Яҡуп (Ҡариҙел районы)

Ауыл
Яҡуп рус. Якупово
Ил	РәсәйРәсәй
Федерация субъекты	Башҡортостан
Муниципаль район	Ҡариҙал
Ауыл советы	Иҫке Аҡбүләк
Координаталар	55°52′24″ с. ш. 56°44′21″ в. д.
Халҡы	↘284 кеше (2010)
Сәғәт бүлкәте	UTC+6
Почта индексы	452369
Һанлы танытмалар
Автомобиль коды	02, 102
ОКАТО коды	80 234 872 007
ОКТМО коды	80 634 472 136
Яҡуп

Яҡуп (рус. Якупово) — Башҡортостандың Ҡариҙел районындағы ауыл. 2010 йылдың 14 октябренә ҡарата халыҡ һаны 284 кеше. Почта индексы — 452369, ОКАТО коды — 80234872007.

Халыҡ һаны

Бөтә Рәсәй һәм Бөтә Союз халыҡ иҫәбе алыу мәғлүмәттәре буйынса халыҡ һаны (кеше)

Иҫәп алыу йылы һәм көнө	Бөтә халыҡ	Ир-егеттәр	Ҡатын-ҡыҙҙар	Ир-егеттәр өлөшө (%)	Ҡатын-ҡыҙҙар өлөшө (%)
1897 йыл 9 февраль (26 ғинуар)
1920 йыл 26 август
1926 йыл 17 декабрь
1939 йыл 17 ғинуар
1959 йыл 15 ғинуар
1970 йыл 15 ғинуар
1979 йыл 17 ғинуар
1989 йыл 12 ғинуар
2002 йыл 9 октябрь
2010 йыл 14 октябрь	284	136	148	47,9	52,1

Халыҡ һаны буйынса аңлатма төрлө йылдарҙа иҫәп алыу тәртибенең айырмалығы булыу сәбәпле халыҡ һанының үҙенсәлегенә иғтибар итегеҙ.

1939 йыл — бар булған халыҡ һаны.

1989, 2002, 2010 йылдарҙа — даими йәшәгән урыны булып иҫәпләнгән халыҡ һаны

Халыҡ һаны буйынса сығанаҡтар

Ауылдағы халыҡ һаны буйынса мәғлүмәтте халыҡ иҫәбе буйынса алыу урынлы. Бөтә ил күләмендә үткән 1897, 1920, 1939, 1959, 1970, 1979, 1989, 2002, 2010 йылғы халыҡ иҫәбе буйынса мәғлүмәттәр бар һәм асыҡ ҡулланыуҙа табырға була. Ҡайһы бер китаптарҙы электрон төрҙә асып ҡарап була. 1926 йылғы халыҡ иҫәбе буйынса һәр ауыл тураһында мәғлүмәт осрағаны юҡ әле. Унан башҡа Өфө виләйәтендә 1865, 1879, 1886 йылдарҙа урындағы халыҡ иҫәбе алынған. Тағы ла ревиз яҙмалары аша мәғлүмәт бар.

• 1859 һәм 1865 йыл — Населенные пункты Башкортостана. Ч.I. Уфимская губерния, 1877. — Уфа:Китап, 2002. — 432 с. ISBN 5-295-03188-8 (ч. I). ISBN 5-295-03133-0.

Өфө виләйәте ауылдарында халыҡ һаны буйынса мәғлүмәт 1859 һәм 1865 йылдарға ҡарата бар.

• 1866 йыл — Список населенных мест. Ч. II. Оренбургская губерния, 1866. — Уфа: Китап, 2006. — 260 с. ISBN 5-295-03815-7 (ч. II). ISBN 5-295-03133-0.

Ырымбур виләйәте ауылдарында халыҡ һаны буйынса мәғлүмәт 1866 йылға ҡарата бар.

• 1897 йыл — Перепись населения. т.45 кн.01 Уфимская губерния. Н.А.Тройницкий (ред.)(С.-Петербург, 1901)

Был китапта Өфө виләйәте ауылдары буйынса мәғлүмәт бар. 500 кешенән күберек булған ауылдар исемлеге.

