Киль (ҡала)
_COA.svg)
Киль (нем. Kiel [ˈkiːl]) — Германияла ҡала, Шлезвиг-Гольштейн еренең иң ҙур ҡалаһы. Балтик диңгеҙенең Киль бухтаһы ярында урынлашҡан. Канал менән Төньяҡ диңгеҙе бәйләй, ҙур порт. Киль ҡалаһы халҡы 229 044 кеше тәшкил итә.
Киль ҡалаһында урынлашҡан Христиан Альбрехт исемендәге университет 1665 йылда барлыҡҡа килгән. Ҡалала шулай уҡ Германия милли иҡтисади китапханаһы урынлашҡан.
Киль ҡалаһында йыл һайын донъяла мөһим ваҡиға — елкәнле спорт аҙналығы үтә. Олимпия уйындары сиктәрендә Ҡиль ҡалаһы елкәнле спорт буйынса ике тапҡыр ярыштарҙы ҡабул итә: 1936 йылда, Берлинда үткән уйындарҙа һәм 1972 йылда, Олимпиаданың баш ҡалаһы Мюнхен булғанда. .
Киль ҡалаһының төп гәзите — «Киль яңылыҡтары» (нем. Kieler Nachrichten).
Тарихы
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]._%D0%92%D0%BE%D0%B5%D0%BD%D0%BD%D0%B0%D1%8F_%D1%8D%D0%BD%D1%86%D0%B8%D0%BA%D0%BB%D0%BE%D0%BF%D0%B5%D0%B4%D0%B8%D1%8F_%D0%A1%D1%8B%D1%82%D0%B8%D0%BD%D0%B0_(%D0%A1%D0%B0%D0%BD%D0%BA%D1%82-%D0%9F%D0%B5%D1%82%D0%B5%D1%80%D0%B1%D1%83%D1%80%D0%B3,_1911-1915).jpg)
Киль ҡалаһына 1233 һәм 1242 йылдар араһында граф Адольф IV Гольштейнский тарафынан нигеҙ һалына һәм тиҙҙән ул Ганза союзы ағзаһы булып китә[15].
1814 йылда бында Дания һәм Швеция араһында солох төҙөлә[15].
1835 йылда ҡалала «Hovaldtswerke» караптар эшләү заводы эшләй башлай[16].
1848 йылда Киль ҡалаһында дат хакимлығына ҡаршы ихтилалға сигнал бирелә[15].
1889 йылдың 29 ғинуарында Киль портының баш командиры итеп флот буйынса вице-адмирал Бланк урынына вице-адмирал Кнор тәғәйенләнә[17]
1918 йылдың ноябрендә Киль ихтилалы үтә.
1914 йылда Донъя иҡтисады институтына нигеҙ һалына, ул Христиан Альбрехт исемендәге университеттың бүлеге була. 1927 йылдан 1930 йылға тиклем иҡтисад буйынса нобель премияһы лауреаты Василий Леонтьев эшләй.
1932 йылдың 26 июлендә ҡала янында Киль ҡалаһы тарихындағы иң ҙур диңгеҙ һәләкәте була: ҡапыл килеп сыҡҡан дауыллы ел арҡаһында елкәнле уҡыу судноһы «Ниоба» түңкәрелә (нем. «Niobe»); 140 немец курсанты һәләк була[18]. Яр буйында һәләк булғандарға иҫтәлекле таш ҡуйылған[19].
Киль ҡалаһында Петр III — 1761—1762 йылдарҙа рәсәй императоры, рус тәхетендә Романовтарҙың беренсе Гольштейн-Готторп вәкиле тыуған. 2014 йылда ҡалала рәсәй императорына бронза һәйкәл ҡуйылған[20].
Климаты
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]Ҡалала климат уртаса йылы. Хатта иң ҡоро айҙарҙа ла яуым-төшөм күп була. Уртаса һауа температураһы 7.9° C. Йыллыҡ яуым-төшөм 748 мм самаһы.
Иң ҡоро ай - 44 мм яуым төшөмдәре менән март, иң куп яуы-төшөм август айында була, уртаса 82 мм.
Йылдың иң йылы айы - июль, уртаса температура 16.3°C. Йылдың уртаса иң түбән температураһы ғинуарҙа була, ул 0.3 ° C тәшкил итә.
