Һаҡал

Википедия — ирекле энциклопедия мәғлүмәте
Һаҡал
Рәсем
Метод обслуживания уход за бородой и усами[d]
Социаль селтәрҙә күҙәтеүселәр 853 694
 Һаҡал Викимилектә

Һаҡал — биттең аҫы өлөшөндәге төктәр. Ир-аттың икенсел енси билдәһе, ул тестостерон күләменә бәйле.

Тарихы[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Мысырҙарҙың һаҡал һәм сәс ҡырҡыуы
(Библия энциклопедияһынан һүрәт)

Боронғо Мысырҙа барлыҡ ир-ат һаҡалын ҡырҡып йөрөгән. Бары фирғәүен генә ерҙәргә хужа икәне билдәһе итеп һаҡал йөрөткән. Әммә уның һаҡалы яһалма булған. Уны ла, парик кеүек үк, йөндән, ҡырҡылған сәстәрҙән алтын ептәр ҡушып яһағандар һәм еп менән бәйләп ҡуйғандар. Уны төрлөсә итеп борғолап ҡуя алғандар, мәгәр йышыраҡ бесәй ҡойроғо кеүегерәк итеп өҫкә ҡаратып бөгөп ҡуйғандар[1].

Александр Македонский һалдаттарына, алыш ваҡытында дошмандар һаҡалдарына йәбешмәһен өсөн, һаҡалдарын ҡырырға бойороҡ биргән.

Рим империяһында һаҡал ҡырыу һәм ҡыҫҡа итеп ҡырҡылған сәс цивилизациялылыҡ , римлеләрҙең «ҡырағай» халыҡтарҙан айырып торған билдәһе һаналған. Был ғәҙәтте император Адриан индергән.

Фидель Кастро етәкселегендә Батистаға ҡаршы баш күтәргән кубалыларҙың ҡушаматы «барбудос» — "һаҡалтайҙар" булған.

Һаҡал православиела[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Грек православ сиркәүе диндарҙары өсөн һаҡал йөрөтөү мотлаҡ булған. [2][3]}} Христиандарҙың мотлаҡ һаҡал йөрөтөргә тейешлеген күп кенә православ руханиҙары һәм яҙыусылар ҙа яҙған[4][5]. Русь сиркәүе башында грек митрополиттары торған, уларҙы Константинополь патриархы тәғәйенләй торған булған. Шуға күрә урыҫтар грек дини инаныстарын, шул иҫәптән һаҡал йөрөтөүҙе лә, ҡабул иткән . Рәсәйҙә һаҡал йөрөтөү ҡанунлаштырылған, гаждан һәм сиркәү ҡағиҙәләрендә раҫланған һәм һаҡланып килгән.

Һаҡал-мыйыҡты ҡырған өсөн бик юғары штраф  — 12 һум — ҡаралған, ул кеше үлтергән өсөн штрафтан 3 тапҡырға ғына кәм булған.

Ҡырҡа үҙгәреш — һаҡалды мотлаҡ ҡырыуҙы Пётр I 1699 йылда индергән. Был башта халыҡ араһында ризаһыҙлыҡ тыуҙырған. 1705 йылдың 16 ғинуарында руханиҙарға түләүһеҙ, башҡаларға түләп һаҡал йөрөтөргә рөхсәт биргән бойроҡ сыҡҡан. Түләгәндәргә махсус бона - һаҡал тамғаһы бирелгән. Социаль ҡатламына ҡарап, төрлө хаҡ ҡуйылған: 60, 100 һәм 30 һум[6].

