Бәүел ҡыуығы

	Һейҙек бүлеп сығарыу системаһы
	; 1. Кешенең һейҙек бүлеп сығарыу системаһы: 2. бөйөр 3. бөйөр лаҡаны 4. бәүел юлы 5. бәүел ҡыуығы 6. бәүел сығарыу каналы.; 7. бөйөр өҫтө биҙе; Ҡан тамырҙары: 8. бөйөр артерияһы һәм венаһы 9. аҫҡы ҡыуыш вена 10. ҡорһаҡ аортаһы 11. дөйөм янбаш артерияһы һәм венаһы; Башҡалар: 12. бауыр 13. йыуан эсәк 14. янбаш
Латинса исеме	vesica urinaria
Ҡан менән тәьмин итеү	өҫкө ҡыуыҡ; аҫҡы ҡыуыҡ; кендек ; еңсә артериялары
Вена ағымы	ҡыуыҡ вена үрелмәһе
Иннервация	ҡыуыҡ нервы үрелмәһе
Лимфа	тышҡы һәм эске янбаш лимфа төйөнө
Прекурсор	һейҙек-енес синусы
Каталогтар	MeSH?—Gray?

Бәүел ҡыуығы, һейҙек ҡыуығы (лат. vesica urinaria, бор. грек. κύστις, бәүелсә^[1]) — кешенең кесе янбаш өлкәһендә урынлашҡан бүлеп сығарыу системаһының парһыҙ ҡыуыш ағзаһы.

Һейҙек ҡыуығы һейҙек өсөн резервуар функцияһын үтәй, ул унан тышҡа сығарыла; икенсе төрлө әйткәндә, ул бөйөрҙәрҙән ағып сыҡҡан һейҙекте туплау һәм ваҡыт-ваҡыт уны һейҙек каналы аша сығарыу өсөн хеҙмәт итә, был функция детрузор ярҙамында көйләнә.

Умыртҡалыларҙың бәүел ҡыуығы

Һейҙек ҡыуығы умыртҡалы хайуандарҙың күпселегендә бар^[2]. Балыҡтар араһында ул кимерсәклеләрҙә юҡ, әммә күпселек һөйәкле балыҡтарҙа бар, уларҙа ул тышҡа сығыр алдынан бер-береһе менән ҡушылған бәүелсә юлдарынан барлыҡҡа килә.^[3].

Һейҙек ҡыуығы күпселек хәҙерге ер-һыу хайуандарында (Ҡойроҡһоҙҙар отрядына ҡарағандарҙа) һәм һөйрәлеүселәрҙең бер өлөшөндә (гөбөргәйелдәрҙә һәм лепидозаврҙарҙың күпселек өлөшөндә) бар. Уларҙа бәүелсә юлдары һейҙек ҡыуығына түгел, ә клоакаға ҡоя, һәм һейҙек ҡыуығы ла шунда уҡ асыла, әммә үҙаллы тишек менән. Крокодилдарҙа, йыландарҙа һәм ҡайһы бер кеҫәрткеләрҙә һейҙек ҡыуығы үҫешеп етмәгән, ә ҡоштарҙа ул бөтөнләй юҡ^[2]^[3].

Киреһенсә, һөтимәрҙәрҙә бәүел ҡыуығы бар, һәм һейҙек юлдары уға ҡоя (бер тишеклеләрҙе иҫәпкә алмағанда: уларҙа һейҙек юлдары һейҙек-енес синусына асыла, һәм һейҙек шунан һуң ғына һейҙек ҡыуығына эләгә)^[2]^[3].