Иң ҡоро һәм иң дымлы айҙар араһындағы яуым-төшөм айырмаһы - 38 мм. Бөтә йыл дауамында температураның үҙгәреүе 16.0 ° C.[1]
| ғинуар | февраль | март | апрель | май | июнь | июль | август | сентябрь | октябрь | ноябрь | декабрь | |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Минимум температураһы (°C) | -1.7 | -2 | -0.2 | 2.8 | 6.8-се | 10.1 | 12.1 | 11.7 | 9 | 6 | 2.2 | -0.3 |
| Максимум температураһы (°C) | 2.3 | 2.7 | 5.4 | 10.3-сө | 15.4 | 19.1-се | 20.5 | 19.5-се | 17.1 | 12.2-се | 6.6 | 3.6 |
| Уртаса температура (°C) | 0.3 | 0.3 | 2.6 | 6.5 | 11.1 | 14.6 | 16.3 | 15.6 | 13 | 9.1 | 4.4 | 1.6 |
| Яуым-төшөм нормаһы (мә) | 60 | 46 | 44 | 47 | 52 | 63 | 78 | 82 | 67 | 64 | 74 | 71 |
Туғандаш ҡалалар
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]
Калининград, Рәсәй- Советск, Россия
Брест, Франция
Ковентри, Бөйөк Британия
Гдыня, Польша
Таллин, Эстония
Штральзунд, Германия
Вааса, Финляндия
.svg){kind=small}
Билдәле кешеләре
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]Астрономияла.
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]Киль ҡалаһы хөрмәтенә 1901 йылда асылған Килия астероиды (470) аталған
Шулай уҡ ҡарағыҙ
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]- Аҙна кильский
- Хәрби зыярат кил.
Иҫкәрмәләр
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]- ↑ ISIL- und Sigeladressen mit Koordinaten ausgestattet — Берлинская государственная библиотека, 2016.
- ↑ 2,0 2,1 archINFORM (нем.) — 1994.
- ↑ http://www.kiel.de/rathaus/statistik/statistische_berichte/statistische_jahrbuecher/Statistischer_Bericht_Nr._240_-_Kieler_Zahlen_2014.pdf#13
- ↑ http://www.klimabuendnis.org/nc/kommunen/das-netzwerk.html
- ↑ http://www.mayorsforpeace.org/english/membercity/map/europe.html
- ↑ https://www.staedteverband-sh.de/de/mitglieder
- ↑ https://web.archive.org/web/20240602161709/https://ubc.net/cities/
- ↑ Alle politisch selbständigen Gemeinden mit ausgewählten Merkmalen am 31.12.2023 (нем.) — DESTATIS, 2024.
- ↑ 9,0 9,1 https://www.statistikportal.de/de/produkte/gemeindeverzeichnis — Federal Statistical Office.
- ↑ https://www.kiel.de/de/kiel_zukunft/kiel_international/Gdynia.php
- ↑ https://bip.um.gdynia.pl/miasta-siostrzane,1760/kilonia,341490
- ↑ https://www.kiel.de/de/kiel_zukunft/kiel_international/index.php
- ↑ https://www.destatis.de/DE/ZahlenFakten/LaenderRegionen/Regionales/Gemeindeverzeichnis/Administrativ/Aktuell/05Staedte.html
- ↑ Alle politisch selbständigen Gemeinden mit ausgewählten Merkmalen am 31.12.2018 (4. Quartal) — Federal Statistical Office.
- ↑ 15,0 15,1 15,2 Киль, город // Брокгауз һәм Ефрондың энциклопедик һүҙлеге: 86 томда (82 т. һәм 4 өҫтәмә том). — СПб., 1890—1907. (рус.)
- ↑ «Говальдт» // Военная энциклопедия : в 18 т. / под ред. В. Ф. Новицкого и др.. — СПб. : Товарищество И. Д. Сытина, 1911—1915.
- ↑ 417. Ф. ВМФ РГА, Оп. 1, Д. 573, Л. 3-4
- ↑ Otto Фриц Busch: Niobe. Deutsches Ein Schicksal. Breitkopf & Härtel, 1932 Leipzig
- ↑
- ↑ Deutsche Welle (www.dw.com). В Германии поставили первый памятник Петру III | Новости культуры, афиша | DW | 13.06.2014. DW.COM. Дата обращения: 9 июнь 2017.
- ↑ Собств. корр. Умерла поэт Ры Никонова // lenta.ru. — 2014. — 11 марта.