Ҡананикольский

Википедия — ирекле энциклопедия мәғлүмәте
Ҡананикольский
Ҡананикольский
Нигеҙләү датаһы 1753
Рәсем
Рәсми атамаһы Ҡананикольский
Рәсми тел башҡортса‎ һәм урыҫ теле
Дәүләт  Рәсәй
Административ үҙәге Ҡананикольский ауыл Советы (Йылайыр районы)[1]
Административ-территориаль берәмек Ҡананикольский ауыл Советы (Йылайыр районы)
Сәғәт бүлкәте UTC+05:00[d]
Халыҡ һаны 805 кеше (2010)[2]
Диңгеҙ кимәленән бейеклек 500 метр
Почта индексы 453683
Урындағы телефон коды 34752
Карта
 Ҡананикольский Викимилектә

Ҡананикольский (рус. Кананикольское) — Башҡортостандың Йылайыр районындағы ауыл. 2010 йылдың 14 октябренә ҡарата халыҡ һаны 805 кеше[3]. Почта индексы — 453683, ОКАТО коды — 80227821000.


Халыҡ һаны[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Бөтә Рәсәй һәм Бөтә Союз халыҡ иҫәбе алыу мәғлүмәттәре буйынса халыҡ һаны (кеше)

Иҫәп алыу йылы һәм көнө Бөтә халыҡ Ир-егеттәр Ҡатын-ҡыҙҙар Ир-егеттәр өлөшө (%) Ҡатын-ҡыҙҙар өлөшө (%)
1897 йыл 9 февраль (26 ғинуар)
1920 йыл 26 август
1926 йыл 17 декабрь
1939 йыл 17 ғинуар 3822 1837 1985 48,1 51,9
1959 йыл 15 ғинуар 3302 1461 1841 44,2 55,8
1970 йыл 15 ғинуар 2800 1287 1513 46,0 54,0
1979 йыл 17 ғинуар 1852 808 1044 43,6 56,4
1989 йыл 12 ғинуар 1301 580 721 44,6 55,4
2002 йыл 9 октябрь 990 452 538 45,7 54,3
2010 йыл 14 октябрь 805 365 440 45,3 54,7

Халыҡ һаны буйынса аңлатма төрлө йылдарҙа иҫәп алыу тәртибенең айырмалығы булыу сәбәпле халыҡ һанының үҙенсәлегенә иғтибар итегеҙ.

1939 йыл — бар булған халыҡ һаны.
1989, 2002, 2010 йылдарҙа — даими йәшәгән урыны булып иҫәпләнгән халыҡ һаны

Географик урыны[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

  • Район үҙәгенә тиклем (Йылайыр): 70 км
  • Яҡындағы тимер юл станцияһы (Сибай): 120 км

Урамдары[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

  • Баймаҡ урамы (рус. Баймакская (улица))
  • Волков урамы (рус. Волкова (улица))
  • Көнсығыш урамы (рус. Восточная (улица))
  • Тау урамы (рус. Горная (улица))
  • Завод урамы (рус. Заводская (улица))
  • Йылға аръяғы урамы (рус. Заречная (улица))
  • Йылайыр урамы (рус. Зилаирская (улица))
  • Ташлы урам (рус. Каменная (улица))
  • Ҡананиколь мал үлеге ҡәберлеге биләмәһе (рус. Кананикольский скотомогильник (территория))
  • Кирбес урамы (рус. Кирпичная (улица))
  • Ҡана урамы (рус. Канская (улица))
  • Инеш урамы (рус. Ключевая (улица))
  • Комсомол урамы (рус. Комсомольская (улица))
  • Кооператив урамы (рус. Кооперативная (улица))
  • Красин урамы (рус. Красина (улица))
  • Ленин урамы (рус. Ленина (улица))
  • Урманлы урамы (рус. Лесная (улица))
  • Логовая урамы (рус. Логовая (улица))
  • Матросов урамы (рус. Матросова (улица))
  • Тыныслыҡ урам (рус. Мирная (улица))
  • {Йәштәр урамы (рус. Молодежная (улица))
  • Яр буйы урамы (рус. Набережная (улица))
  • Октябрьский урамы (рус. Октябрьская (улица))
  • Урман аҫты урамы (рус. Подлесная (улица))
  • Пролетар урамы (рус. Пролетарская (улица))
  • Профсоюз урамы (рус. Профсоюзная (улица))
  • Быуа урамы (рус. Прудовая (улица))
  • Пугачев (урамы (рус. Пугачева (улица))
  • Шишмә урамы (рус. Ручейная (улица))
  • Баҡса урамы (рус. Садовая (улица))
  • Совет урамы (рус. Советская (улица))
  • Социалистик урам (рус. Социалистическая (улица))
  • Төҙөүселәр урамы (рус. Строительная (улица))
  • Үркәс урамы (рус. Уркасская (улица))
  • Уҡытыусылар урамы (рус. Учительская (улица))
  • Хачин урамы (рус. Хачина (улица))
  • Тау һырты урамы (рус. Хребтовая (улица))
  • Чкалов урамы (рус. Чкалова (улица))
  • Сыуашев урамы (рус. Чувашева (улица))