Кешенең бәүел ҡыуығы

Анатомияһы һәм физиологияһы

ир-егет

ҡатын-ҡыҙ

Һейҙек ҡыуығының киҫелештәге һүрәттәре

Кешенең һейҙек ҡыуығы берәү, ул кесе янбашта түмһәкәй артында, түмһәкәй симфизы артында урынлашҡан, уның артҡы йөҙөнә ирҙәрҙә түмһәкәй-ҡыуыҡ бәйләүестәре (лат. ligg. pubovesicalia), ҡатын-ҡыҙҙарҙа латераль түмһәкәй-ҡыуыҡ бәйләүестәре (лат. ligg. lateralia pubovesicalia) беркетелә. Ирҙәрҙә һейҙек ҡыуығының төбө простата биҙенең алғы-өҫкө өлөшө менән тоташып үҫкән, ҡатын-ҡыҙҙарҙа арттан-өҫтән уның алғы йөҙөнә аналыҡтың тәненең өлкәһендә ҡыуыҡ-аналыҡ соҡорон (лат. excavatio vesicouterina) барлыҡҡа килтереүсе һәм аналыҡ муйыны өлкәһендә тоташтырғыс туҡыма менән беркетелеүсе ҡорһаҡ ярыһы бите менән айырылған аналыҡтың алғы йөҙө тейеп тора, арттан уның өҫкө өлөшө еңсәнең алғы йөҙө менән тоташып үҫә. Үҙендә булған һейҙек миҡдарына ҡарап, һейҙек ҡыуығы һуҙылырға һәм ҡыҫылырға мөмкин. Һейҙек ҡыуығының һыйҙырышлығы яҡынса 0,5 л тәшкил итә. Башҡа мәғлүмәттәр буйынса, ирҙәрҙә ул нормала 350—750 мл, ҡатын-ҡыҙҙарҙа 250—550 мл тәшкил итә^[4]. Һейҙек ҡыуығының өҫкө өлөшө (лат. apex vesicae) өҫтән урта кендек бәйләүесенә (урахус ҡалдығы) күсә. Ҡыуыҡтың аҫҡы өлөшө, тарайып, һейҙек ҡыуығының муйынын (лат. cervix vesicae) барлыҡҡа килтерә, ә һуңғыһы һейҙек сығарыу каналына күсә. Һейҙек ҡыуығының төбө (лат. fundus vesicae) аҫҡа һәм артҡа ҡарай йүнәлгән, ә өҫкө өлөшө менән төбө араһында һейҙек ҡыуығының тәне (лат. corpus vesicae) урынлашҡан. Ҡыуыҡ һейҙек менән тулғанда, уның өҫкө өлөшө, түмһәкәй тоташмаһы өҫтөнән күтәрелеп, ҡорһаҡтың алғы стенаһына тейә. Тулған һейҙек ҡыуығының һуҙылған стенаһының ҡалынлығы 2-3 мм-ҙан артмай, ә ҡыуыҡ бушатылғандан һуң стенаның ҡалынлығы 12-15 мм-ға тиклем арта^[5].

Һейҙек ҡыуығының урта өлөшөнә арттан мөйөш яһап ике бәүел көпшәһе ҡоя. Уларҙың һейҙек ҡыуығына ҡыя йүнәлештә инеүе арҡаһында, үҙенсәлекле клапан аппараты барлыҡҡа килә, ул бәүел иткәндә, һейҙек ҡыуығында һейҙек баҫымы күтәрелгәндә, һейҙектең кире бәүел көпшәһенә ағып инеүенә ҡамасаулай^[6]. Ҡыуыҡ нигеҙенең лайлалы тиресәһендә өсмөйөш (лат. trigonum vesicae) айырыла, уның түбәләре булып һейҙек юлдарының тамағы һәм һейҙек сығарыу каналының эске тишеге тора. Был тишек өлкәһендә ҡалын түңәрәк мускул — эске сфинктер (лат. musculus sphincter urethrae) урынлашҡан; ул ирекһеҙ бәүел итеүҙе булдырмай^[5]. Ир-егеттәрҙә бәүел итеү шулай уҡ физиологик рәүештә ваҡытлыса енси ағза эрекцияһы хәлендә, йәки ҡайһы бер патологияларында, мәҫәлән, простата аденомаһында простата тарафынан тотҡарлана.

Иннервация

Һейҙек ҡыуығының иннервацияһы симпатик һәм парасимпатик, шулай уҡ арҡа мейеһе нервылары менән тәьмин ителә. Уның стеналарында вегетатив нервы системаһының күп һанлы нервы ганглийҙары һәм тарҡау нейрондары, шулай уҡ рецептор нервы остары табыла^[7].

Ҡан менән тәьмин итеү

Һейҙек ҡыуығын ҡан менән тәьмин итеү өҫкө һәм аҫҡы һейҙек ҡыуығы артериялары (лат. aa. vesicales superiores et inferiores) тарафынан башҡарыла.

Өҫкө һейҙек ҡыуығы артериялары эске янбаш артерияһы тармағы булған кендек артерияһынан (лат. a. umbilicalis) айырыла һәм һейҙек ҡыуығының өҫкө өлөшөн һәм ҡабырға стеналарын ҡан менән тәьмин итә. Аҫҡы һейҙек ҡыуығы артериялары эске янбаш артерияларынан айырыла һәм нигеҙен, һейҙек ҡыуығы өсмөйөшөн һәм һейҙек ҡыуығы муйынын туҡландыра.

