Дёма Леонид Васильевич
| Дёма Леонид Васильевич | |
| Зат | ир-ат |
|---|---|
| Гражданлыҡ |
 Рәсәй империяһы СССР Рәсәй |
| Хеҙмәт итеүе | СССР |
| Тыуған көнө | 18 июнь 1916 |
| Тыуған урыны | Михайловка, Краснояр ауыл Советы (Стәрлетамаҡ районы), Стәрлетамаҡ районы |
| Вафат булған көнө | 17 декабрь 2004 (88 йәш) |
| Вафат булған урыны | Магнитогорск, Силәбе өлкәһе, Рәсәй |
| Ерләнгән урыны | Магнитогорское правобережное кладбище[d] |
| Сәйәси фирҡә ағзаһы | Советтар Союзы Коммунистар партияһы |
| Хәрби звание | Майор |
| Һуғыш/алыш | Бөйөк Ватан һуғышы[1] |
| Ғәскәр төрө | Авиация |
| Маҡтаулы исемдәре һәм башҡа бүләктәре |
       |
Дёма Леонид Васильевич (18 июнь 1916 йыл — 17 декабрь 2004 йыл) — СССР хәрби летчигы. Бөйөк Ватан һуғышы яугире. Советтар Союзы Геройы. Гвардия майоры.
Биографияһы
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]Леонид Васильевич Дёма 1916 йылда Башҡорт АССР-ы Стәрлетамаҡ районының Михайловка ауылында тыуған. Урыҫ[2][3].
Магнитогорск ҡалаһында фабрика-завод уҡыу мәктәбен тамамлай (39-сы ПУ-нан һуң, һуңыраҡ 97-се профессиональ-техник училище). Комбинатта пар энергияһын файҙаланыу цехында слесарь-электрик була. Бер үк ваҡытта Магнитогорск аэроклубын тамамлай, ә 1934 йылда летчик-инструкторҙарҙың Ҡазан мәктәбен тамамлай. Бөйөк Ватан һуғышы башланғанға тиклем Силәбе аэроклубында инструктор булып эшләй.
Армияла — 1941 йылдың июленән. 1942 йылдан КПСС ағзаһы. Капитан, 112-се гвардия истребителдәр авиаполкы 10-сы гвардия истребителдәр авиадивизияһы 10-сы истребитель авиакорпусының һауа-уҡсылар хеҙмәтенең командиры ярҙамсыһы
1941 йылдың октябрендә Л. В. Дема Көнбайыш фронтта һуғыша. Ул төнгө У-2 бомбардировщигы командиры итеп тәғәйенләнә. Был самолетта 95 хәрби осош яһай. Фашист ғәскәрҙәре тылына рейд яһаған Генерал П. А. Беловтың төркөмөнә боеприпастар һәм аҙыҡ-түлек ташый. 38 яралы һалдат һәм командирҙы алып сыға. Дошман ғәскәрҙәрен һәм хәрби техникаһын бомбаға тотоу өсөн осоштар яһай. Әммә ул осоусы-истребитель булғас ҡына уның таланты бөтә ҡеүәтендә күренә.
1944 йылдың 1 июленә 273 хәрби осош яһай, 38 һауа һуғышында шәхсән 17дошман самолетын бәреп төшөрә[4]. Ауыр яранан һуң, У-2 самолетына әйләнеп ҡайта, ә һуғыш аҙағында тағы истребитель була, ләкин хәрби иҫәпте инде арттыра алмай.
Һуғыштан һуң Магнитогорск аэропортында диспетчер булып эшләй. Халактыр авиаотряды командиры була (Петропавловск-Камчатский ҡалаһы).
2004 йылда вафат була. Уң яҡ яр буйы зыяратында ерләнгән.
Маҡтаулы исемдәре һәм башҡа бүләктәре
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]- Советтар Союзы Геройы (26.10.1944)[5];
- Ленин ордены;
- Ҡыҙыл Байраҡ ордены (06.03.1943)[6];
- Ҡыҙыл Байраҡ ордены (26.06.1944)[7]
- Беренсе дәрәжә Ватан һуғышы ордены (05.06.1943)[8];
- Икенсе дәрәжә Ватан һуғышы ордены (06.04.1985)[9];
- Ҡыҙыл Йондоҙ ордены (11.04.1942)[10].
- Осоу ҡаҙаныштары тәреһе (АҠШ)[11][12].
Хәтер
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]- Еңеүҙең 55 йыллығын байрам итеү йылында Магнитогорск оборона йортона Советтар Союзы Геройы Л. В. Дема исеме бирелә һәм мемориаль таҡтаташ ҡуйыла.
