Михайлов Михаил Ларионович

Михайлов Михаил Ларионович
Зат	ир-ат
Гражданлыҡ	Рәсәй империяһы Рәсәй
Псевдоним	Мих. Илецкий
Тыуған көнө	4 (16) ғинуар 1829 или 3 (15) ғинуар 1829
Тыуған урыны	Өфө, Өфө өйәҙе, Ырымбур губернаһы, Рәсәй империяһы
Вафат булған көнө	2 (14) август 1865 (36 йәш)
Вафат булған урыны	Кадая[d], Нерчинский уезд[d], Байкал аръяғы өлкәһе[d], Рәсәй империяһы
Бер туғандары	Николай Ларионович Михайлов[d]
Балалары	Михаил Николаевич Шелгунов[d]
Яҙма әҫәрҙәр теле	урыҫ теле
Һөнәр төрө	лингвист, шағир, журналист, тәржемәсе, яҙыусы
Авторҙың Викимилектәге ҡалыбы	Mikhail Mikhailov
Михайлов Михаил Ларионович Викимилектә

Михайлов Михаил Ларионович (Илларионович) (16 ғинуар 1829 йыл—15 август 1865 йыл) — урыҫ шағиры, журналист, тәржемәсе, сәйәси эшмәкәр.

Биографияһы

Михаил Ларинович Михайлов 1829 йылдың 16 ғинуарында Өфөлә крепостной крәҫтиәндәр араһынан сыҡҡан тау чиновнигы Илларион Михайлович Михайлов менән ҡырғыҙ княжна Уракова Ольга Васильевна ғаиләһендә тыуған. Өфө гимназияһында уҡый, ләкин курсты уҡып бөтмәй. 1844 йылда ирекле тыңлаусы булып Петербург университетына уҡырға инә. Бында ул Н. Г. Чернышевский менән таныша һәм уның менән ғүмер буйы дуҫтарса мөнәсәбәттә була. Әҫәрҙәре 1845 йылда «Иллюстрация» ла баҫыла..

Әҙәби эшмәкәрлеген хупламаған атаһы менән араны өҙөп, Михайлов 1848 йылда Түбәнге Новгородҡа хеҙмәткә күсергә мәжбүр була, Әҙәби эшмәкәрлеген дауам итә, әҫәрҙәрен М. П. Погодиндың «Москвитянин» журналына урынлаштыра. Түбәнге Новгород губернаһының тоҙ бүлегендә эшләй. 1852 йылда хеҙмәттән китә, Санкт-Петербургта төпләнә һәм башлыса «Современник» һәм «Отечественных записках» журналдарында эшләй.

Әҙәби-этнографик экспедицияла

1856 йылда Михайлов Ырымбур губернаһына диңгеҙ министрлығы ҡушыуы буйынса эшләгән әҙәби-этнографик экспедиция ағзаһы булып килә. Крайҙы тикшереүҙе Өфөнән башлай.1856 йылдың 5 апрелдә дуҫы шағир Я. П. Полонскийға былай тип яҙа: «Хәҙер мин Өфөлә, яҙға тиклем ошонда ҡаласаҡмын. Ағиҙел буйлап, һуңынан Урал буйлап һәм шунан Ҡырғыҙ далаһына һәм Аҡмәсеткә барырға теләйем». Бала сағынан уҡ ул татар телен өйрәнә, экспедиция ваҡытында белемен камиллаштыра. Был уға башҡорт халҡының бик күп ауыҙ-тел ижады әҫәрҙәрен йыйырға мөмкинлек бирә. Экспедиция барышында «Башҡортостан буйынса очерктар» өҫтөндә эшләй. Шулай уҡ Е. И. Пугачёв етәкселегендәге Крәҫтиән һуғышы тураһында «башҡорт халыҡ поэзияһының күп ҡомартҡыларын» һәм легендаларын йыйыуға өлгәшә. Әммә экспедиция осоронда йыйылған ҡиммәтле материалдарҙың күпселек өлөшө цензура аша үтә.

Н. В. Шелгуновҡа яҙған хатында ул былай ти: «Мин бөтә ерҙә лә, мөмкин тиклем асыҡтан-асыҡ, биҙәкһеҙ, төбәктең хәл-торошо тураһында асыҡтан-асыҡ һөйләргә тырышам. Наҙлы һандар юҡ». Михайловтың киҫкен социаль проблемалар менән ҡыҙыҡһыныуы уның яҙмаларының яҙмышын алдан билдәләгән."Очерки Башкирии" эҙһеҙ юғала. Яҙыусы "Урал очерктары"н ғына баҫтырып сығарыуға өлгәшә (улар 1859 йылда «Морской сборник» журналында баҫылып сыға)

Революцион эшмәкәрлеге

1850 йылдар аҙағында, 1860-сы йылдар башында, Михайлов Рәсәй революцион подпольеһының күренекле эшмәкәрҙәренең береһе була. 1861 йылдың яҙында Лондонға «К молодому поколению» прокламацияһын баҫтырып сығарыу өсөн бара. 1861 йылда, сит илдән ҡайтҡас, Михайлов Санкт-Петербургта революцион иғландар таратыу эше буйынса ҡулға алына һәм 12,5 йылға каторга хеҙмәтенә хөкөм ителә.

