Түреш (Бүздәк районы)

«Айыҡ ауыл» конкурсы еңеүсеһе

Ауыл
Түреш
Ил	РәсәйРәсәй
Федерация субъекты	Башҡортостан
Муниципаль район	Бүздәк районы
Координаталар	54°54′28″ с. ш. 54°33′56″ в. д.
Сәғәт бүлкәте	UTC+6
Һанлы танытмалар
Автомобиль коды	02, 102
ОКАТО коды	80 217 840 001
ОКТМО коды	80 617 440 101
ГКГН номеры	0520469
Түреш

Түреш (рус. Тюрюшево) — Башҡортостандың Бүздәк районындағы ауыл. 2010 йылдың 14 октябренә ҡарата халыҡ һаны 722 кеше. Почта индексы — 452727, ОКАТО коды — 80217840001.

Халыҡ һаны

Бөтә Рәсәй һәм Бөтә Союз халыҡ иҫәбе алыу мәғлүмәттәре буйынса халыҡ һаны (кеше)

Иҫәп алыу йылы һәм көнө	Бөтә халыҡ	Ир-егеттәр	Ҡатын-ҡыҙҙар	Ир-егеттәр өлөшө (%)	Ҡатын-ҡыҙҙар өлөшө (%)
1897 йыл 9 февраль (26 ғинуар)
1920 йыл 26 август
1926 йыл 17 декабрь
1939 йыл 17 ғинуар
1959 йыл 15 ғинуар
1970 йыл 15 ғинуар
1979 йыл 17 ғинуар
1989 йыл 12 ғинуар
2002 йыл 9 октябрь
2010 йыл 14 октябрь	722	347	375	48,1	51,9

Халыҡ һаны буйынса аңлатма төрлө йылдарҙа иҫәп алыу тәртибенең айырмалығы булыу сәбәпле халыҡ һанының үҙенсәлегенә иғтибар итегеҙ.

1939 йыл — бар булған халыҡ һаны.

1989, 2002, 2010 йылдарҙа — даими йәшәгән урыны булып иҫәпләнгән халыҡ һаны

Халыҡ һаны буйынса сығанаҡтар

Ауылдағы халыҡ һаны буйынса мәғлүмәтте халыҡ иҫәбе буйынса алыу урынлы. Бөтә ил күләмендә үткән 1897, 1920, 1939, 1959, 1970, 1979, 1989, 2002, 2010 йылғы халыҡ иҫәбе буйынса мәғлүмәттәр бар һәм асыҡ ҡулланыуҙа табырға була. Ҡайһы бер китаптарҙы электрон төрҙә асып ҡарап була. 1926 йылғы халыҡ иҫәбе буйынса һәр ауыл тураһында мәғлүмәт осрағаны юҡ әле. Унан башҡа Өфө виләйәтендә 1865, 1879, 1886 йылдарҙа урындағы халыҡ иҫәбе алынған. Тағы ла ревиз яҙмалары аша мәғлүмәт бар.

• 1859 һәм 1865 йыл — Населенные пункты Башкортостана. Ч.I. Уфимская губерния, 1877. — Уфа:Китап, 2002. — 432 с. ISBN 5-295-03188-8 (ч. I). ISBN 5-295-03133-0.

Өфө виләйәте ауылдарында халыҡ һаны буйынса мәғлүмәт 1859 һәм 1865 йылдарға ҡарата бар.

• 1866 йыл — Список населенных мест. Ч. II. Оренбургская губерния, 1866. — Уфа: Китап, 2006. — 260 с. ISBN 5-295-03815-7 (ч. II). ISBN 5-295-03133-0.

Ырымбур виләйәте ауылдарында халыҡ һаны буйынса мәғлүмәт 1866 йылға ҡарата бар.

• 1897 йыл — Перепись населения. т.45 кн.01 Уфимская губерния. Н.А.Тройницкий (ред.)(С.-Петербург, 1901)

Был китапта Өфө виләйәте ауылдары буйынса мәғлүмәт бар. 500 кешенән күберек булған ауылдар исемлеге.

