1906 йылға 1907 йылдың яуабы

1906 йылға 1907 йылдың яуабы
Атамаһы	1906 йылға 1907 йылдың яуабы
Жанр	шиғыр[d]
Автор	Ғафуров Ғәбделмәжит Нурғәни улы
Нәшер ителеү ваҡыты	1906

1906 йылға 1907 йылдың яуабы — Башҡортостандың беренсе халыҡ шағиры Мәжит Ғафури шиғыры. 9-сы кластың Башҡорт әҙәбиәте дәресе программаһына индерелгән. 1906 йылда яҙылған.

Мәжит Ғафуриҙың Октябрь инҡилабына тиклемге ижады

1905 йылда тоҡанған беренсе урыҫ инҡилабы осоронда Мәжит Ғафури Ҡазан ҡалаһындағы «Мөхәммәҙиә» мәҙрәсәһендә уҡып йөрөгән була. 1906 йылдың көҙөндә, революцион хәрәкәт көсәйгән дәүерҙә, Мәжит Ғафури «Ғәлиә» мәҙрәсәһендә уҡыуын дауам итеү маҡсатында Өфөгә ҡайта.

Әлбиттә, 1905—1907 йылдарҙағы беренсе урыҫ инҡилабы тәьҫирендә Мәжит Ғафури ижады әүҙемләшә, хәл иткес эволюция этабын үтә. Уның ошо осорҙа яҙылған әҫәрҙәрендә инҡилап ҙур үҙгәрештәр һәм иркенлек вәғәҙә итеүсе яңы заман булып кәүҙәләнә. Ғафури синыфтар көрәшендә ҡатнашҡан инҡилап көстәренең нисбәтен шәйләп еткермәй, шулай ҙа халыҡҡа хас һиҙемләү аша етди бәрелештәр дәүере килгәнен аңлай һәм еңеү-еңелеү мәсьәләһе тиҙ көндә хәл ителергә тейешлегенә лә төшөнә. Ғафуриҙың мәғрифәтселек идеялары революцион-демократик ҡараштарға әйләнә бара. Шағирҙың тормошҡа ҡарашындағы үҙгәрештәр «1906 йылдан 1907 йылға васыят» һәм «1906 йылға 1907 йылдың яуабы» исемле билдәле шиғырҙарында айырыуса асыҡ сағыла. Батшалыҡты ул ауҙарылырға тейешле «ҙур ағас» менән сағыштыра, ә "ҙур кеше"гә батырырбыҙ тешебеҙҙе" тигән юлдар батшаны тәхеттән төшөрөү кәрәклегенә ишаралай. Шағир хеҙмәтсәндәрҙе донъяны үҙгәртеп ҡорорға саҡыра: «…донъяға кейҙерербеҙ башҡа күлдәк». 1911 йылда Өфө һәм Ҡазан ҡалалары жандарм идаралыҡтары «1906 йылдан 1907 йылға васыят» шиғырында әйтелгән «енәйәтсел» фекерҙәре өсөн Ғафуриҙы полиция күҙәтеүе аҫтына ала.

«1906 йылға 1907 йылдың яуабы» шиғыры

«1906 йылға 1907 йылдың яуабы» шиғыры беренсе тапҡыр 1907 йылда «Милләт мөхәббәте» йыйынтығында баҫыла. Икенсе тапҡыр ул 1911 йылда Өфөлә шул уҡ исемдәге йыйынтыҡтың икенсе баҫмаһында донъя күрә. Мәжит Ғафуриҙың 1930-сы йылдарҙағы китаптарына индерелмәгән. Ә 1950 йылғы "Һайланма әҫәрҙәр"ендә ул «Етенсе йылдың яуабы» тигән исем менән 14-се биттә баҫтырылған.

