Киль (ҡала)

Википедия — ирекле энциклопедия мәғлүмәте
Киль
нем. Kiel
ФлагГерб
Нигеҙләү датаһы 1242
Логотип
Рәсем
Рәсми атамаһы Kiel
Ҡыҫҡаса атамаһы Ki[1]
Этнохороним Kieler, Kielerin һәм Kielerinnen
Архивы хранятся в Stadtarchiv Kiel[d]
Дәүләт  Германия[2][2]
Административ үҙәге Шлезвиг-Гольштейн[d]
Административ-территориаль берәмек Шлезвиг-Гольштейн[d]
Сәғәт бүлкәте UTC+1:00[d] һәм UTC+2:00[d]
Һыу ятҡылығы буйында урынлашҡан Кильский канал[d] һәм Kieler Förde[d]
Иң юғары нөктә Wohlersberg[d][3]
Хөкүмәт башлығы вазифаһы mayor of Kiel[d]
Хөкүмәт башлығы Ульф Кемпфер[d]
Ойошма ағзаһы Wendish cities[d], Climate Alliance[d][4], Мэры за мир[d][5] һәм Städteverband Schleswig-Holstein[d][6]
Халыҡ һаны 247 717 кеше (31 декабрь 2022)[7]
Ир-егеттәр 120 045[8]
Ҡатын-ҡыҙҙар 126 556[8]
Диңгеҙ кимәленән бейеклек 5 ± 1 метр
Туғандаш ҡала Вааса[d][3][9][10], Брест[d][11][12], Ковентри[d][13][14][15], Гдыня[d][16][17], Таллин[18][19], Штральзунд[d][20][21], Калининград[22][23][24], Советск[d][25], Самсун[d][26], Антакья[d][27], Moshi Rural[d][28][29], Сан-Франциско[30][31] һәм Орхус[32]
Милке Stadtwerke Kiel[d] һәм Müllverbrennungsanlage Kiel[d]
Сиктәш Рендсбург-Эккернфёрде (район) һәм Плён[d]
Майҙан 118,65 км² (31 декабрь 2017)[33][34]
Почта индексы 24103–24159 һәм 24159
Урынлашыу картаһы
Содержит Kiel Port[d]
Һәйкәлдәр исемлеге list of Cultural heritage monuments in Kiel[d]
Рәсми сайт kiel.de
Категория для почётных граждан субъекта Категория:Почётные граждане Киля[d]
Элементтың күренеше өсөн категория Category:Views of Kiel[d]
Урындағы телефон коды 0431
Номер тамғаһы коды KI
Карта
 Киль Викимилектә

Киль (нем. Kiel [ˈkiːl]) — Германияла ҡала, Шлезвиг-Гольштейн еренең иң ҙур ҡалаһы. Балтик диңгеҙенең Киль бухтаһы ярында урынлашҡан. Канал менән Төньяҡ диңгеҙе бәйләй, ҙур порт. Киль ҡалаһы халҡы 229 044 кеше тәшкил итә.

Киль ҡалаһында урынлашҡан Христиан Альбрехт исемендәге университет 1665 йылда барлыҡҡа килгән. Ҡалала шулай уҡ Германия милли иҡтисади китапханаһы урынлашҡан.

Киль ҡалаһында йыл һайын донъяла мөһим ваҡиға — елкәнле спорт аҙналығы үтә. Олимпия уйындары сиктәрендә Ҡиль ҡалаһы елкәнле спорт буйынса ике тапҡыр ярыштарҙы ҡабул итә: 1936 йылда, Берлинда үткән уйындарҙа һәм 1972 йылда, Олимпиаданың баш ҡалаһы Мюнхен булғанда. .

Киль ҡалаһының төп гәзите — «Киль яңылыҡтары» (нем. Kieler Nachrichten).

Тарихы[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Ҡәлғәнең картаһы
Төнгө Кил Кил

Киль ҡалаһына 1233 һәм 1242 йылдар араһында граф Адольф IV Гольштейнский тарафынан нигеҙ һалына һәм тиҙҙән ул Ганза союзы ағзаһы булып китә[35].

