Һарытау өлкәһе

Һарытау өлкәһе
Флаг	Герб
Нигеҙләү датаһы	5 декабрь 1936
Рәсми тел	урыҫ теле
Донъя ҡитғаһы	Европа
Дәүләт	Рәсәй
Административ үҙәк	Һарытау
Административ-территориаль берәмек	Рәсәй
Геомәғлүмәттәр	Data:Russia/Saratov Oblast.map
Хөкүмәт башлығы вазифаһы	губернатор Саратовской области[d]
Хөкүмәт башлығы	Валерий Васильевич Радаев[d]
Халыҡ һаны	2 395 111 кеше (1 ғинуар 2021)
Сәғәт бүлкәте	SAMT[d] һәм Европа/Саратов[d]
Сиктәш	Пенза өлкәһе, Ульяновск өлкәһе, Һамар өлкәһе, Волгоград өлкәһе, Воронеж өлкәһе, Тамбов өлкәһе, Көнбайыш Ҡаҙағстан өлкәһе[d] һәм Ырымбур өлкәһе
Ҡулланылған тел	урыҫ теле һәм татар теле
Майҙаны	100 830 км²
Рәсми сайт	saratov.gov.ru
Тема географияһы	география Саратовской области[d]
Тема иҡтисады	economy of Saratov Oblast[d]
Номер тамғаһы коды	64 һәм 164
Бында ерләнгән кешеләр категорияһы	Категория:Похороненные в Саратовской области[d]
Элементтың күренеше өсөн категория	Category:Views of Saratov Oblast[d]
Һарытау өлкәһе Викимилектә

Рәсәй почта маркаһы, 2009 йыл

Һарытау өлкәһе (рус. Саратовская область) — Волга буйы федераль округы составындағы Рәсәй Федерацияһы субъекты. Административ үҙәк — Һарытау ҡалаһы. Көньяҡта —Волгоград өлкәһе, көнбайышта — Воронеж һәм Тамбов өлкәләре, төньяҡта — Пенза, Һамар, Ульяновск һәм Ырымбур өлкәләре менән сиктәш, көнсығышта Рәсәйҙең Ҡаҙағстан менән дәүләт сиге үтә.

1936 йылдың 5 декабрендә Һарытау крайын үҙгәртеп ҡороу һөҙөмтәһендә ойошторолған.

Билдәле шәхестәре

• Ишемғужин Евгений Измайлович (19.07.1939—4.10.2014), ғалим-тау инженеры, юғары мәктәп эшмәкәре. 1993—2004 йылдарҙа Өфө дәүләт нефть техник университетының уҡыу эштәре буйынса проректоры. Техник фәндәр докторы (1989), профессор (1991), Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған фән эшмәкәре (1998), СССР‑ҙың уйлап табыусыһы (1985). Пугачёв ҡалаһынан.
• Кувыкин Степан Иванович (7.11.1903—16.09.1974), инженер-нефтсе, СССР-ҙың хужалыҡ һәм дәүләт эшмәкәре, 1942—1957 йылдарҙа «Башнефть» берекмәһе начальнигы, 1965—1970 йылдарҙа СССР нефть сәнәғәте министры урынбаҫары. Техник фәндәр кандидаты (1957). Социалистик Хеҙмәт Геройы (1948),БАССР-ҙың атҡаҙанған фән һәм техника эшмәкәре (1957). СССР-ҙың 3—6-сы саҡырылыш, РСФСР-ҙың 2-се саҡырылыш Юғары Советтары депутаты. Ике тапҡыр (1946, 1950) Сталин премияһы лауреаты, дүрт Ленин (1942, 1948, 1953, 1965), өс Хеҙмәт Ҡыҙыл Байраҡ (1944, 1945, 1957) һәм «Почёт Билдәһе» (1973) ордендары кавалеры.

География

Географик урыны

Һарытау өлкәһе Рәсәйҙең Европа өлөшөнөң көньяҡ-көнсығышында, Түбәнге Волга буйының төньяҡ өлөшөгдә урынлашҡан. Көнбайыштан көнсығышҡа — 575 км-ға, төньяҡтан көньяҡҡа 330 км-ға һуҙылған. Өлкә аша Волга йылғаһы аға, ул уны ике өлөшкә — Һул яр буйы һәм Уң яр буйы өлөштәренә бүлә.

Халҡы

500 000

1 000 000

1 500 000

2 000 000

2 500 000

3 000 000

1959

1991

1996

2001

2006

2011

2016

Рәсәй дәүләт статистика комитеты мәғлүмәттәренә ярашлы өлкәнең халыҡ иҫәбе 2 487 529 кеше (2016) тәшкил итә. Халыҡ тығыҙлығы — 24,57 чел./км² (2016). Ҡала халҡы — 75,35 % (2015). Демографик күрһәткестәр буйынса Һарытау өлкәһе Рәсәйҙә 70-се урынды биләй.