Текста күп нөктәләр менән билдәләнгән бер юл (6-сы строфаның һуңғы юлы) һәм әҫәрҙең аҙағынан 3-сө строфалағы нөктәле ярты юл, А. Еникеев менән А. Ҡудаш раҫлауынса, «… батша цензураһы тарафынан төшөрөлгән, хәҙергә табылғаны юҡ». Әммә бер сығанаҡта ла был нөктәләр урынында ниндәйҙер һүҙҙәрҙең булыу-булмауын раҫлаған мәғлүмәттәр юҡ.

Иреште сәләмәегеҙ беҙ фәҡиргә, — Һеҙ киттегеҙ кире килмәҫ йыраҡ ергә. Ваҡыт етеп, ғәйрәт менән эш күрһәтмәй, Белә алмаймын, был ваҡытта ни тиергә. Афарин! Ғәйрәт иттең йыл буйынса, Тәбиғәткә биу муафиҡ юл буйынса. Уң тарафта файҙалы эш күренмәне, Инде, шәйәт, беҙ китербеҙ һул буйынса. Юлығыҙға фида итеп йән илә тән, Ғәйрәт илә даим улдың сән арыҫлан. Бәғзе ваҡыт һеҙ мәғлүп булһағыҙ ҙа, Асылда булды мәғлүп һеҙгә дошман. Сарыф ҡылдың яҡшы юлда бик күп көстө, Бынан һуң тапшырҙығыҙ беҙгә эште. Үҙегеҙгә бик мәғлүм «ҙур кешегә» Хәл ҡәҙәре батырырбыҙ үткер теште Тигеҙлек нурын ергә тараттығыҙ, Күп халыҡты үҙегеҙгә ҡараттығыҙ. Беҙ инде тырышырбыҙ еңелмәҫкә, Һеҙ ни өсөн таратыуҙы яраттығыҙ? Бер таралды, инде дәхи бер таралыр, Бара торғас, күп халыҡта ғәйрәт артыр. Күп менән әҙ халыҡтар уйнаһалар, . . . . . . . . . . фида итеп — ҡорбан итеп даим — мәңге, өҙлөкһөҙ мәғлүп — еңелгән

Башҡа булыр беҙ етенсе йылдың эше Ныҡ төшөнөр хәҡиҡәткә барса кеше. Ҡан эсергә һөжүм иткән бүреләрҙең, Туҡтамаһа, ошо йылда һыныр теше. Бынан һуң бүреләргә ҡуй ашатмам, Инша алла, хәл ҡәҙәре ғафил ятмам. Бик әҙ генә кешеләрҙең кәйефе өсөн, Бисара ас халыҡты һис тә һатмам. Майҙанға сығыр быйыл ҙур тәбәддел, Был эште, ҡояш кеүек, бик асыҡ бел! Күп йәшенле ямғырҙарҙы күрмәйенсә, Гүзәл, матур мәнзарә атмаҫ ал, ҡыҙыл гөл. Дошманмын иҫке эшкә бән үҙем дә, Мөстәбидлек Төркиәлә ошо көндә. Етенсе йыл шул золомдар тамам бөтөп, Истибдадтың исеме ҡалмаҫ ер йөҙөндә! Ғибрәт алды күреп халыҡ береһе-береһен, Белә тороп енәйәткә нисек түҙһен. Яниҙәрҙең етенсе йыл йыназаһын Уҡырбыҙ, инде ваҡыт, улар бөтһөн! Донъяға кейҙерербеҙ башҡа күлдәк, Ҡайғы-хәсрәт һуңы булыр — уйын-көлмәк. Шул мәйеттән тороп ҡалған малыбыҙҙы Вариҫтарға тейеш булыр быйыл бүлмәк тәбәддел — үҙгәреү, алмашыныу мөстәбид — иҙеүсе, деспот яни — енәйәтсе

