Ҡараяр (Ҡариҙел районы)

Ауыл
Ҡараяр рус. Караяр
Ил	РәсәйРәсәй
Федерация субъекты	Башҡортостан
Муниципаль район	Ҡариҙел
Ауыл советы	Ҡараяр
Координаталар	55°42′02″ с. ш. 57°01′26″ в. д.
Башлыҡ	Султанова Раиса Тимергалиевна
Халҡы	↗751 кеше (2010)
Сәғәт бүлкәте	UTC+6
Почта индексы	452374
Һанлы танытмалар
Автомобиль коды	02, 102
ОКАТО коды	80 234 836 001
ОКТМО коды	80 634 436 101
ГКГН номеры	0521092
Ҡараяр

Ҡараяр (рус. Караяр) — Башҡортостандың Ҡариҙел районындағы ауыл. Ҡараяр ауыл Советының административ үҙәге. 2010 йылдың 14 октябренә ҡарата халыҡ һаны 751 кеше. Почта индексы — 452374, ОКАТО коды — 80234836001.

Географик урыны

• Район үҙәгенә тиклем (Ҡариҙел): 25 км
• Яҡындағы тимер юл станцияһы (Щучье Озеро): 190 км

Ҡараяр ауылы Йүрүҙән йылғаһы буйында, Павловка һыуһаҡлағысы эргәһендә, район үҙәге Ҡариҙел ауылынан көньяҡ-көнсығышына табан 25 километр һәм Щучье Озеро (Пермь крайы) тимер юл станцияһынан көньяҡ-көнсығышына табан 190 километр алыҫлыҡта урынлашҡан.

Тарихы

Ҡараяр топонимы 1896 йылда уҡ билдәле була. Ул саҡта Лесная пристаны янында урынлашҡан Ҡараярҙың 5 йортонда 25 ир-ат йәшәгән.

Ауылдың XX быуаттағы һәм бөгөнгө үҫеше

Ҡараяр XX быуаттың 50-се йылдарында элекке Ҡараяр пристаны урынында Павловка ГЭС-ын төҙөгәндә, ҡасаба булараҡ барлыҡҡа килә.

2005 йылдан хәҙерге статусына эйә.

Әлеге ваҡытта Ҡараяр ауылында урта мәктәп, балалар баҡсаһы, врач амбулаторияһы, Мәҙәниәт йорто («Умырзая» халыҡ башҡорт вокаль ансамбле), китапхана, мәсет бар.

Халыҡ һаны

Ҡараяр ауылында башҡорттар йәшәй (2002).

Бөтә Рәсәй һәм Бөтә Союз халыҡ иҫәбе алыу мәғлүмәттәре буйынса халыҡ һаны (кеше)

Иҫәп алыу йылы һәм көнө	Бөтә халыҡ	Ир-егеттәр	Ҡатын-ҡыҙҙар	Ир-егеттәр өлөшө (%)	Ҡатын-ҡыҙҙар өлөшө (%)
1897 йыл 9 февраль (26 ғинуар)
1920 йыл 26 август
1926 йыл 17 декабрь
1939 йыл 17 ғинуар
1959 йыл 15 ғинуар	939	417	522	44,4	55,6
1970 йыл 15 ғинуар	1126	510	616	45,3	54,7
1979 йыл 17 ғинуар	960	438	522	45,6	54,4
1989 йыл 12 ғинуар	912	433	479	47,5	52,5
2002 йыл 9 октябрь	729	328	401	45,0	55,0
2010 йыл 14 октябрь	751	339	412	45,1	54,9

Халыҡ һаны буйынса аңлатма төрлө йылдарҙа иҫәп алыу тәртибенең айырмалығы булыу сәбәпле халыҡ һанының үҙенсәлегенә иғтибар итегеҙ.

1939 йыл — бар булған халыҡ һаны.

1989, 2002, 2010 йылдарҙа — даими йәшәгән урыны булып иҫәпләнгән халыҡ һаны

Халыҡ һаны буйынса сығанаҡтар

Ауылдағы халыҡ һаны буйынса мәғлүмәтте халыҡ иҫәбе буйынса алыу урынлы. Бөтә ил күләмендә үткән 1897, 1920, 1939, 1959, 1970, 1979, 1989, 2002, 2010 йылғы халыҡ иҫәбе буйынса мәғлүмәттәр бар һәм асыҡ ҡулланыуҙа табырға була. Ҡайһы бер китаптарҙы электрон төрҙә асып ҡарап була. 1926 йылғы халыҡ иҫәбе буйынса һәр ауыл тураһында мәғлүмәт осрағаны юҡ әле. Унан башҡа Өфө виләйәтендә 1865, 1879, 1886 йылдарҙа урындағы халыҡ иҫәбе алынған. Тағы ла ревиз яҙмалары аша мәғлүмәт бар.

• 1859 һәм 1865 йыл — Населенные пункты Башкортостана. Ч.I. Уфимская губерния, 1877. — Уфа:Китап, 2002. — 432 с. ISBN 5-295-03188-8 (ч. I). ISBN 5-295-03133-0.

Өфө виләйәте ауылдарында халыҡ һаны буйынса мәғлүмәт 1859 һәм 1865 йылдарға ҡарата бар.

• 1866 йыл — Список населенных мест. Ч. II. Оренбургская губерния, 1866. — Уфа: Китап, 2006. — 260 с. ISBN 5-295-03815-7 (ч. II). ISBN 5-295-03133-0.

Ырымбур виләйәте ауылдарында халыҡ һаны буйынса мәғлүмәт 1866 йылға ҡарата бар.