[4]

Тарихы[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Ауылға 1753 йылда Ҡананикольск баҡыр иретеү заводы эргәһендәге ҡасаба булараҡ нигеҙ һалына. Завод 1871 йылда ябыла, ләкин ҡасаба һаман бар.

Кананикольск заводы башҡорт ерҙәрендә төҙөлгән.

Тәүҙә, 1751 йылдың 25 сентябрендә, Нуғай даруғаһы Бөрйән улусы башҡорттары менән Ҡана йылғаһы буйындағы 20 йылға яһаҡ милеккә биреү өсөн «урманды заводта тотоу, сабынлыҡтар һәм заводҡа ҡараған башҡа биләмәләр менән, заводтан бөтә яҡҡа 15-әр саҡрым ер алыу өсөн» килешеү төҙөлә. Етмәһә, Ҡана йылғаһы тамағында һәм ул, Мосолов, ҡулланған Ағиҙел йылғаһында, суднолар төҙөү өсөн урман ҡырҡа. Тейешле бойороҡтоң барыһы өсөн дә йылына — 20 һум, ә 20 йыл эсендә 400 һум оброк алырға". Иван Алексеевич Мосолов, егерме йыллыҡ ҡуртым ваҡыты тамамланыуын көтөп тормайынса, 1761 йылдың 25 майында ҡуртымға алынған ерҙәргә һәм уның уң ҡушылдығы — Күркәтау йылғаһы буйлап ҡуртым өсөн башҡорттарға 525 һум түләгән.

1773—1775 йылдарҙағы Крәҫтиәндәр һуғышына биш йыл ҡалғас, Ҡананиколь заводы йылына 7000 фунттан ашыу баҡыр иретә, йәғни алты мейескә һәр береһе хөкүмәт нормаһынан йылына 1000 фунттан артып китә.

1773—1775 йылдарҙағы Крәҫтиән ихтилалы Ҡананиколь заводында ҡатмарлы һәм ҡапма-ҡаршылыҡлы була. Е. И. Пугачевтың 1773 йылдың 22 ноябрендәге «Ҡананиколь» заводы клеркы Назар Петрович Сорокинға «пушка һәм йәҙрә, ҡурғаш, дары, һәр төрлө кәрәк-яраҡтар һәм ашығыс рәүештә» алырға бойороҡ бирә.

Крепостнойлыҡ хоҡуғы бөтөрөлгәндән һуң, заводта эштәрҙе ҡыҫҡартыу айырыуса ныҡ күҙәтелә. Эшсе көстәр етешмәү һәм финанс ҡыйынлыҡтар менән бер рәттән баҡыр иретеү заводы мәғдән етешмәүен кисерә. Элек Загряжский руданы алыҫ рудниктарҙан ташыған, ә ирекле ялланма эш шарттарында мәғдәнде алыҫ аранан ташыуыу файҙаһыҙ булып сыҡҡан. Шуға күрә 1860-сы йылдар аҙағында Ҡананикольск заводы туҡтатыла.

Февраль революцияһынан һуң күп тә үтмәҫтән, Ҡананикольск заводы ҡасабаһында эшсе депутаттар советы ойошторола. Совет үҙенең тәүге ултырышында уҡ урман сәнәғәтселәренә урман ҡырҡҡан һәм һал ағыҙған эшселәрҙең эш хаҡын арттырырға ҡушҡан ҡарар ҡабул итте.

1961 йыл мәғлүмәттәре буйынса, Ҡананикольский ауылы Йылайыр районының шундай уҡ исемдәге ауыл советы үҙәге булған, унда 3345 кеше йәшәгән[5][6][7]

Архитектура ҡомартҡыһы[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

  • Элекке Никольский сиркәүе бинаһы (ағастан, 1761)[8]

Инфраструктура[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

  • Урта мәктәп, балалар баҡсаһы, участка дауаханаһы, мәҙәниәт йорто, китапхана, сиркәү бар[9].

Матбуғатта[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Видеофильмдар[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Билдәле шәхестәр[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Иҫкәрмәләр[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Әҙәбиәт[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Һылтанмалар[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]