Пётр ҡала кешеләре араһында һаҡал йөрөтөүҙе тулыһынса бөтөрөргә тырышҡан, шуға күрә рөхсәт тиҙҙән юҡҡа сығарылған. 1713 йылдың 17 декабрендә һаҡалды, урыҫ милли кейемен, итеген кейеүҙ һәм һатыу тулыһынса тыйыла [7] ; указом от 1714 йылдың 29 декабрендә тыңламағандарҙы ҡамсылау һәм каторгаға ебәреү тураһында указ сыға [8][9]. Был йәһәттән ташлама старообрядтарға ғына яһалған, улар йылына һаҡал өсөн 50 рһум түләргә тейеш булған, кейем төрҙәре тик указдағыса ғына булырға тейеш булған. Старообряд кешеһе икенсе кейемдә кеше араһында күренһә — 50 һум штраф һалынған[10][11]. Уларға һаҡал өсөн түләнгәне тураһында баҡыр тамға бирелгән, быны кейемдәренә тегергә тейеш булғандар. Старообряд ҡатын-ҡыҙы мөгөҙлө баш кейеме йөрөтөргә тейеш булған[12].

XVIIбыуат уртаһынан XVIII быуатта һаҡал йөрөтөүҙе бөтөрөү барғанлыҡтан, һаҡал йөрөтөү мотлаҡлығы тураһындағы христиан китаптары баҫтырылмай с этой целью христианские сочинения, в которых говорилось об обязательном брадоношении, не печатали. Например, совсем не печатали с "Сборник правил Православной церкви" һаҡал ҡырыуҙы тыйған 47-се бүлекһеҙ сыға [13].

Идеологик көрсөктән сығыр өсөн дәүләт эшмәкәре, граф Сергей Семёнович Уваров 1833 йылда «рәсми ҡәүем» теорияһын уйлап сығара.Ошо идеяны яҡлап, славянофилдар урыҫ кейеме кейеүгә һәм һаҡал йөрөтөүгә ҡайтҡан. Хөкүмәт славянофилдарға кире ҡарашта була: ҡайһы берәүҙәрен Петропавловский ҡәлғәһендә лә ултыртып сығаралар. Славянофилдарҙың гәзит һәм журналдарын сығарып булмай [14]. Мәгәр православ һәм милли тамырҙарға ҡайтыу идеяһын яҡлаусылар арта бара . Ике император - Александр III һәм Николай II үҙҙәре лә һаҡал йөрөтә.

Һаҡал диндә[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Старообряд вәкилдәре.Вудберн (Орегон штаты)

Католиктарҙа[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Католик сиркәүендә руханиҙарға һаҡаллды иркен үҫтермәҫкә ҡушылған: am barbam nec nec nutriat Clericus. Был бойороҡ төрлө осорҙа төрлөсә аңланыла. Ғәмәлдә, бик күп папалар һуңғы урта быуаттарҙа ла, унан һуң да ҡуйы һаҡал йөрөткән (Юлий II, Климент VII, Павел III, Юлий III, Марцелл II, Павел IV, Пий IV, Пий V). Сиркәү унияһында һаҡал ҡырҡыу ҡағиҙәләре бер ҡасан да эшләмәй.

Йәһүдилектә[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Тәурат (Танах) йәһүдиҙәргә һаҡалды ҡырғыс менән ҡырырға ғына рөхсәт ителмәй:

Ҡырылған һаҡал ғиффәтлелекте боҙоу тип һанала (2 Цар.10:4-6, 1 Пар.19:4-6 и др.). Шул уҡ ваҡытта һаҡалды ҡайсы менән ҡырҡыу тыйылмай.

Тыйыуҙың сәбәбен асыҡ түгел, бәлки боронғо донъяла һаҡал стиле этник маркер булып торғандыр. Хәҙер таралған каббала буйынса тыйыу мистик мәғәнәгә эйә тип аңлатыла. Билдәле каббаласы Рамхаль изге ерҙән - Израилдән ситтә йәшәгәндә һаҡал йөрөтмәгән. Бөгөн һаҡал йөрөтөү общинанан общинаға күрә айырыла. стиленә ҡарай. Мәҫәлән, хәсидтәрҙә һаҡалды ҡырыу общинанан айырылыуға бәрәбәр, ә дин сефарадтар менән литвактар быға артыҡ әһәмиәт бирмәйҙәр. Йәһүдтәрҙең барыһында ла бер уртаҡ йола - динлеһендә лә, динһеҙҙәр араһында ла яҡын кеше вафат булғанда ай буйы ҡырынмайҙар[15].