Бәлиғ булған балаларҙы булмаҫ алдап, Алдашмай көн күреүҙең сараһын тап. Тура юлдан бара алмаған кеше булһа, Төкөр фасиҡтең битенә, әгәр осраһа. Һәр заман ҡайғы күрәм татар өсөн, Баштарыма киләсәк көн хәтәр өсөн. Башҡа юҡ, ҡысҡыра ла ҡарап ҡала, Сығарғанда хаҡтарыны һатыр өсөн. Һәр нәмә был донъяла ике яҡлы, Таяҡ башы беҙгә төштө быға саҡлы. Бер мең дә туғыҙ йөҙ ҙә етенсе йыл . . . . . . . . . . . . . . булыр хаҡлы. Һәр сәғәҙәт был донъяла килер алмаш, Ҡараңғы төн үтеп китһә, сығыр ҡояш. Каруандар һағ сәләмәт барып етер, Ҡурҡыныста береһен-берһе ҡылһа юлдаш. Яҙылған был шиғырҙарҙың күбе хыял, Хыялдарҙың бер булыуы бик ихтимал. Хыял игән бик күп эштәр хаҡ булырҙар, Хыял илә һиммәт итеп, эшкә ҡуҙғал! сән — һин фасиҡ — боҙоҡ, ҙғын һағ (иҫкесә) — һау

Төп фекере һәм художество алымдары

Беренсе урыҫ инҡилабы йылдарында шағир поэзияһында реализм методы асығыраҡ сағылды. Был осорҙа Ғафури үҙ заманының киҫкен ҡаршылыҡтарын, синфи тигеҙһеҙлекте ҡаты тәнҡитләгән «Баҙарға сыҡтым» (1907) шиғырын да ижад итте. 1905—1907 йылдарҙағы шиғриәтендә Ғафури замандың ижтимағи-сәйәси ваҡиғалары менән бәйле көн ҡаҙағына тап килгән публицистик характерлы шиғырҙар ижад итте. Был шиғырҙар Мәжит Ғафуриҙың башланғыс ижадына хас булған мәғрифәтселек идеяларының яңы шарттарҙа дауамы булараҡ тыуҙы. Шул уҡ ваҡытта традицион алымдарға яңы заман билдәләрен — үткәнгә, иҙеүсе синыфҡа тәнҡит күҙлегенән ҡарауҙы, кинәйәле-аллегорик образдар, яңыса параллелдәр өҫтәлде. Шағир ижадында яңы ысынбарлыҡ сағылышы булған новаторлыҡ барлыҡҡа килде.

«Мәжит Ғафури шиғырҙарын уҡыйбыҙ» конкурсы

2020 йылда, шағирҙың 140 йәшен билдәләгән көндәрҙә, Башҡортостан мәҙәниәт минстрлығы, Башҡортостан Яҙыусылар союзы, Мәжит Ғафуриҙың халыҡ-ара йәмәғәт фонды «Мәжит Ғафури шиғырҙарын уҡыйбыҙ» конкурсы иғлан итте. Шиғри флешмобта күп кеше ҡатнашты һәм башҡорт халыҡ шағирына булған ихтирамын күрһәтте.

Сығанаҡтар

• Урыҫ мәктәптәренең 9 синыфында уҡыған башҡорт балалары өсөн башҡорт теле һәм әҙәбиәте / Д. С. Тикеев, Б. Б. Ғафаров, Ф.Ә. Хөснөтдинова.- Өфө: Китап, 2006.

Әҙәбиәт

• Мәжит Ғафури. Әҫәрҙәр дүрт томда. I том, 496 б. (128—130, 441—442 бб.) / Өфө: Башҡортостан китап нәшриәте, 1978
• Башҡорт әҙәбиәте тарихы. 1-се том / Ғ. Хөсәйенов, Р. Байымов, Р. Бикбаев, Ә. Мирзаһитов, С. Сафуанов, З. Ураҡсин, Р. Шәкүр. Өфө: Башҡортостан китап нәшриәте, 1990.
• История башкирской литературы. Т. 1. Уфа: Китап, 2014.

Һылтанмалар

• Презентация по творчеству М. Гафури