Кикбоксинг
| Кикбоксинг | |
 | |
| Булдырыусы | Осаму Ногути[d][1] |
|---|---|
| Ил |
 Япония |
| Һештег | kickboxing |
 | |
 Кикбоксинг Викимилектә | |
Кикбоксинг (ингл. kick — «аяҡ менән һуғыу»; boxing — «бокс») — ХХ быуаттың 60 — 70-се йылдарында барлыҡҡа килгән спорт көрәше. Тарихи яҡтан Америка кикбоксингына (фулл-контакт, «лоу-кик» менән фулл-контакт, лайт-контакт, поинтфайтинг), япон кикбоксингына (К-1 форматы), яңғыҙ композицияларға (музыкаль формалар) бүленә. Халыҡ-ара олимпия комитеты тарафынан танылған, әммә әлеге ваҡытта Олимпия уйындары программаһына индереү тәҡдим ителмәй.
Бөтә донъя кикбоксинг ойошмалары ассоциацияһы (WAKO төп халыҡ-ара федерацияһы булып тора. Шулай уҡ бер нисә бәләкәй һәм аҙ танылған халыҡ-ара ойошма бар, мәҫәлән, WKA.
Тарихы[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]
Америка кикбоксингы[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]
Кикбоксингтың «америка» тармағының барлыҡҡа килгән ере булып АҠШ тора. Бында 60-сы йылдарҙа көнсығыш көрәше популярлығы тулҡынында тулы контактлы алыштар уҙғарыла башлай, ул ваҡытта киң таралған тхэквондо һәм каратэ-сётокан ҡағиҙәләренең күбеһенән айырмалы рәүештә, уларҙа һуғыу көсөндә сикләүҙәр булмай. Һуҡҡандан һуң алышты рефери туҡтатмай, ҡул менән башҡа һуғыу рөхсәт ителә (бының өсөн бокстан бирсәткә алына). Башта яңы спорт төрө «фулл-контакт карате» (ингл. full-contact karate, тулы контактлы карате) тип атала. Шул уҡ ваҡытта «карате» термины көнсығыш көрәшенең бөтә төрҙәрен (карате, тхэквондо йәки ушу) аңлатҡан. Тиҙҙән традицион каратэ функционерҙарының ризаһыҙлығы арҡаһында, яңы термин — «кикбоксинг» — ҡабул итеп, атаманан баш тартырға тура килә. «Фулл-контакт»ҡа килгәндә иһә, был исем кикбоксинг бүлектәренең береһендә һаҡланып ҡала. 1974 йылда беренсе профессиональ кикбоксинг ойошмаһы — ПКА (Профессиональ каратэ ассоциацияһы) ойошторола. Ысынында иһә, ул спорт төрө булараҡ формалашҡан кикбоксингтың тыуған көнөнә әүерелә. Америка кикбоксингы Европаға ла бик тиҙ үтеп инә. Тап Европала 1976 йылда һәүәҫкәр кикбоксинг ойошмаһына (WAKO — Бөтә донъя кикбоксинг ойошмалары ассоциацияһы) нигеҙ һалына[2].
Халыҡ-ара олимпия комитетында WAKO алдағы өс йылға ағза итеп алына. Токиола Халыҡ-ара олимпия комитеты башҡарма комитеты ултырышында ошо хаҡта ҡарар ҡабул ителде. Был кикбоксингтың ваҡытлыса олимпия спорт төрө тип танылғанын аңлата.
Япон кикбоксингы (К-1)[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]
Кикбоксингтың «япон» тармағы Японияға тай боксының үтеп инеүе менән бәйле, ул, карате-кёкусинкай менән конкуренцияла булыуға ҡарамаҫтан, үҙенең урынын таба ала, әммә саф килеш түгел, ә үҙгәртелгән формала. Ысынында, япон кикбоксингы тай боксының ҡағиҙәләрен ҡайтанан үҙгәртеп ҡуллана. Терһәк менән һуғыуҙы тыйыу (йыш ҡына терһәк һуғыу күңел асыуҙарға зыян килтерә тип иҫәпләнелә, сөнки йәмәғәтселек йәрәхәттәр арҡаһында алыштарҙы туҡтатыу урынына «таҙа» нокаутҡа өҫтөнлөк бирә) һәм мәрәйҙәрҙе иҫәпләүҙең башҡа алымы (тай боксынан айырмалы рәүештә (унда аяҡ менән һуғыу юғарыраҡ баһалана) аяҡ һәм ҡулдар менән һуғыуҙы тигеҙ баһалау мөһим айырма булып тора. 1970-се йылдарҙа япон кикбоксингын өс ойошма: AJKBA (All-Japan Kick-Boxing Association), WKBA (World Kick-Boxing Association) һәм "Какутоги"лигаһы үҫтерә. 1981 йылда бер нисә япон кикбоксеры енәйәтселек менән бәйле булыуы асыҡланғас, япон ойошмалары америка WKA-һынан ҡалыша. 1980 йылдар аҙағынан урындағы кикбоксинг функционерҙары барлыҡҡа килә башлай, ә 1993 йылда К-1 барлыҡҡа килә, был япон кикбоксингын донъяла иң үҫешкән профессиональ һуғыш сәнғәтенең береһенә әйләндерә. Тай боксы менән бергә япон кикбоксингы Европаға, беренсе сиратта — Голландияға килә, донъяның төп кикбоксинг үҙәктәренең береһенә әүерелә (ауыр ауырлыҡтағы 18 гран-приҙың 15-ендә голландтар еңә).