Исламда[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Икенсе саҡырылыш Дәүләт Думаһының мосолман депутаттары. 1907

Күпселек Ислам дин белгестәре фекере буйынса һәр мосолман өсөн һаҡал йөрөтөү мотлаҡ (фарыҙ), ә уны ҡырыу харам [16]. Мосолмандарға бер йоҙроҡ оҙонлоғонда һаҡал йөрөтөргә кәңәш ителә [17]. Мыйыҡты ҡырҡыу һәм һаҡал үҫтереү - ғәйре тәбиғи ғәмәл (фитра)[18].

Риүәйәт ителеүенсә, Мөхәммәт (Пәйғәмбәр) ваҡытында һаҡал һәм мыйыҡ йөрөтөү мосолмандарҙың үҙенсәлеге булып, Зороастризмдың утҡа табыныусыларынан айырып торған сифат булған [19][20]. Ислам ғөләмәләре һаҡалын ҡырған ирҙәр ҡатындарға оҡшаш була тип һанай[21].

Шулай уҡ ҡара[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

  • Усы]
  • Бакенбарды
  • Налог на бороду

Иҫкәрмәләр[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

  1. Вики: Костюм Древнего Египта
  2. Решение Константинопольского синода 1054 года
  3. Acta et scripta, quae de controversiis Ecclesiae Graecae et Latinae saeculo undecimo composita extant. Ed. Dr. Cornelius Will. Lipsiae, 1861. С.155-168
  4. О брадобритии от святых отцов
  5. Выписки из священного писания и предания о богопротивном и законопреступном брадобритии и главострижении.
  6. Полное Собрание Законов Российской Империи. Собрание первое. Том IV. С 1700 по 1712.; 1830 № 2015 стр. 282 2013 йыл 27 сентябрь архивланған.
  7. Сам указ не сохранился, но на него есть указание в указе №2874 от 29 декабрь 1714 (9 ғинуар 1715) года
  8. 2874.— Декабря 29. Именный объявленный изъ Сената. — О неторгованiи Русскимъ платьемъ и сапогами и о не ношенiи таковаго платья и бородъ.29 декабрь 1714 (9 ғинуар 1715) года
  9. Полное Собрание Законов Российской Империи. Собрание первое. Том V. С 1713 по 1719.; 1830 № 2874 стр. 137 2013 йыл 27 сентябрь архивланған.
  10. Полное Собрание Законов Российской Империи. Собрание первое. Том VI. С 1720 по 1723.; 1830 № 3944 стр. 641 2013 йыл 27 сентябрь архивланған.
  11. Выписки из указов Петра I-го относящихся к расколу, с приложением выписок из исторических сочинений.
  12. Полное Собрание Законов Российской Империи. Собрание первое. Том VII. С 1724 по 1727.; 1830 № 4596 стр. 368 2013 йыл 27 сентябрь архивланған.
  13. Кормчая 1778 г. («Екатерининское» издание.) Том 2 2013 йыл 28 сентябрь архивланған.
  14. Теория «официальной народности». Славянофилы и западники 2013 йыл 27 сентябрь архивланған.
  15. Борода — Ҡыҫҡа йәһүд энциклопедияһынан (рус.)
  16. Аль Мавсуатуль Фикхийятуль Кувейтийя: 35/225-226. — Кувейт, 1408/1988.
  17. Аз-Зухайли В. Аль-фикх аль-ислами ва адиллятух: В 11 т.. — Т. 4. — С. 2659.
  18. Ат-Тирмизи М. Хадис № 2762 // Сунан ат-тирмизи. — С. 776.
  19. Ат-Тирмизи М. Хадис № 2768 // Сунан ат-тирмизи. — С. 776.
  20. ан-Навави Я. Сахих муслим би шарх ан-навави. — Т. 2. Ч. 3. — С. 146, 147.
  21. Абу Хамид аль-Газали. Ихья ‘улюм ад-дин. — Т. 2/257.

Әҙәбиәт[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Һылтанмалар[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]