Гистология

Һейҙек ҡыуығының лайлалы шекәрәһе (лат. tunica mucosa) күсемле эпителийҙан (уротелийҙан) һәм үҙ пластинкаһынан (лат. lamina propria) тора; һуңғыһы ваҡ ҡан тамырҙары үтеп ингән йомшаҡ тоташтырғыс туҡыманан барлыҡҡа килгән. Ҡыуыҡтың лайлалы шекәрәһе һуҙылмағанда (йәки уртаса һуҙылғанда), уның күп һырҙары була, әммә улар һейҙек ҡыуығы өсмөйөшө өлкәһендә юҡ^[8].

Уротелий, урынлашыуына ҡарап, өс-алты ҡатлам күҙәнәктәрҙән тора. Уротелийҙың өҫкө ҡатламы эозинофиль цитоплазмалы эре ҡулсатыр һымаҡ күҙәнәктәрҙән барлыҡҡа килгән, башҡа ҡатламдарҙың күҙәнәктәре күләме буйынса күпкә бәләкәйерәк^[9].

Һейҙек ҡыуығының мускуллы шекәрәһе (детрузор) киҫешеүсе шыма мускуллы күҙәнәктәр шәлкемдәренән торған өс ҡатламдан барлыҡҡа килгән: тышҡы буй, уртаса түңәрәк һәм эске селтәр һымаҡ. Был ҡатламдарҙың барыһының да сүстәре һейҙек ҡыуығының муйынына (һейҙек сығарыу каналының артҡы өлөшөн шулай атайҙар) табан бара, унда бот араһының арҡыры-буйлы мускулдары менән үрелә^[7]^[9].

Патологиялар

Һейҙек ҡыуығы ауырыуҙарына ҡарайҙар: һейҙек ҡыуығы ялҡынһыныуы (цистит), һейҙек ҡыуығы өҙөлөүе һәм һейҙек ҡыуығы үткәрмәүсәнлеге (тампонада). Цистит — бактериялар тыуҙырған ғәҙәти күренеш, ҡайһы берҙә һейҙек юлдары инфекцияһы (ҺЮИ) тип атала; һейҙек ҡыуығы өҙөлөүе һейҙек ҡыуығы тулғанда һәм бушатылмағанда була, ә һейҙек ҡыуығы тампонадаһы һейҙек ҡыуығы сығыу юлы янында тромб барлыҡҡа килеү һөҙөмтәһе булып тора^[10]. Һейҙек ҡыуығы өҙөлөүе ҡорһаҡ эсендәгегә һәм ҡорһаҡ тышындағыға бүленә, шуның менән бергә һуңғыһы һейҙек ҡыуығының травманан һуңғы өҙөлөүҙәренең 85 % тәшкил итә. Һейҙек ҡыуығы тампонадаһында ғәҙәттә хирургик ҡатнашлыҡ талап ителә^[11].

Ҡатын-ҡыҙҙарҙа еңсә төшкәндә цистоцеле
Ир-егеттә түмһәкәйҙән өҫтәрәк цистостома
Бәүел-таш ауырыуы менән ауырыған ҡатындың һейҙек ҡыуығы эсендә уролит
Яңы тыуған баланың һейҙек ҡыуығы экстрофияһы

Цистектомия ваҡытында хирургик реабилитация

Ҡайһы бер ауырыуҙарҙа (һейҙек ҡыуығы яман шеше, йыуан эсәктең дисталь бүлектәрендә һәм эске енси ағзаларҙа таралған яман шештәр һ.б.) цистэктомия — һейҙек ҡыуығын хирургик юл менән алып ташлау операцияһын башҡаралар. Бындай операциянан һуң пациент организмынан һейҙек ағып сығыуын ойоштороу өсөн бер нисә ысул ҡулланалар^[12].

Шуларҙың иң ябайы — тышҡы стома ҡуйыу, йәғни һейҙекте һейҙек юлдарынан тышҡа сығарыуҙы тәьмин иткән яһалма тишек, унда ул пациент тәненә беркетелгән пластик тоҡсайға ағып төшә; тоҡсайҙа тупланған һейҙекте ваҡыт-ваҡыт түгеп торалар^[13].