Кикбоксинг бүлектәре[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]
| WAKO | WKF | WKA | IKF | WKN | |
|---|---|---|---|---|---|
| Формалары (яңғыҙ композициялар) | Эйе | Эйе | |||
| Музыкаль формалары | Эйе | Эйе | |||
| Поинтфайтинг | Эйе | Эйе | Эйе | Эйе | |
| Лайт-контакт | Эйе | Эйе | |||
| Фулл-контакт | Эйе | Эйе | Эйе | Эйе | |
| Лоу-кик | Эйе | Эйе | Эйе | Эйе | Эйе |
| К-1 ҡағиҙәләре буйынса | Эйе | Эйе | Эйе | Эйе | |
| Glory ҡағиҙәләре буйынса | Эйе | ||||
| Ориентал | Эйе | ||||
| Саньда | Эйе | Эйе | |||
| Муай-тай | Эйе | Эйе | Эйе | Эйе | |
| Модификацияланған муай-тай | Эйе | Эйе | |||
| Тулы контактлы карате | Эйе |
Ҡағиҙәләр[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]
6. Яңғыҙ композициялар
Әлеге ваҡытта кикбоксинг спорт төрө булып тора, унда аныҡ билдәләнгән ҡағиҙәләре бар. Спортсының һаҡланыу ҡорамалдары булыуы мотлаҡ пункт булып тора. Алыш башланыр алдынан һаҡланыу кәрәк-яраҡтарының булыуын һәм ҡулланыу өсөн яраҡлылығын рефери тикшерә. Көрәшсе нимә кейергә кәрәклеген ентекләберәк ҡарайыҡ:
Аяҡ менән тибеү[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]
Кикбоксингта ҡулланылған ҡырҡыу урындарына табандың күтәрелеүе менән ҡырҡыу; табандың эске яғы менән ҡырҡыу; 360° боролош менән яһалған ҡырҡыу, йәғни дошмандың аяғы менән алыҫҡа һуғыу (хәрәкәт, күбеһенсә аяҡ менән боролошҡа оҡшаш) инә. Тигеҙлектән мәхрүм итеү, алыш темптарын кәметеү кеүек төрлө хәрби бурыстар хәл ителә.
Ҡырҡҡыстар (фут-свипс)[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]
Ҡул менән һуғыу[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]
Һәүәҫкәр кикбокстың теләһә ҡайһы төрөндә һаҡлағыс шлем кәрәк. Ҡайһы бер осраҡтарҙа күнекмә шлемын ҡулланыу рөхсәт ителә. Кикбоксинг өсөн шлем боксер шлемынан баштың өҫкө өлөшөн һаҡлауҙы көсәйтеү менән айырыла. Был кикбокс техник арсеналында аяҡ менән өҫтән тибеүҙәр булыуы менән бәйле. Баштың өҫкө өлөшөн һаҡлау шарты менән бокс шлемын ҡулланыу рөхсәт ителә. Шулай уҡ капаның булыу-булмауы ла мотлаҡ тикшерелә. Профессионалдар, ҡағиҙә булараҡ, шлемһыҙ көрәшә, әммә был бер ҡағиҙәлә лә көйләнмәгән һәм уларға шлем формаль ҡулланыу тыйылмай.
Ҡул менән тыйылған һуғыуҙар[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]
- Бирсәткә менән һуғыу
- Бирсәткәнең эске яғы менән һуғыу
- Йоҙроҡтоң ҡабырға яғы менән һуғыу (ярым контакт алыштарында рөхсәт ителә)
- Йоҙроҡтоң аҫҡы йәки өҫкө яғы менән һуғыу (ярым контакт алыштарында рөхсәт ителә)
- Ҡулдың эске яғы менән һуғыу (ярым контакт алыштарында рөхсәт ителә)
- Ҡул суғы менән һуғыу. Бынан тыш, иңбаш менән төртөү һәм этәреү тыйыла.
Кикбоксингта кейем[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]
Әлеге ваҡытта кикбоксинг аныҡ билдәләнгән ҡағиҙәләре булған спорт төрө. Унда һаҡланыу кәрәк-яраҡтарының булыуы мотлаҡ. Көрәш башланыр алдынан, һаҡлағыс ҡорамалдарҙың булыу-булмауын һәм файҙаланыу өсөн яраҡлылыҡты рефери тикшерә. Көрәшселә булырға тейешлеген нимәләр:
Профессионалдар, ҡағиҙә булараҡ, шлемһыҙ көрәшә, әммә был бер ҡайҙа ла көйләнмәгән һәм профессионалдарға шлем ҡулланыу тыйылмай. Кикбоксер шлемы, боксер шлемынан башты һаҡлауҙы көсәйтеү йәһәтенән айырыла, был кикбокстың техник арсеналында өҫтән тибеүҙәр булыуы менән бәйле. Башты һаҡлау өсөн бокс шлемын ҡулланыу рөхсәт ителә. Шулай уҡ капаның булыу-булмауы ла мотлаҡ тикшерелә. Профессионалдар, ҡағиҙә булараҡ, шлемһыҙ көрәшә, әммә был бер ҡағиҙәлә лә күрһәтелмәгән. Уларға шлем ҡулланыу тыйылмай.