Һөргөндә

1862 йылда Себерҙәге Нерчинск колонияһына һөргөнгә ебәрелә. Каторга срогы 6 йылға тиклем ҡыҫҡартыла. Хөкөм язаһын Казаков алтын приискыһында үтәй. Каторгала эшсе балалары өсөн мәктәп ойоштора. 1863 йылдың көҙөндә Горный Зерентуйға, һуңынан Кадая ауылына күсерелә. Унда 1864 йылдың аҙағына «Вместе» романын тамамлай, «Записки»ҙе «Себер очерктары» менән тулыландыра.

1865 йылдың 15 авгусында Байкал аръяғы Нерчинск заводы эргәһендәге Кадая ауылында вафат була.

Ғаиләһе

1861 йылда Михайловтың 29 йәшлек һөйәркәһе — ире Николай Шелгуновты ҡалдырып киткән, Людмила Михаэлис була 1862 йылда Санкт-Петербургта Михайловтың улы Михаил тыуа (1862—1897). Бынан һуң Людмила Нерчинскиға килә һәм төрмәгә Михайлов янына килеп йөрөй. Бер фараз буйынса, ул ире өсөн ҡасыуҙы ойошторорға теләгән.

Ижады

Үҙенең әҫәрҙәрендә («Адам Адамыч», «Кружевница», «Перелет­ные птицы», «Голубые глазки», «Стрижовые норы») провинциаль дворянлыҡтың һәм бюрократияның әшәкелеген фашлай, крепостной ысынбарлыҡты ғәйепләй.

Беллетристик әҫәрҙәрҙән «Адам Адамич» повесы һәм провинциаль актёрҙарҙың тормошон һүрәтләгән «Перелётные птицы» романы киң билдәлелек ала.

Михайловтың ҡайһы бер шиғри тәржемәләре (Лонгфеллоның «Сон негра», Томас Гудтың «Песень о рубашке» һәм Эсхилдың «Скованный Прометей») хрестоматия әҫәрҙәре булып китә. Михайлов Рус йәмғиәтен Гейне менән таныштыра.

Ҡатын-ҡыҙҙар эмансипацияһы яҡлы, уның «Ҡатын-ҡыҙҙар: уларҙың тәрбиәһе һәм ғаиләлә һәм йәмғиәттә әһәмиәте» («Женщины: их воспитание и значение в семье и обществе») мәҡәләһендә, Прудон менән полемика булараҡ яҙылған, яңы тиң хоҡуҡлы ғаилә ҡоролошо проекты индерелгән. Тәүгеләрҙән булып ҡатын-ҡыҙҙарҙың сәйәси тигеҙлеге һәм һайлау хоҡуғы тураһында һөйләй.

Михайловтың үлгәндән һуң нәшер ителгән шиғырҙары (СПб., 1866) цензура ҡарары буйынса.юҡ ителә.

Әҙәбиәт

• Еголин А. М. Михайлов // История русской литературы в 10 томах. — М.; Л.: Издательство АН СССР, 1956. — Т. VIII. Литература шестидесятых годов. Ч. 2. — С. 161—181.
• Фатеев П. С. Михаил Михайлов — революционер, писатель, публицист. — М., 1969.
• Иван Щеголихин. «Бик изге йөрәктәр». Михаил Михайлов тураһында повесть «(Урыҫ.Ялҡынлы революционер», 1983)
• Гайдук В. М. Л. Михайлов в Сибири // Литературная Сибирь. — Иркутск, 1986. — Т. 1.
• Патронова А. Г. Государственные преступники на Нерчинской каторге (1861—1895 гг): Материалы к «Энцикликлопедии Забайкалья». — Чита, 1998. — Ватан. 2.
• Ричард Стайтс. Рәсәйҙә ҡатын-ҡыҙ азатлыҡ хәрәкәте: феминизм, нигилизм, большевизм. Гл. Ҡатын-ҡыҙ ii һорау тыуа. Изд. «Рәсәй сәйәси энциклопедияһы», 2004

Һылтанмалар

• М. Ц. Михайлов, Михаил Ларионович // Брокгауз һәм Ефрондың энциклопедик һүҙлеге: 86 томда (82 т. һәм 4 өҫтәмә том). — СПб., 1890—1907. (рус.)
• С. Ш. Михайлов, Михаил Ларионович // Новый энциклопедический словарь: 48 томда. — СПб., Пг.: 1911—1916.
• М. Л. Михайлов «Стихи о Смерти»
• МБУК «Центральная библиотека» Соль-Илецкого городского округа