1814 йылда бында Дания һәм Швеция араһында солох төҙөлә[35].

1835 йылда ҡалала «Hovaldtswerke» караптар эшләү заводы эшләй башлай[36].

1848 йылда Киль ҡалаһында дат хакимлығына ҡаршы ихтилалға сигнал бирелә[35].

1889 йылдың 29 ғинуарында Киль портының баш командиры итеп флот буйынса вице-адмирал Бланк урынына вице-адмирал Кнор тәғәйенләнә[37]

1918 йылдың ноябрендә Киль ихтилалы үтә.

1914 йылда Донъя иҡтисады институтына нигеҙ һалына, ул Христиан Альбрехт исемендәге университеттың бүлеге була. 1927 йылдан 1930 йылға тиклем иҡтисад буйынса нобель премияһы лауреаты Василий Леонтьев эшләй.

1932 йылдың 26 июлендә ҡала янында Киль ҡалаһы тарихындағы иң ҙур диңгеҙ һәләкәте була: ҡапыл килеп сыҡҡан дауыллы ел арҡаһында елкәнле уҡыу судноһы «Ниоба» түңкәрелә (нем. «Niobe»); 140 немец курсанты һәләк була[38]. Яр буйында һәләк булғандарға иҫтәлекле таш ҡуйылған[39].

Киль ҡалаһында Петр III — 1761—1762 йылдарҙа рәсәй императоры, рус тәхетендә Романовтарҙың беренсе Гольштейн-Готторп вәкиле тыуған. 2014 йылда ҡалала рәсәй императорына бронза һәйкәл ҡуйылған[40].

Климаты[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Ҡалала климат уртаса йылы. Хатта иң ҡоро айҙарҙа ла яуым-төшөм күп була. Уртаса һауа температураһы 7.9° C. Йыллыҡ яуым-төшөм 748 мм самаһы.

Иң ҡоро ай - 44 мм яуым төшөмдәре менән март, иң куп яуы-төшөм август айында була, уртаса 82 мм.

Йылдың иң йылы айы - июль, уртаса температура 16.3°C. Йылдың уртаса иң түбән температураһы ғинуарҙа була, ул 0.3 ° C тәшкил итә.

Иң ҡоро һәм иң дымлы айҙар араһындағы яуым-төшөм айырмаһы - 38 мм. Бөтә йыл дауамында температураның үҙгәреүе 16.0 ° C.[1]

ғинуар февраль март апрель май июнь июль август сентябрь октябрь ноябрь декабрь
Минимум температураһы (°C) -1.7 -2 -0.2 2.8 6.8-се 10.1 12.1 11.7 9 6 2.2 -0.3
Максимум температураһы (°C) 2.3 2.7 5.4 10.3-сө 15.4 19.1-се 20.5 19.5-се 17.1 12.2-се 6.6 3.6
Уртаса температура (°C) 0.3 0.3 2.6 6.5 11.1 14.6 16.3 15.6 13 9.1 4.4 1.6
Яуым-төшөм нормаһы (мә) 60 46 44 47 52 63 78 82 67 64 74 71

Туғандаш ҡалалар[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Билдәле кешеләре[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Астрономияла.[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Киль ҡалаһы хөрмәтенә 1901 йылда асылған Килия астероиды (470) аталған

Шулай уҡ ҡарағыҙ[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

  • Аҙна кильский
  • Хәрби зыярат кил.