Һарытау һәм Һамар өлкәләрендә Ырғыҙ-Кәмәлек башҡорттары йәшәй. Һарытау өлкәһендә башҡорттар күпләп Перелюб районының Байғондо, Күҙәбай, Күсембәт, Ҡунаҡбай, Пугачёв районының Бобровый Гай (Бәгәнәш, Ҡондоҙло), Мәҡсүт (Бишул) һ. б. торама пункттарҙа йәшәй.

Һарытау өлкәһенең милли составы

Халыҡ	2010 йыл иҫәбе, кеше
Урыҫтар	2 151 215 (87 ,55 %)
Ҡаҙаҡтар	76 007 (3 ,09 %)
Татарҙар	52 884 (2 ,15 %)
Украиндар	41 942 (1 ,71 %)
Әрмәндәр	23 841 (0 ,97 %)
Әзербайжандар	14 868 (0, 60 %)
Сыуаштар	12 261 (0, 50 %)
Мордвалар	10 917 (0, 44 %)
Белорустар	8 489 (0, 34 %)
Немецтар	7 579 (0, 31 %)
Чечендар	5 738 (0, 23 %)
Лезгиндар	5 245 (0, 21 %)
Корейҙар	4 206 (0, 17 %)
Башҡорттар	3 489 (0, 14 %)
Сиғандар	3 350 (0, 13 %)
Молдавандар	3 037 (0, 12 %)
Милләтен күрһәткәндәр	2 457 014 (100 ,0 %)
Бөтәһе	2 521 892

Административно-территориаль ҡоролошо һәм урындағы үҙидаралыҡ

Һарытау өлкәһе райондары

Урындағы үҙидаралыҡ

Өлкәлә урындағы үҙидаралыҡ 439 муниципаль берәмектән тора. Шуларҙан: 4 ҡала округтар, 38 муниципаль райондар, 42 ҡала торамалар, 355 ауыл торамалар (2010).

2005 йылға ҡарата өлкәлә барлығы 1805 тораҡ пункттар, 18 ҡала иҫәпләнә.

Ҡала округтары

1. Һарытау ҡалаһы муниципаль берәмеге
2. Светлый ЯАТБ ҡала округы
3. Михайловский ЯАТБ муниципаль берәмеге
4. Шихандар ЯАТБ

Муниципаль райондар

Александров-Гай районы Арғаҙаҡ районы Атҡар районы Баҙар-Ҡараболаҡ районы Балаково районы Балашов районы Балтай районы Вольск районы Воскресенское районы Дергачи районы

Духовницкое районы Екатериновка районы Ершов районы Ивантеевка районы Калининск районы Красноармейск районы Ҡыҙыл Ҡот районы Ҡыҙыл Партизандар районы Лысые Горы районы Маркс районы

Озинки районы Перелюб районы Петровск районы Питерка районы Пугачёв районы Ровное районы Романовка районы Ртищево районы Самойловка районы Советское районы

Татищево районы Турки районы Фёдоровка районы Хвалынск районы Һарытау районы Энгельс районы Яңы Борас районы Яңы Үҙән районы

Тораҡ пункттар

Һарытау Балаково	Урын	Ҡала	Халыҡ һаны	Урын	Ҡала	Халыҡ һаны	Вольск Ртищево
	1	Һарытау	837 900	11	Атҡар	25 624
	2	Энгельс	202 419	12	Красноармейск	24 364
	3	Балаково	199 690	13	Ершов	21 448
	4	Балашов	82 227	14	Яңы Үҙән	17 011
	5	Вольск	66 508	15	Калининск	16 441
	6	Пугачёв	41 707	16	Ҡыҙыл Ҡот	14 416
	7	Ртищево	41 289	17	Степное	13 136
	8	Приволжский	34 364	18	Хвалынск	13 094
	9	Маркс	31 531	19	Арғаҙаҡ	12 845
	10	Петровск	31 160	20	Светлый	12 493
		Сығанаҡ

Әҙәбиәт

• География Саратовской области. — Саратов: «Детская книга», 1997.
• Огаджанов В. А., Огаджанов А. В., Маслова М. Ю. О цикличности в проявлениях локальной сейсмичности в районе Саратовского геодинамического полигона. Недра Поволжья и Прикаспия. 2013. Вып. 76. С. 52-57.

Һылтанмалар

• Һарытау өлкәһе // Башкирская энциклопедия. — Уфа: ГАУН «Башкирская энциклопедия», 2015—2020. — ISBN 978-5-88185-306-8.
• Правительство Саратовской области 2022 йыл 1 апрель архивланған.
• Сведения о городах Саратовской области
• Культурная жизнь Саратова
• География Саратовской области
• Һарытау өлкәһе Open Directory Project (dmoz) һылтанмалар каталогында.