• 1920 йыл — Населенные пункты Башкортостана. Ч.III. Башреспублика, 1926. — Уфа. Китап, 2002. — 400 с. ISBN 5-295-03091-1 (ч. III). ISBN 5-295-03133-0.

Был китап 1926 йылға ҡарата төҙөлгән, әммә халыҡ иҫәбе 1920 йылға ҡарата бирелгән.

• 1939 йыл — БАССР. Административно-территориальное деление на 1 июня 1940 года – Уфа:Государственное издательство, 1941. – 387 с.

Был китапта 1939 йылғы иҫәп алыу буйынса һәр ауыл буйынса мәғлүмәт бар.

• 1989 һәм 2002 йылдар — Башҡортостан Республикаһы ауылдарында 1989 һәм 2002 йылғы халыҡ иҫәбен алыу мәғлүмәттәре буйынса халыҡ һаны.
• 2010 йыл — Численность и размещение населения Республики Башкортостан по данным Всероссийской переписи населения 2010 года. Статистический сборник.  (рус.)
• Население Башкортостана: XIX-XXI века: статистический сборник / Территориальный орган Федеральной службы государственной статистики по Республики Башкортостан. — Уфа:Китап, 2008. — 448 с.: ил. ISBN 978-5-295-04439-7

1897 йылғы халыҡ иҫәбенән башлап ҡалалар, ҡала төрөндәге ҡасабалар, райондар, район үҙәктәре буйынса халыҡ һаны бар.

Географик урыны

• Район үҙәгенә тиклем (Бүздәк): 45 км
• Яҡындағы тимер юл станцияһы (Бүздәк): 44 км

Тарихы

Түреш ауыл Советы үҙәге. Район үҙәгенән һәм Бүздәк тимер юл станцияһынан 45 саҡрым алыҫлыҡта Түреш йылғаһы буйында урынлашҡан. Ауылды Ҡазан даруғаһы Дыуанай улусы башҡорттарының аҫаба ерҙәрендә 1680 йылда керҙәшлек килешеүе буйынса мишәрҙәр нигеҙләй. 1739 йылда бында керҙәшлек килешеүе буйынса мишәрҙәрҙең яңы төркөмө, аҙаҡ типтәрҙәр күсеп ултыра. XIX быуаттың 2‑се яртыһында Түреш ауылы XVIII быуат уртаһында нигеҙләнгән Шөңкәй ауылы менән берләшә. Түреш‑Шөңкәй исеме менән дә теркәлгән. 1865 йылда 229 йортта 1293 кеше йәшәгән. Халыҡ игенселек, малсылыҡ, сабата үреү менән шөғөлләнгән. 3 мәсет, училище булған. 1906 йылда 3 мәсет, 3 һыу тирмәне, 2 бакалея кибете, янғын һүндереү машинаһы, мөгәзәй теркәлгән. Түрештә улус идараһы урынлашҡан. Халҡы: 1906 йылда — 2438 кеше; 1920 йылда — 2896 кеше; 1939 йылда — 2043 кеше; 1959 йылда — 1210 кеше; 1989 йылда — 944 кеше; 2002 йылда — 861; 2010 йылда — 722 кеше. Башҡорттар, татарҙар йәшәй (2002). Төп мәктәп (Күҙәй урта мәктәбе филиалы), балалар баҡсаһы, фельдшер-акушерлыҡ пункты, мәҙәниәт йорто, китапхана, мәсет бар.

Сығанаҡтар

• Административно-территориальное устройство Республики Башкортостан: Справочник. — Уфа: ГУП РБ Издательство «Белая Река», 2007. — 416 с.— ISBN 978-5-87691-038-7. (рус.)
• Асфандияров А. З. История сел и деревень Башкортостана и сопредельных территорий. — Уфа: Китап, 2009. — 744 с. — ISBN 978-5-295-04683-4. (рус.)

Һылтанмалар

• Түреш (Бүздәк районы) // Башҡорт энциклопедияһы. — Өфө: БР ДАҒУ «Башҡорт энциклопедияһы», 2015—2024. — ISBN 978-5-88185-143-9. (Тикшерелеү көнө: 17 июнь 2022)