Осар тейен
| Осар тейен | ||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 Ябай осар тейен | ||||||||||||||||
| Фәнни классификация | ||||||||||||||||
|
||||||||||||||||
| Латинса исеме | ||||||||||||||||
| Pteromys volans (Linnaeus, 1785) |
||||||||||||||||
| Ареал | ||||||||||||||||
 | ||||||||||||||||
|
|
Осар тейен[1][2], (Урыҫ.)белка-летяга[1], йәки летучая белка[1] (Pteromys volans) — кимереүселәр отрядының осар тейендәр ғаиләһенә ҡараған имеҙеүселәр.
Латин телендә volans «осоусы» тигәнде аңлата.
Таралышы[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]
Евразия урмандарында таралған. Башҡортостан Республикаһының бөтә биләмәһендә ҡатнаш һәм киң япраҡлы урмандарҙа осрай.
Тышҡы ҡиәфәте[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]
Кәүҙә оҙонлоғо 13—20 см, массаһы 160 г тирәһе. Төҫө ҡышын һоро, йәйен көрәнһыу төҫмөрлө асыҡ‑һоро, ҡорһағы аҡ төҫтә. Йөнө ҡуйы, йомшаҡ. Башы йомро, күҙҙәре ҙур, ҡара төҫтә. Ҡолағы ҡыҫҡа, суҡһыҙ. Алғы аяҡтары — 4, артҡылары 5 бармаҡлы, бөгөлгән осло тырнаҡлы; аяҡтары араһында йөн менән ҡапланған ҡабырға яҡ тире йыйырсаһы (осҡос яры) бар. Ҡойроғо йөнтәҫ, оҙонлоғо 14 см, һикергәндә руль ролен үтәй.
Төҫөнә ҡарап, осар тейендәрҙе 10 — 12 төргә айыралар; шуларҙың 9 төрсәһе Рәсәйҙә[3]:
- Pteromys volans volans Linnaeus, 1758 — Рәсәй Федерацияһының Европа өлөшөнән төньяғы, Урал
- Pteromys volans ognevi Stroganov, 1936 — Рәсәй Федерацияһының Европа өлөшөнөң үҙәге
- Pteromys volans gubari Ognev, 1934 — Көнбайыш Себерҙең һәм Ҡаҙағстандың урман-далалары
- Pteromys volans betulinus Serebrennikov, 1929 — Көнбайыш Себерҙең көнсығышы һәм Байкал буйы
- Pteromys volans turovi Ognev, 1929 — Алтай, Саян, Байкал аръяғы, Амурҙың урта ағымы
- Pteromys volans athene Thomas, 1907 — Амур йылғаһының түбәнге ағымы, Сахалин
- Pteromys volans incanus Miller, 1918 — Яҡутстандың төньяғы һәм көнсығышы
- Pteromys volans arsenjevi Ognev, 1934 — Үҙәк Якутия һәм Приморье
- Pteromys volans anadyrensis Ognev, 1940 — Анадырь бассейны
Көнитмеше һәм туҡланыуы[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]
Полигам. Енси яҡтан 9—12 айҙа өлгөрә. Йылына 1 тапҡыр 2—4 бала тыуҙыра. 5—13 йыл йәшәй. Эңерҙә һәм төндә, һирәкләп көндөҙ әүҙем. Япраҡлы ағастарҙың (ҡайын, тал, саған, уҫаҡ, миләш) үренделәре, бөрөләре, ҡайһы берҙә ҡабыҡтары, бәшмәктәр, үләндәрҙең емештәре һәм орлоҡтары менән туҡлана. Ағас ҡыуыштарында һәм тейен ояларында, ҡайһы берҙә ҡая ярыҡтарында йәшәй.
Иҫәбе[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]
Осор тейендәр әҙ, уға һунар сикләнгән. Тиренең әһәмиәте әҙ. Тиреһе матур һәм йомшаҡ булыуына ҡарамаҫтан, бик йоҡа, был уны файҙаланыуҙы ҡыйынлаштыра. Тотҡонлоҡҡа ауыр яраҡлаша, тип иҫәпләнелә, әммә В. М. Смирин Мәскәү дәүләт университетының Звенигород биологик станцияһында ҙур булмаған вольерҙарҙа уларҙың ике төрөн оҙаҡ йылдар аҫырай[4][5].
Былар ҡыҙыҡлы[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]
- Осар тейен — талпан энцефалитын, ялған туберкулёзды тыуҙырыусыларҙы йөрөтөүсе.
- Ҡиммәтле тиреле йәнлек.
Башҡортостан Республикаһының Ҡыҙыл китабына индерелгән.
Иҫкәрмәләр[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]
- ↑ 1,0 1,1 1,2 Соколов В. Е. Пятиязычный словарь названий животных. Латинский, русский, английский, немецкий, французский. 5391 назв. Млекопитающие. — М.: Русский язык, 1984. — 352 с. — 10 000 экз.
- ↑ Полная иллюстрированная энциклопедия. «Млекопитающие» Кн. 2 = The New Encyclopedia of Mammals / под ред. Д. Макдональда. — М.: Омега, 2007. — С. 442. — 3000 экз. — ISBN 978-5-465-01346-8.
- ↑ Громов И. М., Баранова Г. И. Каталог млекопитающих СССР. Л.: Наука, 1981. с. 75, 77.
- ↑ Зубчанинова Е. В., Смирин В. М. Сезонная и суточная активность обыкновенной летяги (Pteromys volans L.) в вольерах. // Бюлл. МОИП т. 110, № 5, 2005. с. 3-11.
- ↑ Смирин В. М., Попова-Бондаренко Е. Д. Летяга и её «парашют» / Природа. 1977. № 5. С. 42-47.
Һылтанмалар[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]
- Позвоночные животные России: Обыкновенная летяга 2019 йыл 28 декабрь архивланған.
- Описание семейства, рода и вида.
- Летяга — Записки охотника-натуралиста (Черкасов А. А.)
- Pteromys volans L. — Белка-летяга
Осар тейен // Башҡорт энциклопедияһы. — Өфө: «Башҡорт энциклопедияһы» ғилми-нәшриәт комплексы, 2015—2020. — ISBN 978-5-88185-143-9.
