Быҙаулыҡ өйәҙе

Быҙаулыҡ өйәҙе Өйәҙ үҙәге гербы Губерна гербы Губерна Һамар губернаһы Үҙәге Быҙаулыҡ (Ырымбур өлкәһе) Барлыҡҡа килгән 1781 Майҙаны 23 772 км² Халҡы 492 952 (1897) кеш.

Быҙаулыҡ өйәҙе — 1781 йылда Өфө наместниклығы составында ойошторола.

Административ уҙәге — Быҙаулыҡ ҡалаһы.

Тарих

Өйәҙгә Ырымбур провинцияһының көнбайыш өлөшө инә. 1796 йылда алып Ырымбур губернаһы, 1851 йылда — Һамар губернаһы составында. Административ уҙәге — Быҙаулыҡ ҡалаһы. 1919 йылда Быҙаулыҡ өйәҙе Йомран‑Табын улусы АСБР‑ҙың Туҡ-Соран кантоны составына инә. Өйәҙ 1920 йылда бөтөрөлә, территорияһының күпселек өлөшө Ырымбур губернаһы составына инә.

География

XVIII быуат аҙағында төньяҡта Боғорослан өйәҙе, көнсығышта Ырымбур өйәҙе, көньяҡта Кесе ҡаҙаҡ Йөҙө, көнбайышта Сергиевск өйәҙе менән сиктәш була. Майҙаны 23 772 км² (1897).

Халҡы

1795 йылда — 42074 кеше (шул иҫәптән башҡорттар — 1066), 1897 — 492952 (башҡорттар — 9887, мордвалар — 36502, немецтар — 3028, сыуаштар — 12556, татарҙар — 10404, урыҫтар — 409657 һәм башҡа), 1920 — 637,3 мең кеше. XIX быуат аҙағында өйәҙҙә 471933 крәҫтиән иҫәпләнә, мещандар — 15635, дворяндар — 1227, сауҙагәрҙәр — 368 һәм башҡа; мосолмандар — 20799, православие динендәгеләр — 468024 (ш. иҫ. 6152 старообрядсы), протестанттар — 3010 һәм башҡалар.

Милләт	Халыҡ, кеш.	%
Башҡорттар	9 887	2,01
Урыҫтар	409 657	81,10
Татарҙар	10 404	2,11
Немецтар	3 028	0,61
Мордвалар	36 502	7,40
Сыуаштар	12 556	2,55
Бөтәһе	492 952	100,00

Иҡтисад

Идара итеүҙең кантон системаһы индерелгәс өйәҙҙә 9‑сы башҡорт кантоны ойошторола. 1811 йылда өйәҙҙә 166 торама пункт һәм 6 ҡәлғә була. XIX быуат уртаһында башҡорттарҙың төп өлөшө 19 ауылда йәшәй. Ауыл хужалығы халыҡтың 77%‑ы мәшғүл була. XX быуат башында араҡы, сөгөлдөр эшкәртеү, 2 он тартыу һәм 8 йылҡысылыҡ заводы эшләй. Йыл һайын 13 йәрминкә үткәрелә. XIX быуат 2‑се яртыһында өйәҙ аша Ырымбур тимер юлының бер өлөшө (Тростянка ауылы алып Яңы Сергиевский ауылы тиклем) үтә.

Һылтанмалар

• Егоров П. В., Әбйәлилова Г. Т. Быҙаулыҡ өйәҙе // Башҡорт энциклопедияһы — Өфө: «Башҡорт энциклопедияһы» ғилми-нәшриәт комплексы, 2015—2020. — ISBN 978-5-88185-143-9.