1773—1775 йылдарҙағы Крәҫтиән һуғышында ҡатнашҡан башҡорт юлбашсылары исемлеге
| 1773—1775 йылдарҙағы Крәҫтиән һуғышында ҡатнашҡан башҡорт юлбашсылары исемлеге |
Башҡорт халҡы юлбашсылары Е. И. Пугачев яҡлыларҙың байтаҡ өлөшөн тәшкил итә. 1773—1775 йылдарҙағы Крәҫтиән һуғышында ҡатнашыусыларҙан түбәндәге шәхестәр башҡорт халҡы юлбашсылары: Иҙеркәй Баймәков, Кинйә Арыҫланов. Айырым баш күтәргән райондарҙа халыҡты әйҙәүселәр: Баҙарғол Юнаев, Салауат Юлаев, Ҡаранай Моратов, Ҡасҡын Һамаров.
Башҡорт юлбашсылары араһында 1 генерал-фельдмаршал, 1 генерал, 1 бригадир, 2 баш полковник, 49 полковник һәм подполковниктар, 9 атаман, 32 поход старшинаһы, 13 есаул, 22 йөҙ башы була.
Е. Пугачев түбәндәге принцип буйынса званиелар бирә: Берд лагерына 500 кешенән торған отряд килтергән һәр кешегә полковник чинын бирә. Күрһәткән бартырлыҡтары һәм яуаплы бурысты үтәгәне өсөн дә полковник чины бирелә.
Шулай уҡ И. Н. Зарубин-Чика һәм Салауат Юлаев та юғары чиндар бирә.
Социаль составы: 120 юғары команда чинына эйә булыусыларҙың 5-әүһе старшина, старшина балалары һәм йөҙ башы, 4-әүһе мулла була, йәғни сығыштары менән улар — феодаль-старшина юғары ҡатламы һәм мосолман руханиҙары вәкилдәре. 52 юғары чин ябай башҡорттарға бирелгән була.
- Әбдей Абдуллов — полковник, Уҫы даруғаһының Ялпаҡ (Елпачиха) ауылы башҡорто, мулла. Башҡа сығанаҡтар буйынса — Нуғай даруғаһының Йомаҡай ауылы башҡорто.
- Ғайса Туҡтағолов — Иҫәт провинцияһы Ҡара-Табын улусының баш старшинаһы, ахун, Урал аръяғы башҡорттары командаһы етәксеһе.
- Ғәбделйәлил Ырыҫҡолов — полковник, Себер даруғаһының Ҡара-Танып улусы башҡорто.
- Ғәбделраҙаҡ Әлимов — ғәскәри атаман, башҡорт.
- Ғәбдесәләм Рәмзин — ғәскәри атаман, Уҫы даруғаһы Ғәйнә улусы башҡорто.
- Әҙиғот Темәсов — полковник, Уҫы даруғаһы Ғәйнә улусы Ялпаҡ ауылы муллаһы.
- Әҙел Биғәшев — ғәскәри атаман, башҡорт, мулла, отставкалағы диңгеҙ капралы.
- Аҙнағол Мырҙағолов — ғәскәри атаман, Нуғай даруғаһы башҡорто.
- Аҡмырҙа — полковник, Нуғай даруғаһы башҡорто.
- Әһлетдин Биктуғанов — ғәскәри атаман, Уҫы даруғаһы башҡорто.
- Аладин Феляков — ғәскәри атаман, Ирәкте улусы башҡорто.
- Әлибай Мырҙағолов — полковник, Ҡырҡкүл-Меңле улусының ғәскәри старшинаһы, Нуғай даруғаһының баш ғәскәри старшинаһы.
- Әмин Ибраев — полковник, Иҫәт провинцияһы Тиләү улусы башҡорто.
- Арыҫлан Ранғолов — полковник, Уҫы даруғаһы Ҡыйғаҙы ауылы йөҙ башы.
- Баҙарғол Юнаев — генерал-фельдмаршал, Иҫәт провинцияһы Себер даруғаһы Бәкәтин улусы старшинаһы, 1767—1768 йылдарҙа Уложенный комиссия депутаты.
- Байым Ҡыҙраев — полковник, Башҡорт ғәскәренең баш ғәскәри судьяһы, Себер даруғаһы Күбәләк улусы старшинаһы, тархан.
- Байғаҙы Ҡоҙамышев — полковник, Иҫәт провинцияһы Әйле улусы старшинаһы.
- Баҡый Абдулов — полковник, Өфө өйәҙе башҡорто.
- Батырҡай Иткинин — полковник, Уҫы даруғаһы Тонтортамаҡ ауылының ябай башҡорто.
- Буҙан Смаҡов — полковник, Нуғай даруғаһы Һарайлы-Меңле улусы йөҙ башы.
- Ейән Ҡуштанов — полковник, Уҫы даруғаһы Ҡыҙыляр ауылының ябай башҡорто.
- Яманһары Яппаров — полковник, Һыуын-Ҡыпсаҡ улусы старшинаһы
- Илсеғол Этҡолов — полковник, Себер даруғаһы Ҡошсо (Кущинский) улусы старшинаһы.
- Имәсҡол Абрамов — полковник, Себер даруғаһының ябай башҡорто.
- Ишҡара Арыҫланов — полковник, Ҡаҙан даруғаһы Ҡыпсаҡ улусы старшинаһы, тархан.
- Ишмән Этҡолов — полковник, Себер даруғаһы Дыуан улусы Ҡыҙылбай ауылы башҡорто.
- Ҡәйеп Ейәнбәтов — полковник, Нуғай даруғаһы Ҡара-Табын улусы старшинаһы.