Пациенттың йыуан йәки янбаш эсәге секцияһынан, ғәҙәттә алып ташланған һейҙек ҡыуығы урынлашҡан урынға урынлаштырыла торған, яһалма һейҙек резервуарын хирургик юл менән булдырыу альтернатива булып тора. Бындай резервуарҙы булдырыуҙың бер нисә методикаһы бар; уны бушатыу йә һейҙек каналы аша, йә эсәк стомаһы аша башҡарыла. Был ҡарарҙың бер нисә кире эҙемтәһе бар; уларҙың күпселегенән Широкорад методы — В. И. Широкорад тарафынан тәҡдим ителгән, кесе янбашҡа боролош менән изоляцияланған илеоцекаль мөйөштө хирургик юл менән булдырыуҙы һәм һейҙекте эсәк аша сығарыуҙы күҙ уңында тотҡан ысул ҡулланылған осраҡта, ауырыуҙың йәшәү сифатын ҡәнәғәтләндерерлек тәьмин итеп, ҡотолорға мөмкин^[12]^[14].

2006 йылда профессор Э. Атала етәкселегендәге тикшеренеүселәр төркөмө тәүге тапҡыр пациенттарға туҡыма инженерияһы ысулдары менән лабораторияла үҙ күҙәнәктәренән үҫтерелгән яһалма һейҙек ҡыуығын уңышлы күсереп ултырта (был хәл ситкә ҡағыу реакцияһын булдырмай). Улар тәҡдим иткән технологияны артабан камиллаштырыу цистэктомия үткәргән пациенттарҙы хирургик реабилитациялауҙың яңы мөмкинлектәрен аса, әммә был төркөмдөң эштәре һөҙөмтәләре баҫылып сыҡҡандан һуң ун йыл үткәс тә был өлкәләге эштәр лабораторияларҙан ситкә сыҡманы.

Иҫкәрмәләр

↑ Hautekiet // . — P. 408.
↑ ^2,0 ^2,1 ^2,2 Константинов, Наумов, Шаталова, 2012
↑ ^3,0 ^3,1 ^3,2 Дзержинский, Васильев, Малахов, 2014
↑ Manski, Dirk. Urodynamik (Harnblasendruckmessung): Zystometrie (билдәһеҙ). // Website www.urologielehrbuch.de (23 октябрь 2015). Дата обращения: 23 июнь 2016. Архивировано 29 июнь 2016 года.
↑ ^5,0 ^5,1 Сапин и Билич, т. 2, 2009
↑ Агаджанян Н. А., Смирнов В. М. . Нормальная физиология. — М.: Медицинское информационное агентство, 2009. — 520 с. — ISBN 978-5-9986-0001-2.Агаджанян Н. А., Смирнов В. М. . Нормальная физиология. — М.: Медицинское информационное агентство, 2009. — 520 с. — ISBN 978-5-9986-0001-2. — С. 387.
↑ ^7,0 ^7,1 Гистология, цитология и эмбриология, 2004, с. 693
↑ Гистология, цитология и эмбриология, 2004
↑ ^9,0 ^9,1 MacLennan G. T. . Hinman’s Atlas of Urosurgical Anatomy. 2nd ed. — Philadelphia: Elsevier Health Sciences, 2012. — xi + 368 p. — ISBN 978-1-4160-4089-7. — P. 240—241 Өҙөмтә хатаһы: <ref> тег дөрөҫ түгел: «MacLennan» исеме бер нисә тапҡыр төрлө йөкмәткегә бирелгән
↑ Meijlink. «Interstitial cystitis and the painful bladder: A brief history of nomenclature, definitions and criteria: History of IC/painful bladder»: 4–12. Bibcode: free.
↑ Guenter Schmidt. Differential diagnosis in ultrasound: a teaching atlas. — Stuttgart: Thieme, 2006. — P. 352. — ISBN 3-13-131891-0.
↑ ^12,0 ^12,1 Широкорад В. И., Минаев И. И., Дёмин Д. И., Долгих В. Т. Метод хирургической реабилитации больных после комбинированных операций на органах малого таза // Сибирский научный медицинский журнал. — 2003. — Т. 23, № 4. — С. 82—87. Архивировано из первоисточника 14 август 2016.
↑ Manski, Dirk. Harnableitung nach Zystektomie (билдәһеҙ). www.urologielehrbuch.de (23 октябрь 2015). Дата обращения: 23 июнь 2016. Архивировано 29 июнь 2016 года.
↑ Костюк И. П., Васильев Л. А., Крестьянинов С. С. Классификация местно-распространённых новообразований малого таза и вторичного опухолевого поражения мочевого пузыря // Онкоурология. — 2014. — Т. 10, № 1. — С. 39—43. — DOI:10.17650/1726-9776-2014-10-1-39-43 Архивировано из первоисточника 11 август 2016.

