 60-тан ашыу алған авторлыҡ танытмаһы алына.
Юрий Владимирович университеттың йәмәғәт тормошонда әүҙем ҡатнаша, факультеттың профбюро рәйесе, Д.И.Менделеев исемендәге Бөтә Рәсәй художество берекмәһенең Башҡортостан төбәк бүлексәһе Президиумы ағзаһы була. 1968 йылдан 1970 йылға тиклем Юрий Владимирович Светкин факультет деканы вазифаһын башҡара.
1970 йылда химия факультетында тәүге тапҡыр Юрий Владимирович В.И. Лениндың тыуыуына 100 йыл тулыуға арналған вуз-ара ғилми конференция ойоштора һәм үткәрә. Ошо уҡ йылда «Намыҫлы хеҙмәт өсөн» юбилей миҙалы менән бүләкләнә. Конкурс буйынса Днепропетровск химия-технология институтының пластик массалар химик технологияһы кафедраһы мөдире вазифаһына һайланыу менән бәйле Юрий Владимирович 1975 йылдың 1 декабрендә университеттан китә. Яңы урында ул 1986 йылға тиклем эшләй.
1988 йылдың 23 авгусында Юрий Владимирович Днепропетровскиҙа вафат була.
Иҫкәрмәләр[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]
- ↑ Абдрахманов И.б, Майстренко В.н, Ахметханов Р.м ВЕКОВОЙ ЮБИЛЕЙ ЮРИЯ ВЛАДИМИРОВИЧА СВЕТКИНА // Вестник Башкирского университета. — 2021. — В. 2. — Т. 26. — С. 541–544. — ISSN 1998-4812.
- ↑ 9 декабря – 100 лет со дня рождения химика-органика,.. | ГАУН РБ «БАШКИРСКАЯ ЭНЦИКЛОПЕДИЯ» | ВКонтакте.vk.com.Дата обращения: 14 октября 2021.
- ↑ Светкин Юрий Владимирович // Башҡорт энциклопедияһы. — Өфө: БР ДАҒУ «Башҡорт энциклопедияһы», 2015—2024. — ISBN 978-5-88185-143-9.
Сығанаҡтар[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]
- Светкин Юрий Владимирович // Башҡорт энциклопедияһы. — Өфө: БР ДАҒУ «Башҡорт энциклопедияһы», 2015—2024. — ISBN 978-5-88185-143-9.