Баден-Баден

Баден-Баден
	Баден-Баден
	нем. Baden-Baden
Байраҡ	Герб
Рәсми атамаһы	Baden-Baden һәм Baden
Ҡыҫҡаса атамаһы	Bba
Архивы хранятся в	Stadtarchiv Baden-Baden[d]
Дәүләт	Германия
Административ үҙәге	Маркграфство Баден[d]
Административ-территориаль берәмек	Карлсруэ[d]
Сәғәт бүлкәте	UTC+1:00[d] һәм UTC+2:00[d]
Һыу ятҡылығы буйында урынлашҡан	Ос[d]
Хөкүмәт башлығы вазифаһы	Мэр
Хөкүмәт башлығы	Dietmar Späth[d]
Ойошма ағзаһы	Kommunale Informationsverarbeitung Baden-Franken[d], Climate Alliance[d], Zweckverband 4IT[d], Мэры за мир[d] һәм Kommunalverband für Jugend und Soziales Baden-Württemberg[d]
Халыҡ һаны	57 025 кеше (31 декабрь 2022)
Ир-егеттәр	26 664
Ҡатын-ҡыҙҙар	28 785
Административ рәүештә бүленә	Oos[d], Balg[d], Lichtental[d], Ebersteinburg[d], Штайнбах[d], Neuweier[d], Фарнхальт[d], Haueneberstein[d] һәм Sandweier[d]
Диңгеҙ кимәленән бейеклек	181 метр
Туғандаш ҡала	Ментона, Монкальери[d], Фрайталь, Карловы Вары, Ялта[d], Сочи һәм Бора-Бора[d]
Милке	Karlsruhe Transport Association[d]
Сиктәш	Раштатт[d], Бюль[d], Бюлерталь[d], Форбах[d], Вайзенбах[d], Гернсбах[d], Гаггенау[d], Куппенхайм[d], Иффецхайм[d], Хюгельсхайм[d] һәм Зинцхайм[d]
Мираҫ статусы	Бөтә донъя мираҫының өлөшө[d]
Майҙан	140,19 км² (31 декабрь 2017)
Почта индексы	76530, 76531, 76532, 76533 һәм 76534
Рәсми сайт	baden-baden.de
Урындағы телефон коды	07221 һәм 07223
Номер тамғаһы коды	BAD
Бында ерләнгән кешеләр категорияһы	Категория:Похороненные в Баден-Бадене[d]
Элементтың күренеше өсөн категория	Category:Views of Baden-Baden[d]
	Баден-Баден Викимилектә

Баден-Баден (нем. Baden-Baden, алем.Bade-Bade) — Германияла Баден-Вюртемберг ерендәге курорт-ҡала. Ос йылғаһы ярҙарында Шварцвальдтың көнбайыш битләүҙәрендә урынлашҡан. Халыҡ һаны 54 мең кеше. Билдәле курорт урыны. 1931 йылға тиклем ҡала Баден тип аталған, әммә кешеләр йыш ҡына «Баден. Баденда» (Баден төбәге) тип әйткәндәр, шулай итеп хәҙерге ике ҡатлы Баден-Баден атамаһы барлыҡҡа килгән.

Баден-Баден үҙенең ҡайнар сығанаҡтары менән билдәле, уларҙы боронғо римляндар ҙа ҡулланған. Баден-Баденда рим мунсаларының емереклектәре һаҡланып ҡалған.

Урыҫтар Баден-Баденда

Баден-Баден — рус тарихында төп европа курорты. Тап бында һыуҙа ял итеү модаһы барлыҡҡа килгән. Рус аристократияһының немец бальнеокурортына һауыҡтырыу һәм мәҙәни күмәк сәйәхәт итеүенә XVIII быуатта рәсәй тәхете вариҫы Александр Павлович менән баден принцессаһы Луизаның — буласаҡ императрица Елизавета Алексеевнаның никахы нигеҙ һала. Тап ошо ваҡыттан алып рус аристократия фамилиялары — Гагариндар, Волконскийҙар, Вяземскийҙар, Меншиков һәм Трубецкойҙар — курорт сезонында бында килә.

XIX быуатта урындағы һыуҙар һәм климат рус әҙәбәитендә мөһим роль башҡара: Гоголь, Толстой, Достоевский, Гончаров һәм Тургенев үҙҙәренең иң яҡшы әҫәрҙәрен яҙыу осоронда йыш ҡына бында килә. Тургеневтың «Дым» романындағы ваҡиғалар бында бара. 1852 йылда Баден-Баденда (һәм ваҡытлыса ерләнгән) Жуковский Василий Андреевич, 1878 йылда кенәз Петр Андреевич Вяземский^[12], 1883 йылда рус дипломатияһы корифейы Александр Горчаков вафат була. Бында Антон Чехов булып китә.

1882 йылда урыҫ общиналары ихтыяждары өсөн Преображенский православие сиркәүе төҙөлгән.

Мәҙәниәт һәм иҫтәлекле урындары

Концерт залдары һәм театрҙары

Баден-Баден театры — париж операһы өлгөһөндә шул саҡтағы казиноны арендалаусы Эдуар Бенаженың башланғысы менән Шарль Куто проекты буйынса Гёте майҙанында (Goetheplatz) төҙөлгөн^[13].

Театрҙы асыу өсөн композитор Гектор Берлиоз тарафынан махсус «Беатриче һәм Бенедикт» операһы яҙыла (1862, Шекспирҙың «Много шума из ничего» пьесаһы сюжетына), 1862 йылдың авгусында театр асыуҙа премьера менән Берлиоз үҙе дирижерлыҡ итә.^[13]^[14].