Әҙәбиәт

Гистология, цитология и эмбриология. 6-е изд / Под ред. Ю. И. Афанасьева, С. Л. Кузнецова, H. А. Юриной. — М.: Медицина, 2004. — 768 с. — ISBN 5-225-04858-7.
Дзержинский Ф. Я., Васильев Б. Д., Малахов В. В. . Зоология позвоночных. 2-е изд. — М.: Издат. центр «Академия», 2014. — 464 с. — ISBN 978-5-4468-0459-7.
Константинов В. М., Наумов С. П., Шаталова С. П. . Зоология позвоночных. 7-е изд. — М.: Издат. центр «Академия», 2012. — 448 с. — ISBN 978-5-7695-9293-5.
Сапин М. Р., Билич Г. Л. . Анатомия человека: в 3-х тт. Т. 2. 3-е изд. — М.: ГЭОТАР-Медиа, 2009. — 496 с. — ISBN 978-5-9704-1373-9.

[1] Hautekiet // . — P. 408.

[Константинов,_Наумов,_Шаталова—2012——-2] 2,0 ^2,1 ^2,2 Константинов, Наумов, Шаталова, 2012

[Дзержинский,_Васильев,_Малахов—2014——-3] 3,0 ^3,1 ^3,2 Дзержинский, Васильев, Малахов, 2014

[4] Manski, Dirk. Urodynamik (Harnblasendruckmessung): Zystometrie (билдәһеҙ). // Website www.urologielehrbuch.de (23 октябрь 2015). Дата обращения: 23 июнь 2016. Архивировано 29 июнь 2016 года.

[Сапин_и_Билич,_т._2—2009——-5] 5,0 ^5,1 Сапин и Билич, т. 2, 2009

[AgadSmir-6] Агаджанян Н. А., Смирнов В. М. . Нормальная физиология. — М.: Медицинское информационное агентство, 2009. — 520 с. — ISBN 978-5-9986-0001-2.Агаджанян Н. А., Смирнов В. М. . Нормальная физиология. — М.: Медицинское информационное агентство, 2009. — 520 с. — ISBN 978-5-9986-0001-2. — С. 387.

[Гистология,_цитология_и_эмбриология—2004——693-7] 7,0 ^7,1 Гистология, цитология и эмбриология, 2004, с. 693

[Гистология,_цитология_и_эмбриология—2004——-8] Гистология, цитология и эмбриология, 2004

[MacLennan-9] 9,0 ^9,1 MacLennan G. T. . Hinman’s Atlas of Urosurgical Anatomy. 2nd ed. — Philadelphia: Elsevier Health Sciences, 2012. — xi + 368 p. — ISBN 978-1-4160-4089-7. — P. 240—241 Өҙөмтә хатаһы: <ref> тег дөрөҫ түгел: «MacLennan» исеме бер нисә тапҡыр төрлө йөкмәткегә бирелгән

[10] Meijlink. «Interstitial cystitis and the painful bladder: A brief history of nomenclature, definitions and criteria: History of IC/painful bladder»: 4–12. Bibcode: free.

[Schmidt2006-11] Guenter Schmidt. Differential diagnosis in ultrasound: a teaching atlas. — Stuttgart: Thieme, 2006. — P. 352. — ISBN 3-13-131891-0.

[Shirokorad-12] 12,0 ^12,1 Широкорад В. И., Минаев И. И., Дёмин Д. И., Долгих В. Т. Метод хирургической реабилитации больных после комбинированных операций на органах малого таза // Сибирский научный медицинский журнал. — 2003. — Т. 23, № 4. — С. 82—87. Архивировано из первоисточника 14 август 2016.

[13] Manski, Dirk. Harnableitung nach Zystektomie (билдәһеҙ). www.urologielehrbuch.de (23 октябрь 2015). Дата обращения: 23 июнь 2016. Архивировано 29 июнь 2016 года.

[14] Костюк И. П., Васильев Л. А., Крестьянинов С. С. Классификация местно-распространённых новообразований малого таза и вторичного опухолевого поражения мочевого пузыря // Онкоурология. — 2014. — Т. 10, № 1. — С. 39—43. — DOI:10.17650/1726-9776-2014-10-1-39-43 Архивировано из первоисточника 11 август 2016.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]