- 2005 йылдың 5 ноябрендә ҡала башлығы Е. Карпов һәм «ММК» асыҡ акионерҙар йәмғиәтенең директорҙар кәңәшмәһе рәйесе урынбаҫары А. Морозов Геройҙың ҡатыны Вера Дмитриевна Демаға РФ-ның юғары йәмәғәт наградаһын — «Рәсәйҙең иң яҡшы кешеләре» энциклопедияһын һәм иҫтәлекле миҙал тапшыра.
Иҫкәрмәләр
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]- ↑ Башкирская энциклопедия (урыҫ) — Башкирская энциклопедия, 2005. — 4344 с.
- ↑ Герои Советского Союза: Краткий биографический словарь, 1987
- ↑ Наградной лист: фонд 33, опись 793756, единица хранения 13.
- ↑ М. Ю. Быков. Все Асы Сталина 1936—1953 гг.. — Научно-популярное издание. — М.: ООО «Яуза-пресс», 2014. — С. 334. — 1392 с. — (Элитная энциклопедия ВВС). — 1500 экз. — ISBN 978-5-9955-0712-3.
- ↑ Наградные документы «Халыҡ батырлығы» мәғлүмәт электрон базаһында (архив материалдары: ЦАМО, ф. 33, оп. 686043/793756, д. 101/13, л. 15, 233, 234, 235)
- ↑ Наградные документы «Халыҡ батырлығы» мәғлүмәт электрон базаһында (архив материалдары: ЦАМО, ф. 33, оп. 682527, д. 27, л. 4, 39, 40, 41)
- ↑ Наградные документы «Халыҡ батырлығы» мәғлүмәт электрон базаһында (архив материалдары: ЦАМО, ф. 33, оп. 690155, д. 5062, л. 1, 8, 9)
- ↑ Наградные документы «Халыҡ батырлығы» мәғлүмәт электрон базаһында (архив материалдары: ЦАМО, ф. 33, оп. 682526, д. 628, л. 4, 32, 33, 34)
- ↑ Карточка награждённого к 40-летию Победы «Халыҡ батырлығы» мәғлүмәт электрон базаһында
- ↑ Наградные документы «Халыҡ батырлығы» мәғлүмәт электрон базаһында (архив материалдары: ЦАМО, ф. 33, оп. 682524, д. 309, л. 10, 31, 32, 33)
- ↑ Советские асы. Дема Леонид Васильевич
- ↑ Газета «Правда» от 23 августа 1944 года
Әҙәбиәт
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]- Герои Советского Союза: Краткий биографический словарь / Пред. ред. коллегии И. Н. Шкадов. — М.: Воениздат, 1987. — Т. 1 /Абаев — Любичев/. — 911 с. — 100 000 экз. — ISBN отс., Рег. № в РКП 87-95382.
- Выпускники и работники учреждений начального профессионального образования Челябинской области — Герои Советского Союза \\ ГУ ПО адм. Челяб. обл., ЧелИПРО; сост.: Н. И. Голендухин, Ф. М. Крылов, Е. М. Донских — Челябинск, 1998. — 31 с.
Һылтанмалар
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]- Дёма Леонид Васильевич // Башҡорт энциклопедияһы. — Өфө: БР ДАҒУ «Башҡорт энциклопедияһы», 2015—2024. — ISBN 978-5-88185-143-9. (Тикшерелеү көнө: 15 июнь 2021)
- Дёма Леонид Васильевич. «Герои страны» сайты.
- Леонид Васильевич(недоступная ссылка).
- Авиаторы всех стран — соединяйтесь!
- Советского Союза Дема Леонид Васильевич.
- 18 июндә тыуғандар
- 1916 йылда тыуғандар
- Стәрлетамаҡ районында тыуғандар
- 17 декабрҙә вафат булғандар
- 2004 йылда вафат булғандар
- Магнитогорскиҙа вафат булғандар
- Рәсәйҙә ерләнгәндәр
- Ҡыҙыл Байраҡ ордены кавалерҙары
- Ленин ордены кавалерҙары
- Ҡыҙыл Йондоҙ ордены кавалерҙары
- Советтар Союзы Геройҙары
- 1-се дәрәжә Ватан һуғышы ордены кавалерҙары
- 2-се дәрәжә Ватан һуғышы ордены кавалерҙары
- Бөйөк Ватан һуғышы осоусылары
- Чехословакия Хәрби тәреһе ордены кавалерҙары 1939
- «Дошман алдындағы ҡаһарманлыҡ өсөн» Чехословакия миҙалы менән наградланыусылар
- Алфавит буйынса шәхестәр
- Авиация майорҙары (СССР)