- Ҡанбулат Юлдашев — полковник, Нуғай даруғаһы Тамьян улусының поход старшинаһы.
- Ҡарабай Әшмәнев — полковник, Уҫы даруғаһы башҡорто.
- Ҡаранай Моратов — баш күтәргән армияның баш полковнигы, Нуғай даруғаһы Бөрйән улусының йөҙ башы.
- Ҡасҡын Һамаров — полковник, Нуғай даруғаһы Тамьян улусының поход старшинаһы.
- Ҡыҙрас Муллаҡаев — полковник, Нуғай даруғаһы Ҡара-Табын улусы старшинаһы, тархан.
- Кинйә Арыҫланов — баш күтәргән армияның баш полковнигы, Төп ғәскәрҙең башҡорт полкында ғәскәри атаман, Нуғай даруғаһы Бошман-Ҡыпсаҡ улусы старшинаһы.
- Көнәпәй Юнин — полковник, Көңгөр өйәҙе башҡорто.
- Ҡотлогилде Абдрахманов — полковник, Нуғай даруғаһы Бошман-Ҡыпсаҡ улусы башҡорто, Кинйә Арыҫлановтың ағаһының улы.
- Мәүлит Айытов — полковник, Себер даруғаһы Сумаҡай ауылы башҡорто.
- Мәҡсүт Үтәгәнев — полковник, Ҡаҙан даруғаһы башҡорто.
- Мансур Таймаҫов — полковник, Иҫәт провинцияһы Ҡара-Табын улусы старшинаһы, тархан.
- Мәҙәт Миндейәров — полковник, Себер даруғаһы Дыуан улусы старшинаһы Миндейәр Арҡаевтың улы.
- Минеғол Ҡотломәмәтов — полковник, Ҡаҙан даруғаһы башҡорто.
- Морат Абдалов — ғәскәри атаман, Бөрйән улусы Мерәт ауылы башҡорто.
- Мерәт — ғәскәри атаман, Уҫы даруғаһы Иҫәт улусы башҡорто.
- Моратша Сыртланов — полковник, Ҡаҙан даруғаһы Ҡыр-Ялан улусы старшинаһы.
- Мөҡсин Мәҙийәров — полковник, Уҫы дарғаһы башҡорто.
- Мортаза Йортомов — полковник, Иҫәт провинцияһы Әйле улусы старшинаһы.
- Нарынбай — полковник, башҡорттарҙан Яйыҡ казагы.
- Рәғим Исаев — полковник, Уҫы даруғаһы башҡорто.
- Рәйем Әлиев — полковник.
- Сәйфулла Сәйҙәшев — атаман, Уҫы даруғаһының Ялпаҡ (Елпачиха) ауылы башҡорто.
- Салауат Юлаев — бригадир.
- Сәләй Ҡотомаҡов — полковник, Өфө өйәҙе башҡорто.
- Һеләүһен Кинйин — полковник, Кинйә Арыҫлановтың улы.
- Собханғол Килтәков — полковник, Себер даруғаһы Түбәләҫ улусы старшинаһы.
- Һөйәрғол Яманаев — полковник, Иҫәт провинцияһы башҡорто.
- Тайғужа Мамыҡов — полковник, Ҡаҙан даруғаһы Байлар улусы старшинаһы.
- Төркмән Йәнсәйетов — полковник, Нуғай даруғаһы Бөрйән улусы старшинаһы.
- Туҡтамыш Ишбулатов — полковник, Уҫы даруғаһы Ғәйнә улусы старшинаһы, 1767—1768 йылдарҙа Уложенный комиссия депутаты.
- Үлмәҫҡол Абдуллин — полковник, Себер даруғаһы Дыуан улусы башҡорто.
- Өмәтәй Ураҙымбәтов — полковник, Себер даруғаһы Һарт улусы старшинаһы.
- Үтәй Яратҡолов — полковник, Иҫәт провинцияһының ябай башҡорто.
- Сағыр Иләймәнов — полковник, Иҫәт провинцияһының ябай башҡорто.
- Юлай Аҙналин — полковник, баш ғәскәри атаман, Шайтан-Көҙәй улусы старшинаһы.
- Юламан Ҡушаев — генерал, Иҫәт провинцияһы Нуғай даруғаһы Ҡара-Табын улусы старшинаһы.
- Яҡуп Теләүембәтов — полковник, Себер даруғаһы Мырҙалар улусының Яуын ауылы муллаһы.
- Сура Рәсүлев — поход старшинаһы,Себер даруғаһы Әйле улусы башҡорто,Салауат Юлаевтың көрәштәше.
- Муса Килкин — Тиләү улусы старшинаһы,хәрби отряд командиры.
- Биктимер Ураҙаев — Барын-Табын улусы старшинаһы,отряд командиры
Ҡыҙыҡлы факттар[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]
Башҡортостандың көнсығыш мал үрсетеү зонаһында шуныһы иғтибарға лайыҡ: феодалдар башҡорттарҙың азатлыҡ хәрәкәтендә юлбашсылар була; полковник һәм генерал дәрәжәһендә һуғышҡан 47 башҡорттоң 41-е көньяҡ, көньяҡ-көнсығыш һәм көнсығыш улустарҙың хәлле башҡорттарынан була.
Башҡортостандың көнбайыш зонаһында ер эшкәртеп йәшәгән башҡорттарҙа икенсе төрлөрәк күренеш: 9 атамандың 7-һе һәм 32 поход старшинаһының 23-ө ябай башҡорттарҙан була.