Ҡаран (Саҡмағош районы)

Ҡаран
	Ауыл
	Ҡаран
Ил	Рәсәй
Федерация субъекты	Башҡортостан
Муниципаль район	Саҡмағош районы
Координаталар	55°07′38″ с. ш. 54°22′03″ в. д.HGЯO
Сәғәт бүлкәте	UTC+6
Һанлы танытмалар
Автомобиль коды	02, 102
ОКАТО коды	80 256 855 003
ОКТМО коды	80 656 455 111
ГКГН номеры	0520689
	Картаны күрһәтергә/йәшерергә Ҡаран

Ҡаран (рус. Каран) — Башҡортостандың Саҡмағош районындағы ауыл. 2010 йылдың 14 октябренә ҡарата халыҡ һаны 167 кеше^[1]. Почта индексы — 452225, ОКАТО коды — 80256855003.

Тарихы

Ауылға нигеҙ һалыусыларҙың береһе булған Мостай Атыевтың исеменә бәйләп халыҡ телендә Ҡаран-Мостай тип йөрөтөлгән ауыл Баҙы йылғаһына ҡойған Ҡаран йылғаһының уң яҡ ярында урынлашҡан. Ул 1755 йылғы картала күһәтелә. 1762 йылғы III рәүиз документтарында тораҡ пунктында 48 типтәрҙең йәшәүе теркәлә. 1783 йылда ауылда 108 кеше, 1795 йылда 132 кеше йәшәй. 1795 йылда баҫылып сыҡҡан «Экономические примечания к Генеральному межеванию земель» тип аталған тарихи сығанаҡта ауылда 63 башҡорттоң һәм 70 типтәрҙең һәм 13 яһаҡ татаврҙарының йәшәүе билдәләнә. 1843 йылда ауылда 65 башҡорт һәм 140 типтәр йәшәй. 1870 йылда башҡорттар һаны 448 кеше, татарҙар 37 кеше тип теркәлә. 1920 йылда үткәрелгән тәүге совет рәүизендә ауылда 986 башҡорт һәм татар теркәлә^[2].

1794 йылда Саҡмағош ауылы мишәре Шәмсетдин Байымбәтов ауыл мәсетенә мулла итеп тәғәйенләнә. 1782 йылда ауылға яһаҡ татарҙары (дәүләт крәҫтиәндәре) күсенә, 1874 йылда Ҡаряуҙин улусының Москово ауылынан дәүләт крәҫтиәндәре — татарҙар килеп төпләнә^[2].

Халыҡ һаны

Бөтә Рәсәй һәм Бөтә Союз халыҡ иҫәбе алыу мәғлүмәттәре буйынса халыҡ һаны (кеше)

Иҫәп алыу йылы һәм көнө	Бөтә халыҡ	Ир-егеттәр	Ҡатын-ҡыҙҙар	Ир-егеттәр өлөшө (%)	Ҡатын-ҡыҙҙар өлөшө (%)
1897 йыл 9 февраль (26 ғинуар)
1920 йыл 26 август
1926 йыл 17 декабрь
1939 йыл 17 ғинуар
1959 йыл 15 ғинуар
1970 йыл 15 ғинуар
1979 йыл 17 ғинуар
1989 йыл 12 ғинуар
2002 йыл 9 октябрь
2010 йыл 14 октябрь	167	83	84	49,7	50,3

Халыҡ һаны буйынса аңлатма төрлө йылдарҙа иҫәп алыу тәртибенең айырмалығы булыу сәбәпле халыҡ һанының үҙенсәлегенә иғтибар итегеҙ.

1939 йыл — бар булған халыҡ һаны.

1989, 2002, 2010 йылдарҙа — даими йәшәгән урыны булып иҫәпләнгән халыҡ һаны

Халыҡ һаны буйынса сығанаҡтар

Ауылдағы халыҡ һаны буйынса мәғлүмәтте халыҡ иҫәбе буйынса алыу урынлы. Бөтә ил күләмендә үткән 1897, 1920, 1939, 1959, 1970, 1979, 1989, 2002, 2010 йылғы халыҡ иҫәбе буйынса мәғлүмәттәр бар һәм асыҡ ҡулланыуҙа табырға була. Ҡайһы бер китаптарҙы электрон төрҙә асып ҡарап була. 1926 йылғы халыҡ иҫәбе буйынса һәр ауыл тураһында мәғлүмәт осрағаны юҡ әле. Унан башҡа Өфө виләйәтендә 1865, 1879, 1886 йылдарҙа урындағы халыҡ иҫәбе алынған. Тағы ла ревиз яҙмалары аша мәғлүмәт бар.