Фестшпильхаус (Festspielhaus) — Германияла дәүләт субсидиялары ҡатнашлығы булмаған берҙән-бер театр^[15]^[16]. 1998 йылдың 18 апрелендә ҡала ситенә күсерелеп, үҙгәртеп төҙөлгән иҫке тимер юлы вокзалында асылған. Вокзалды концерт залына реконструкциялау проектын австрия архитекторы Вильгельм Хольцбауэр (Wilhelm Holzbauer) эшләгән^[17].

Музейҙары

Фаберже музейы (Das Fabergé Museum) — тулыһынса ювелир Карл Фаберже фирмаһының эштәренә бағышланған донъяла беренсе музей.
Баден-Баден ҡалаһы музейы (Baden Stadtmuseum-Baden);
Баден-Бадендың Дәүләт Кунстхаллеһы (Baden Kunsthalle Staatliche-Baden);
Фридер Бурда музейы (Burda Frieder Museum) — архитектор Ричард Мейер;
XIX быуаттың технология һәм сәнғәт музейы;
Герке-Ремунд музейы (Kunstmuseum Gehrke-Remund) Фрида Кало әҫәрҙәре күсермәләренең даими эшләүсе күргәҙмәһе^[18].

Архитектура ҡомартҡылары

Хоэнбаден һарайы — ҡаланың иң мөһим туристик иҫтәлекле урындарының береһе булып тора.
Яңы һарай — XV—XVII быуаттарҙа баден маркграфтары резиденцияһы
Баден-Баден казиноһы — иң боронғо һәм Германияла иң билдәле казино.

Дин

Христианлыҡ

Рим-католик сиркәүе

Баден-Баден ҡалаһы территорияһында ҡаланың һәр райондарында бөгөнгө көндә берешәр йәки бер нисә католик сиркәү һәм мәхәллә бар:

Сиркәү (Stiftskirche) (Иҫке ҡалала)^[19];
Изге Бернхард сиркәүе (Bernharduskirche)^[20],
Изге Бонифаций сиркәүе (Лихтентала.);
Изге Дионисий сиркәүе (Ооста), һ. б.^[21];
шулай уҡ Изге Христофор Автоюлл сиркәүе (Autobahnkirche St. Christophorus)^[21], сәйәхәтселәрҙе ҡурсалаусы. Ул A5 автомагистралендә урынлашҡан;
Лихтенталдә Цистерцианлылар Орденына ҡараған Цистерцианциан аббатлығы бар.^[22].

Православие сиркәүе

Преображен сиркәүенән тыш, ҡалала шулай уҡ Румын Патриархатының православие сиркәүе Stourdza-Kapelle бар. 1863—1866 йылдарҙа архитектор Лео фон Кленц тарафынан неоклассик стилдә төҙөлгән.

Шулай уҡ ҡалала Königsbergerstr. 16a урамында Мәскәү Патриархаты Рус Православие сиркәүенең Спас-Преображенский Изге-Спиридоньевский мәхәлләһе бар. Ғибәҙәтхана башлығы - игумен Андрей (Готфрид).

Лютеран сиркәүе

Август майҙанында ҡала сиркәүе (Augustaplatz)^[23];
Изге Иоанн Инжил-лютеран сиркәүе (St.-Johanniskirche)^[24]^[25];
Инжил йорто (Gospelhouse)^[26] һ.б.

Ислам

Штайнбах ҡала районында (Steinbach) Германияның мосолмандар йәмғиәтенең дин эштәре буйынса Төрөк Ислам союзына ҡараған мәсет урынлашҡан.^[27]^[28].

Иудаизм

Йәһүд дини общинаһының Штефанинштрассеның 5-се һанлы йортонда (5 Stephanienstraße), 1890 йылдың 2 ноябрендә нигеҙ һалынған синагогаһы булған, ул 1899 йылда архитектор Л. Леви проекты буйынса төҙөлгән^[29]^[30]. уны 1938 йылдың 10 ноябрендә тулыһынса яндыралар, ә синагоганың ер участкаһын урындағы типография һатып ала. Бөгөнгө синагога 1947 йылдың мартында француз оккупацион властары тарафынан скульптор Йозеф фон Колфтың элекке оҫтаханаһы урынында асылған^[31] ^[32].

Сәйәсәт

2009 йылдың 7 июнендә Баден-Бадендың муниципаль советына үткән һайлауҙар һөҙөмтәһе^[33]:

ХДС	32,7 % (-6,4)	13 урын (-6)
90 Союзы/Йәшелдәр	18,1 % (+3,5)	6 урын (-1)
FWL	17,3 % (+1,5)	7 урын (±0)
СДПГ	16,5 % (+1,0)	8 урын (±0)
СвДП/ДНП	15,5 %(+4,2)	6 урын (+1)
Йәмғеһе:	100,0 %	40 урын

Мэрҙары

Мэрҙы тура һайлауҙар юлы менән һигеҙ йыл срокҡа тауыш хоҡуғына эйә булған халыҡ һайлай

2006 йылдағы һайлауҙарҙа^[34] мэр вазифаһына Герстнер Вольфганг һайлана (Wolfgang Gerstner), уның вәкәләттәре ваҡыты 2014 йылда тамамлана^[35]. 2014 йылдың 10 июнендә ҡала башлығы вазифаһын алдағы мэр кеүек үк Христиан-демократик союзы партияһынан (ХДС) Маргрет Мерген биләй,