Спортсыларҙың ҡулында кикбоксинг ҡағиҙәләренә тап килгән боксер бирсәткәһе булырға тейеш. Кикбоксингтың ҡайһы бер төрҙәрендә (Лайт-контакт, Семи-контакт) асыҡ услы бирсәткәләр ҡулланыла. Фулл-контакт, фулл-контакт с лоу-кик, кик-лайт, К-1 төрҙәрендә 10 унциялы, ҡыҙыл йәки зәңгәр төҫтәге (мөйөш төҫөндәге) стандарт бокс бирсәткәләре ҡулланыла.
Бирсәткәләр рингка сығыр алдынан ҡулға кейелергә, ҡул суғы билдәле бер оҙонлоҡтағы бинт менән бәйләнергә тейеш.
Бөтә яугирҙарҙа һаҡлағыс сандыр ҡабы булыу-булмауы тикшерелә, ҡыҙҙарҙа һаҡлағыс кирса булыу шарт.
Спортсыларҙың сираҡ һөйәге ҡалҡансыҡ менән һаҡланырға тейеш. Был семи-, лайт-контакт и для фулл-контакт өсөн мотлаҡ шарт. Аяҡтарын ябыҡ үксәле фут менән һаҡлайҙар. Ҡул һуғышы өсөн ҡулланылған фут рөхсәт ителмәй. Яланғас аяҡҡа кейәләр.
Һаҡланыу сараларын тикшергәндә судья ниндәй ҙә булһа әйберҙең булмауын асыҡлаһа йәки ниндәй ҙә булһа әйберҙең торошо буйынса дәғүә булһа, уны алмаштырыуҙы йәки тулыландырыуҙы талап итә һәм бының өсөн бер раундтан да артыҡ ваҡыт бүлмәй. Әгәр ошо ваҡыттан һуң яугир яуға әҙер булмаһа, ул квалификацияһын юғалта.
Һаҡлағыс ҡорамалға ошондай юғары талаптар спортсының яу барышында йәрәхәт алыу хәүефен мөмкин тиклем кәметеүгә һәм кикбоксинг ҡағиҙәләре буйынса уҙғарылған алыштарҙың күркәмлеген арттырыуға йүнәлтелә. Кикбоксингта иң оҙон матч 18 раунд дауам итә. Әлеге көнгә тиклем «Италиянан доктор» исеме аҫтында чемпион бар.
Кикбоксинг кино сәнғәтендә[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]
Америка Ҡушма Штаттарында кикбоксингтың барлыҡҡа килеүе видеобаҙар үҫеше осорона тап килә. Көрәштең яңы төрө булараҡ, ккбоксинг боевик жанрында ҙур ихтыяж менән файҙалана, 1960-сы йылдар уртаһынан уның йондоҙо Брюс Ли була. Рингта спорт карьераһын тамамлаған кикбоксерҙар трюктар ҡуйыусы, каскадер һәм актёр була, экранда кикбоксинг алымдарын күрһәтә. 1972 йылда Брюс Ли менән бергә Чак Норрис («Возвращение дракона») төшә. Тиҙҙән экранда «Суперфут» Уоллес («Сила одиночки», 1979), Джо Льюис («Сила пятерых», 1981), Дон «Аждаһа» Уилсон («Кровавый кулак», 1989) күренә башлай. Шул уҡ 1989 йылда Жан-Клод Ван Дамме һәм Мишель Кисси ҡатнашлығында «Кикбоксер» фильмы сыға. Был фильмдың бөтәһе биш өлөшө сыға, унда шулай уҡ һуғыш сәнғәте оҫтаһы Марк Дакаскос төшә.
Киноиндустрияның үҙенсәлеге профессиональ спортсыларҙы ғына түгел, актерҙарҙы ла кикбоксинг техникаһын күрһәтеүсе геройҙар ролдәрендә ҡатнашыу мөмкинлеге бирә. Ғәҙәттә, бындай ролдәргә элек һәүәҫкәр спорт менән шөғөлләнгән актёрҙар саҡырылған. Улар араһында Лоренцо Ламас, Кэри-Хироюки Тагава һәм Саша Митчелл була.
Иҫкәрмәләр[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]
- ↑ Google Books (билдәһеҙ) — 2005.
- ↑ WAKO Новости. Дата обращения: 4 август 2019. Архивировано из оригинала 4 март 2016 года. 2016 йыл 4 март архивланған.
Һылтанмалар[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]
- World Association of Kickboxing Organizations Official Site 2013 йыл 29 сентябрь архивланған.
- Рәсәй кикбоксинг федерацияһы 2010 йыл 21 февраль архивланған.