• 1920 йыл — Населенные пункты Башкортостана. Ч.III. Башреспублика, 1926. — Уфа. Китап, 2002. — 400 с. ISBN 5-295-03091-1 (ч. III). ISBN 5-295-03133-0.

Был китап 1926 йылға ҡарата төҙөлгән, әммә халыҡ иҫәбе 1920 йылға ҡарата бирелгән.

• 1939 йыл — БАССР. Административно-территориальное деление на 1 июня 1940 года – Уфа:Государственное издательство, 1941. – 387 с.

Был китапта 1939 йылғы иҫәп алыу буйынса һәр ауыл буйынса мәғлүмәт бар.

• 1989 һәм 2002 йылдар — Башҡортостан Республикаһы ауылдарында 1989 һәм 2002 йылғы халыҡ иҫәбен алыу мәғлүмәттәре буйынса халыҡ һаны.
• 2010 йыл — Численность и размещение населения Республики Башкортостан по данным Всероссийской переписи населения 2010 года. Статистический сборник.  (рус.)
• Население Башкортостана: XIX-XXI века: статистический сборник / Территориальный орган Федеральной службы государственной статистики по Республики Башкортостан. — Уфа:Китап, 2008. — 448 с.: ил. ISBN 978-5-295-04439-7

1897 йылғы халыҡ иҫәбенән башлап ҡалалар, ҡала төрөндәге ҡасабалар, райондар, район үҙәктәре буйынса халыҡ һаны бар.

Географик урыны

• Район үҙәгенә тиклем (Ҡариҙел): 22 км
• Ауыл Советы үҙәгенә тиклем (Иҫке Аҡбүләк): 4 км
• Яҡындағы тимер юл станцияһы (Щучье Озеро): 79 км

Тарихы

Хәҙерге Яҡуп ауылы урынында XVII быуаттың икенсе яртыһында — XVIII быуат башында Чинмырза ауылы булған. Тәүге төпләнеүсе Чинмырҙа Етиевтың улы Яҡуп Чинмырзин Һунлар улусы старшинаһы булып хеҙмәт иткән, һәр саҡ батша хөкүмәтенә тоғро булған. Был турала тарихсыларҙың хеҙмәттәрендә дәлилдәр бар. Яҡуп Чинмырзин 1735—1740 йылдарҙа баш күтәргән башҡорттарға ҡаршы ҡораллы отрядтар башында торған. Ауылдың башҡа атамалары була ине: Артауыл, Ғәли (Яҡуптың ейәне йорт старшинаһы Ғәли Бүләк улы Яҡупов исеменән, 1772—1825 йылдарҙа йәшәгән), Кантон. Кантон кантоны тип аталыуы, бында 10-сы башҡорт кантонының штаб-фатиры урынлашҡан булыуынан. 1816—1829 йылдарҙа уның етәксеһе — Яҡуп Дәүләтбай Йосоп улы Яҡупов. Һуңынан уның урынын Ғабдулла Шәриф улы Кейеков ала. Уның ейәне — 19 быуаттың икенсе яртыһындағы башҡорт шағиры Ғәли Соҡорой псевдонимы аҫтында (Соҡор — уның тыуған ауылы Башҡортостан Республикаһының Тәтешле районында) билдәле.

1843 йылда 237 башҡортҡа ужымдың 30 сиреге һәм яҙғы игендең 75 сиреге, йәғни бер кешегә 3,5 бот сәселгән. Ауылда 120 йылҡы, 110 баш эре мөгөҙлө мал, 120 һарыҡ һәм 40 кәзә тотолған. Ауылда 15 умарта, 10 солоҡ булған. Урман кәсептәре менән шөғөлләнгәндәр. Мәсет эргәһендә башланғыс дини мәктәп эшләй.

Билдәле шәхестәр

• Мөнирова Рәфилә Мөғәллим ҡыҙы (11.11.1963), мәҙәниәт эшмәкәре, 1984 йылдан Ҡариҙел районының «Йәшлек» халыҡ бейеү ансамбле етәксеһе. Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған мәҙәниәт хеҙмәткәре (1997).

Видеояҙмалар

• Бер ауылдың тарихы. Яҡуп

Һылтанмалар

• Башкирская энциклопедия — Якупово 2019 йыл 24 декабрь архивланған. (рус.) (Тикшерелеү көнө: 9 ноябрь 2018)