Эстәлеккә күсергә

Вонсовский Сергей Васильевич

Википедия — ирекле энциклопедия мәғлүмәте
Вонсовский Сергей Васильевич
Зат ир-ат[1]
Гражданлыҡ  СССР
 Рәсәй
Тыуған көнө 20 август (2 сентябрь) 1910[2] или 1910[1]
Тыуған урыны Ташкәнт, Төркөстан генерал-губернаторлығы, Рәсәй империяһы[3]
Вафат булған көнө 11 август 1998({{padleft:1998|4|0}}-{{padleft:8|2|0}}-{{padleft:11|2|0}})[2] или 1998[1]
Вафат булған урыны Екатеринбург, Рәсәй
Ерләнгән урыны Широкореченское кладбище[d]
Атаһы Василий Семёнович Вонсовский[d]
Һөнәр төрө физик, университет уҡытыусыһы
Эшмәкәрлек төрө физика, Металлофизика[d][1], квантовая физика[d][1], теоретическая физика[d][1], ферромагнетизм[d][1] һәм Сәйәсәт[1]
Эш урыны Институт физики металлов УрО РАН[d]
Уҡыу йорто физико-математический факультет Санкт-Петербургского университета[d]
Ғилми дәрәжә физика-математика фәндәре докторы[d]
Ғилми етәксе Семён Петрович Шубин[d]
Аспиранттар Изюмов, Юрий Александрович[d] һәм Михаил Иосифович Кацнельсон[d]
Уҡыусылар Изюмов, Юрий Александрович[d]
Әүҙемлек урыны СССР[1]
Ойошма ағзаһы ГДР фәндәр академяһы[d], Леопольд Академияһы, Рәсәй Фәндәр академияһы, СССР Фәндәр академияһы[d] һәм Польша фәндәр академияһы[d]
Маҡтаулы исемдәре һәм башҡа бүләктәре
СССР дәүләт премияһы Ленин ордены Социалистик Хеҙмәт Геройы Ҡыҙыл Йондоҙ ордены «Хеҙмәт батырлығы өсөн» миҙалы «1941-1945 йылдарҙағы Бөйөк Ватан һуғышында фиҙакәр хеҙмәт өсөн» миҙалы Хеҙмәт Ҡыҙыл Байраҡ ордены Демидов премияһы
Вики-проект Проект:Математика[d]
Широкореченское зыяратында С. В. Вонсовскийҙың ҡәбере.

Вонсовский Сергей Васильевич (20 август (2 сентябрь) 1910 йыл — 11 август 1998 йыл) — СССР һәм Рәсәй физигы, СССР Фәндәр академияһы һәм РФА (1991 йылдан) академигы. Социалистик Хеҙмәт Геройы.

Биографияһы

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Сергей Васильевич Вонсовский Ташкентта София Ивановна Вонсовская һәм уның икенсе ире Василий Семенович Вонсовский ғаиләһендә тыуған.[4]

Ленинград университетын (1932) теоретик физика һөнәре буйынса тамамлай. 1932 йылдың октябренән ул Свердловск ҡалаһында йәшәй, унда йүнәлтмә (бүлеү) буйынса ебәрелә. 1932—1939 йылдарҙа Урал физика һәм техника институтында (Свердловск) эшләй, 1939 йылдан — металл физикаһы институтында бүлек мөдире. Ул үҙ инициативаһы менән булдырылған магнит нейтронография лабораторияһын етәкләй. Шуның менән бергә ул Рәсәй Фәндәр академияһы президиумы кәңәшсеһе була. «Физика металлов и металловедение» журналының баш мөхәррире.

1971 йылдан 1985 йылға тиклем — СССР Фәндәр академияһының Урал ғилми үҙәге президиумы рәйесе. 1947 йылдан Урал Университеты (физика факультеты) профессоры, 1993 йылдан Екатеринбургтағы Гуманитар Университет ректоры. 1992—1994 йылдарҙа ул математика һәм механика факультетында уның тәҡдиме буйынса ойошторолған физика-математика төркөмдә уҡыта.

Ҡаты есем теорияһы һәм магнит күренештәре физикаһы буйынса Урал фәнни мәктәбенә нигеҙ һалыусы. Хеҙмәттәре ҡаты есемдең квант теорияһы, металл һәм ярымүткәргестәрҙең күп электрон теорияһы, ферро — һәм антиферромагнитизм, үтә үткәреүсәнлек теорияһы өлкәһендә. 1934—1936 йылдарҙа С. П. Шубин менән берлектә, ул ҡаты кристаллик есемдәрҙең поляр һәм s-d-алмашыу моделдәрен төҙөй. Күсмә металдарҙың, сплавтар һәм һирәк ерле берләшмәләрҙең, был төркөм матдәләренең магнит һәм электр үҙенсәлектәре бәйләнешен иҫәпкә алыусы теорияһын булдыра. Ул эретмәләрҙең ферромагнетизм теорияһына нигеҙ һала, магнитлы анизотропия һәм магнитострикция күренештәре теорияһын үҫтерә. Байтаҡ эштәр циклы күсмә металл һәм сплавтарҙа үтә үткәреүсәнлек теорияһы, уларҙа ферромагнетизм һәм үтә үткәреүсәнлектең бер үк ваҡытта булыуы проблемаһына ҡарай.