• 1897 йыл — Перепись населения. т.45 кн.01 Уфимская губерния. Н.А.Тройницкий (ред.)(С.-Петербург, 1901)

Был китапта Өфө виләйәте ауылдары буйынса мәғлүмәт бар. 500 кешенән күберек булған ауылдар исемлеге.

• 1920 йыл — Населенные пункты Башкортостана. Ч.III. Башреспублика, 1926. — Уфа. Китап, 2002. — 400 с. ISBN 5-295-03091-1 (ч. III). ISBN 5-295-03133-0.

Был китап 1926 йылға ҡарата төҙөлгән, әммә халыҡ иҫәбе 1920 йылға ҡарата бирелгән.

• 1939 йыл — БАССР. Административно-территориальное деление на 1 июня 1940 года – Уфа:Государственное издательство, 1941. – 387 с.

Был китапта 1939 йылғы иҫәп алыу буйынса һәр ауыл буйынса мәғлүмәт бар.

• 1989 һәм 2002 йылдар — Башҡортостан Республикаһы ауылдарында 1989 һәм 2002 йылғы халыҡ иҫәбен алыу мәғлүмәттәре буйынса халыҡ һаны.
• 2010 йыл — Численность и размещение населения Республики Башкортостан по данным Всероссийской переписи населения 2010 года. Статистический сборник.  (рус.)
• Население Башкортостана: XIX-XXI века: статистический сборник / Территориальный орган Федеральной службы государственной статистики по Республики Башкортостан. — Уфа:Китап, 2008. — 448 с.: ил. ISBN 978-5-295-04439-7

1897 йылғы халыҡ иҫәбенән башлап ҡалалар, ҡала төрөндәге ҡасабалар, райондар, район үҙәктәре буйынса халыҡ һаны бар.

Билдәле кешеләре

• Шәмсетдинова Ғәлиә Хәкимулла ҡыҙы (6.01.1959), участка дауаханаһы фельдшеры. Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған һаулыҡ һаҡлау хеҙмәткәре.
• Нуриәхмәтов Фирдант Сәлимйән улы (5.12.1961, БАССР-ҙың Ҡариҙел районы Ҡараяр ауылы) — скульптор. 1989 йылда Башҡорт дәүләт пединститутының худграфын тамамлай. 1993 йылдан Рәссамдар союзы ағзаһы. Опера йырсыһы Хәбир Ғәлимов, сәйәси эшмәкәр Зәки Вәлиди мемориаль таҡталарының, станковый эштәр серияһы («Отраже­ние», «Из легенды», «Поклоняющийся звёздам») һ. б. авторы. Әҫәрҙәрендә ҙур һәм тоташ скульптура формаһын тәрән аңлауы яҡшы сағыла. «Шәғәле Шаҡман йәйәһе» (1999—2003, мәрмәр, 91×72×32) әҫәре батыр Шәғәле тархандың ҡырағай буйвол мөгөҙҙәренән эшләнгән һәм шуның өсөн мәргән һәм ныҡ тығыҙ легендар йәйәһе тураһындағы риүәйәткә нигеҙләнгән.

Урамдары

• Тау урамы — (рус.  Горная (улица)
• Йәштәр урамы (рус.  Молодёжная (улица)
• Пионер урамы (рус.  Пионерская (улица)
• Ҡыуғын урамы (рус.  Сплавная (улица)
• Ҡыя тау урамы (рус.  Косогорная (улица)
• Яр буйы урамы (рус.  Набережная (улица)
• Революцион урамы (рус.  Революционная (улица)
• Үҙәк урам (рус.  Центральная (улица)
• Урман урамы (рус.  Лесная (улица)
• Октябрь урамы (рус.  Октябрьская (улица)
• Совет урамы (рус.  Советская (преулок)
• Мәктәп урамы (рус.  Школьная (улица)

Тирә-яҡ мөхит

Ер-һыу атамалары

Тауҙар:

• Сүлмәктау, Ҡолтау

Йылғалар:

• Йүрүҙән

Шишмәләр:

• Әүлиә шишмәһе

Ялан-бесәнлектәр:

Тәбиғәт һәйкәле —

Тарихи һәйкәл —

Әҙәбиәт

• Административно-территориальное устройство Республики Башкортостан: Справочник. — Уфа: ГУП РБ Издательство «Белая Река», 2007. — 416 с.— ISBN 978-5-87691-038-7. (рус.)
• Асфандияров А. З. История сёл и деревень Башкортостана и сопредельных территорий — Уфа: Китап, 2009. — 744 б. — ISBN 978-5-295-04683-4.

Һылтанмалар

• Ҡараяр (Ҡариҙел районы) // Башҡорт энциклопедияһы. — Өфө: БР ДАҒУ «Башҡорт энциклопедияһы», 2015—2024. — ISBN 978-5-88185-143-9.
• Асфандияров А. З. История сёл и деревень Башкортостана и сопредельных территорий. — Өфө: Китап, 2009. — С. 483. — ISBN 978-5-295-04683-4.
• Ҡараяр (Ҡариҙел районы) // Башҡорт энциклопедияһы. — Өфө: БР ДАҒУ «Башҡорт энциклопедияһы», 2015—2024. — ISBN 978-5-88185-143-9. Дыуан кантоны
• Дуван, село // Брокгауз һәм Ефрондың энциклопедик һүҙлеге: 86 томда (82 т. һәм 4 өҫтәмә том). — СПб., 1890—1907. (рус.)
• Силәбе өлкәһе порталы. Араловцы