Иҫкәрмәләр[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

  1. ISIL- und Sigeladressen mit Koordinaten ausgestattetБерлинская государственная библиотека, 2016.
  2. 2,0 2,1 archINFORM (нем.) — 1994.
  3. 3,0 3,1 http://www.kiel.de/rathaus/statistik/statistische_berichte/statistische_jahrbuecher/Statistischer_Bericht_Nr._240_-_Kieler_Zahlen_2014.pdf#13
  4. http://www.klimabuendnis.org/nc/kommunen/das-netzwerk.html
  5. http://www.mayorsforpeace.org/english/membercity/map/europe.html
  6. https://www.staedteverband-sh.de/de/mitglieder
  7. Alle politisch selbständigen Gemeinden mit ausgewählten Merkmalen am 31.12.2022 (нем.)DESTATIS, 2023.
  8. 8,0 8,1 https://www.statistikportal.de/de/produkte/gemeindeverzeichnisFederal Statistical Office.
  9. https://www.kiel.de/de/kiel_zukunft/kiel_international/Vaasa.php
  10. https://www.vaasa.fi/tietoa-vaasasta-ja-seudusta-kansainvalinen-vaasa-ystavyyskaupungit/
  11. https://www.kiel.de/de/kiel_zukunft/kiel_international/Brest.php
  12. https://www.brest.fr/developper-le-territoire/ouvrir-le-territoire-a-linternational/jumelages-et-cooperations-1777.html
  13. https://www.kiel.de/de/kiel_zukunft/kiel_international/coventry.php
  14. https://www.coventry.gov.uk/info/222/twin_towns_and_cities
  15. https://www.coventry.gov.uk/directory_record/6217/kiel_germany/category/732/europe
  16. https://www.kiel.de/de/kiel_zukunft/kiel_international/Gdynia.php
  17. https://bip.um.gdynia.pl/miasta-siostrzane,1760/kilonia,341490
  18. https://www.kiel.de/de/kiel_zukunft/kiel_international/Tallinn.php
  19. https://www.tallinn.ee/est/valissuhted/Kiel
  20. https://www.kiel.de/de/kiel_zukunft/kiel_international/Stralsund.php
  21. https://www.stralsund.de/stadtportrait.html
  22. https://www.kiel.de/de/kiel_zukunft/kiel_international/Kaliningrad.php
  23. https://www.klgd.ru/city/twins/
  24. https://www.klgd.ru/city/pasport_07052021.pdf
  25. https://www.kiel.de/de/kiel_zukunft/kiel_international/Sovetsk.php
  26. https://www.kiel.de/de/kiel_zukunft/kiel_international/Samsun.php
  27. https://www.kiel.de/de/kiel_zukunft/kiel_international/Antakya_Hatay.php
  28. https://www.kiel.de/de/kiel_zukunft/kiel_international/Moshi_Rural.php
  29. https://www.kiel.de/de/kiel_zukunft/kiel_international/moshi_rural.php
  30. https://www.kiel.de/de/kiel_zukunft/kiel_international/san_francisco.php
  31. https://oewd.org/san-francisco-sister-cities
  32. https://www.kiel.de/de/kiel_zukunft/kiel_international/aarhus.php
  33. https://www.destatis.de/DE/ZahlenFakten/LaenderRegionen/Regionales/Gemeindeverzeichnis/Administrativ/Aktuell/05Staedte.html
  34. Alle politisch selbständigen Gemeinden mit ausgewählten Merkmalen am 31.12.2018 (4. Quartal)Federal Statistical Office.
  35. 35,0 35,1 35,2 Киль, город // Брокгауз һәм Ефрондың энциклопедик һүҙлеге: 86 томда (82 т. һәм 4 өҫтәмә том). — СПб., 1890—1907. (рус.)
  36. «Говальдт» // Военная энциклопедия : в 18 т. / под ред. В. Ф. Новицкого и др.. — СПб. : Товарищество И. Д. Сытина, 1911—1915.
  37. 417. Ф. ВМФ РГА, Оп. 1, Д. 573, Л. 3-4
  38. Otto Фриц Busch: Niobe. Deutsches Ein Schicksal. Breitkopf & Härtel, 1932 Leipzig
  39. Deutsche Welle (www.dw.com). В Германии поставили первый памятник Петру III | Новости культуры, афиша | DW | 13.06.2014. DW.COM. Дата обращения: 9 июнь 2017.
  40. Собств. корр. Умерла поэт Ры Никонова // lenta.ru. — 2014. — 11 марта.

Һылтанмалар[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]