Ул, 1973 йылда ғалимдәрҙең «Правда» газетаһында «академик А. Д. Сахаровтың тәртибен» хөкөм иткән хатҡа ҡул ҡуйған СССР Фәндәр академияһы академиктарының береһе. Хатта Сахаров «Советтар Союзының дәүләт ҡоролошон, тышҡы һәм эске сәйәсәтен кәмһетеүсе бер нисә рәсми белдереү яһауҙа» ғәйепләнә, һәм академиктар уның кеше хоҡуҡтарын яҡлау эшсәнлеген «совет ғалимының дәрәжәһен һәм абруйын хурлау» тип баһалайҙар[5]. Сергей Васильевич Вонсовский 1989 йылғы СССР халыҡ депутаттарын һайлауҙар барышында, МДУ йортонда, Андрей Дмитриевичтан Фәндәр академияһы исеменән рәсми рәүештә ғәфү үтенә.

Сергей Вонсовский 1998 йылда вафат була, Широкореченское зыяратында ерләнә[6]. Екатеринбургтың торлаҡ районындағы элекке Институтская урамы академик Вонсовский исеме менән атала.

Баҫмалары

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]
  • Воинский С. В., Шур Я. С. Ферромагнетизм. — М. — Л., Әҫәрҙәре 1948.
  • Воинский С. В. Магнетизм. Магнитный свойства диа-, пара-, ферро-, антитеррор — и ферромагнетик. — М., 1971. — 1032 с.
  • Воинский С. В. Магнетизм мирасти. — М., 1973. — 280 с.
  • Воинский С. В., Кацнельсон М. И. Квантовая физика твердого тела. — М., 1983.
  • Воинский С. В. Магнетизм. М., 1984.
  • S. V. Vonsovsky, M. I. Katsnelson. Quantum Solid State Physics, Springer, N. Y., 1989.

Ул Физик энциклопедияла редколлегия ағзаһы һәм бер нисә мәҡәлә авторы (1-5 том, 1988—1999).

Маҡтаулы исемдәре һәм бүләктәре

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

- Социалистик Хеҙмәт Геройы (1969)[7]

- 3 Ленин ордены (03/13/1969; 09/17/1975; 09/01/1980)

- 2 Хеҙмәт Ҡыҙыл Байраҡ ордены (09/10/1960; 08/30/1985)

- Ҡыҙыл Йондоҙ ордены (06/10/1945)

- «Хеҙмәт батырлығы өсөн» миҙалы (19.09.1953)

- башҡа миҙалдар

- СССР Дәүләт премияһы (1975) — «Магнетизм» (1971) һәм «Магнетизм микрочастиц» монографиялары өсөн (1973)

- 1982 йыл фән һәм техника өлкәһендә СССР дәүләт премияһы (28 октябрь, 1982 йыл) — екһеҙ ярымүткәргестәрҙе һәм экситон фазаларҙы алдан фаразлау, табыу һәм тикшереү буйынса эштәр циклы өсөн

- С. И. Вавилов исемендаге Алтын миҙал

- Демидов премияһы

- Польша Фәндәр академияһының сит ил ағзаһы

- Германия Фәндәр академияһының сит ил ағза-корреспонденты

- Свердловскиҙың почетлы гражданины (1984)

Иҫкәрмәләр

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]
  1. ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 1,5 1,6 1,7 1,8 Vonsovskij, Sergej Vasil‘jevič // Чешская национальная авторитетная база данных
  2. ↑ 2,0 2,1 Историческая энциклопедия Сибири (урыҫ) / под ред. В. А. Ламин — Новосибирск: 2009. — ISBN 5-8402-0230-4
  3. ↑ Вонсовский Сергей Васильевич // Большая советская энциклопедия (урыҫ): [в 30 т.] / под ред. А. М. Прохорова — 3-е изд. — М.: Советская энциклопедия, 1969.
  4. ↑ ВОНСОВСКАЯ Софья Ивановна
  5. ↑ Письмо членов Академии наук СССР // «Правда», 29.08.1973.
  6. ↑ Могила С. В. Вонсовского на Широкореченском кладбище
  7. ↑ Указ Президиума Верховного Совета СССР от 13 марта 1969 г. в Высокая оценка достижений советской науки // Вестник АН СССР, 1969, № 4

Һылтанмалар

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Антон Бочаров. Сергей Васильевич Вонсовский (рус.). Сайт «Герои страны». Дата обращения 13 февраля 2015.

«https://ba.wikipedia.org/w/index.php?title=Вонсовский_Сергей_Васильевич&oldid=1182605» битенән алынған