Әмин Ибраев
| Әмин Ибраев | |
| Зат | ир-ат |
|---|---|
| Гражданлыҡ |
 Рәсәй империяһы |
| Тыуған урыны | Әмин |
| Һөнәр төрө | Пугачёв Емельян Иванович, хәрби хеҙмәткәр |
| Хәрби звание | полковник[d] |
| Һуғыш/алыш | 1773—1775 йылғы Крәҫтиәндәр һуғышы |
Әмин Ибраев (18-се быуаттың сиреге — 1780 йылдарҙан һуң) — Емельян Пугачёв етәкселегендәге 1773—1775 йылдарҙағы Крәҫтиәндәр һуғышында ҡатнашыусы. Тиләү улусы старшинаһы[1] Е. И. Пугачёв полковнигы.
Биографияһы
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]Әмир Ибраев Себер даруғаһы Тиләү улусы (хәҙер Башҡортостан Республикаһы Баймаҡ районы) Әмин ауылында тыуған. Тиләү улусының старшинаһы була. Емельян Пугачёв етәкселегендәге 1773—1775 йылдарҙағы Крәҫтиәндәр һуғышында Иҫәт провинцияһы отряды менән етәкселек итә. Отрядҡа урындағы халыҡты йәлеп итә, фураж, аҙыҡ-түлек йыйыуҙы, юлдарҙы, кисеүҙәрҙе һаҡлауҙы ойоштора.
1774 йылдың май — ноябрь айҙарында Әмин Ибраев отряды алты йөҙгә яҡын кеше менән Себер даруғаһында хәрәкәт итә. Салауат Юлаев һәм Юлай Аҙналиндар менән берлектә И. И. Михельсон етәкселегендәге хөкүмәт ғәскәренә ҡаршы һуғыштарҙа ҡатнаша. Ҡытау-Ивановск заводын штурмлауҙа һәм Ҡытаутамаҡ заводын алыуҙа ҡатнаша. 1774 йылдың көҙөнә тиклем хөкүмәт ғәскәренә ҡаршы һуғышып йөрөүе билдәле.
Крәҫтиәндәр һуғышы баҫтырылғандан һуң ғәйебен танып килә, хөкүмәт вәкилдәре алдында ант итә. 1777 йылдарға тиклем Тиләү улусы старшинаһы булғаны тураһында мәғлүмәттәр бар.
Легенда
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]Әмин батыр тураһында легенда телдән-телгә, быуындан-быуынға күсеп килә. Унда Әмин ауылына көтмәгәндә утыҙлап һалдаты менән кенәз Брагиндың килеп төшөүе һәм «Ташҡаҙған» тигән тауҙан аҡ кварц ташып сығартып, кирбес һуҡтыра башлауы, тимерлек төҙөтөп, балта, кәрәк-яраҡтар эшләтеүе тураһында һөйләнә. Егеттәр Брагиндың рөхсәтенән башҡа өйләнә алмағандар. Әмин был мыҫҡыллауға түҙә алмай, Брагинды Талҡаҫ күле буйында һағалап тороп, уҡ менән атып үлтерә. Батша кешеләре Брагинды кем үлтергәнлеген һорап йөрөһәләр ҙә халыҡ батырын һатмай. Батша кешеләре килеп ауылды яндырып китә. Легендала ауылдың 1790 йылдар аҙағында тергеҙелеүе һәм Ташауыл[2] исеме менән йөрөтөлөүе тураһында телгә алына. XIX быуат аҙағында Әмин батыр хөрмәтенә ауылды Әмин тип йөрөтә башлайҙар[3].
Хәтер
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]Шулай уҡ ҡарағыҙ
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]1773—1775 йылдарҙағы Крәҫтиән һуғышында ҡатнашҡан башҡорт юлбашсылары исемлеге
Иҫкәрмәләр
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]Һылтанмалар
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]- Гвоздикова И. М. Әмин Ибраев // Башҡорт энциклопедияһы. — Өфө: БР ДАҒУ «Башҡорт энциклопедияһы», 2015—2024. — ISBN 978-5-88185-143-9.
- Гвоздикова И. М. Амин Ибраев // Военная история башкир / гл. ред. А. З. Асфандияров. — Уфа: Башкирская энциклопедия, 2013. — 432 с. — ISBN 978-5-4466-0040-3.
- Кулбахтин Назир, тарих фәндәре докторы «Башкирские вожди Крестьянской войны 1773—1775 годов»
- История Башкирских родов. Кубаляк, Кувакан, Теляу. Том 29, Уфа-2018, с.110 2021 йыл 16 июль архивланған.
- Салауат Таймасов. Восстание 1773—1775 г.г.в Башкортостане. Уфа «Китап» 2000—376 стр. 2022 йыл 23 ғинуар архивланған.