1859 һәм 1865 йыл — Населенные пункты Башкортостана. Ч.I. Уфимская губерния, 1877. — Уфа:Китап, 2002. — 432 с. ISBN 5-295-03188-8 (ч. I). ISBN 5-295-03133-0.

Өфө виләйәте ауылдарында халыҡ һаны буйынса мәғлүмәт 1859 һәм 1865 йылдарға ҡарата бар.

1866 йыл — Список населенных мест. Ч. II. Оренбургская губерния, 1866. — Уфа: Китап, 2006. — 260 с. ISBN 5-295-03815-7 (ч. II). ISBN 5-295-03133-0.

Ырымбур виләйәте ауылдарында халыҡ һаны буйынса мәғлүмәт 1866 йылға ҡарата бар.

1897 йыл — Перепись населения. т.45 кн.01 Уфимская губерния. Н.А.Тройницкий (ред.)(С.-Петербург, 1901)

Был китапта Өфө виләйәте ауылдары буйынса мәғлүмәт бар. 500 кешенән күберек булған ауылдар исемлеге.

1920 йыл — Населенные пункты Башкортостана. Ч.III. Башреспублика, 1926. — Уфа. Китап, 2002. — 400 с. ISBN 5-295-03091-1 (ч. III). ISBN 5-295-03133-0.

Был китап 1926 йылға ҡарата төҙөлгән, әммә халыҡ иҫәбе 1920 йылға ҡарата бирелгән.

1939 йыл — БАССР. Административно-территориальное деление на 1 июня 1940 года – Уфа:Государственное издательство, 1941. – 387 с.

Был китапта 1939 йылғы иҫәп алыу буйынса һәр ауыл буйынса мәғлүмәт бар.

1989 һәм 2002 йылдар — Башҡортостан Республикаһы ауылдарында 1989 һәм 2002 йылғы халыҡ иҫәбен алыу мәғлүмәттәре буйынса халыҡ һаны.
2010 йыл — Численность и размещение населения Республики Башкортостан по данным Всероссийской переписи населения 2010 года. Статистический сборник. (рус.)
Население Башкортостана: XIX-XXI века: статистический сборник / Территориальный орган Федеральной службы государственной статистики по Республики Башкортостан. — Уфа:Китап, 2008. — 448 с.: ил. ISBN 978-5-295-04439-7

1897 йылғы халыҡ иҫәбенән башлап ҡалалар, ҡала төрөндәге ҡасабалар, райондар, район үҙәктәре буйынса халыҡ һаны бар.

Географик урыны

Район үҙәгенә тиклем (Саҡмағош): 21 км
Ауыл советы үҙәгенә тиклем (Тайнаш): 5 км
Яҡындағы тимер юл станцияһы (Бүздәк): 80 км

Сығанаҡтар

Коллектив авторов. История башкирских родов. Елан. / Хамидуллин С. И.. — Уфа: Китап, 2015. — Т. 9. — С. 113—114. — 720 с. — 3 500 экз. — ISBN 978-5-85051 605 5..
Асфандияров А. З. История сёл и деревень Башкортостана и сопредельных территорий — Уфа: Китап, 2009. — 744 б. — ISBN 978-5-295-04683-4..

Иҫкәрмәләр

↑ Численность и размещение населения Республики Башкортостан по данным Всероссийской переписи населения 2010 года. Статистический сборник. (рус.)
↑ ^2,0 ^2,1 Коллектив авторов. История башкирских родов. Елан. / Хамидуллин С. И.. — Уфа: Китап, 2015. — Т. 9. — С. 113—114. — 720 с. — 3 500 экз. — ISBN 978-5-85051 605 5.

[1] Численность и размещение населения Республики Башкортостан по данным Всероссийской переписи населения 2010 года. Статистический сборник. (рус.)

[Ҡаран_(Саҡмағош_районы)-2] 2,0 ^2,1 Коллектив авторов. История башкирских родов. Елан. / Хамидуллин С. И.. — Уфа: Китап, 2015. — Т. 9. — С. 113—114. — 720 с. — 3 500 экз. — ISBN 978-5-85051 605 5.

[1]

[2]